توکن چیست به زبان ساده و انواع توکن ها چگونه کار می کنند و چه کاربردی دارند؟

توکن (token) چیست به زبان ساده؟ هدف از ساخت انواع توکن چیست؟ نحوه ساخت توکن به چه صورت است؟

توکن ها (token) یکی از انواع رمز ارزها محسوب می‌‌شوند که وظایف و کاربرد زیادی در دنیای بلاک چین و  پروژه‌های رمز ارزها دارند. توکن‌ها برای اجرای موارد مختلفی مانند جذب سرمایه در یک اکوسیستم غیر متمرکز استفاده می‌شوند. در این مقاله قصد داریم تا توکن‌ها را به صورت کامل بررسی کنیم.

توکن چیست به زبان ساده

توکن (token) نماینده یک گواهی دیجیتال است که برای دارایی خاصی در شبکه بلاک چین تعریف می‌شود. این رمز ارزها به کمک بلاک چین‌های واسطه یا ثالث، با اهداف مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند. Tokenها نمایشی از یک پروژه یا دارایی هستند که بر روی یک بلاک چین واسطه ساخته می‌شوند.

افراد برای سرمایه گذاری در یک پروژه می‌توانند token آن پروژه را خریداری کنند. معمولا اکثر توکن‌ها از طریق عرضه اولیه کوین (ICO) وارد بازار کریپتوکارنسی می‌شوند. معمولا یک توکن به کمک چندین قرارداد هوشمند کدنویسی و ساخته می‌شود. قرارداد هوشمند (smart contract) قراردادیست که در آن یک سری قوانین و دستورالعمل‌های مشخص برای یک اکوسیستم غیر متمرکز، به صورت خودکار انجام می‌شود.

اتریوم، یکی از شبکه‌های بزرگ بلاکچینی است که در آن توسعه دهندگان و برنامه نویسان می‌توانند قراردادهای هوشمند مختلفی بنویسند. توسعه دهندگان در شبکه اتریوم با نوشتن قراردادهای هوشمند، token مورد نظر خود را برای اهداف مختلف ایجاد می‌کنند.

بررسی تاریخچه توکن ها

ایده ایجاد توکن‌ها از هارد فورک بیت کوین شروع شد. در آن زمان توسعه دهندگان و برنامه نویسان تصمیم داشتند شبکه‌ای ایجاد کنند تا مشکلات بیت کوین را نداشته باشد. اکثر پروژه‌های ساخته شده از ساختار شبکه بلاک چین کپی برداری شده بود و تنها با چند تغییر، به صورت جداگانه وارد بازار کریپتو می‌شد.

پروژه مستر کوین (mastercoin) یکی از همین پروژه‌ها بود. مستر کوین با کپی از بلاک چین بیت کوین تلاش می‌کرد سرعت شبکه بیت کوین را افزایش دهد. در واقع مسترکوین بلاک چین جداگانه‌ای نداشت و صرفا از شبکه بلاک چین کپی برداری کرده بود. مسترکوین را می‌توان اولین توکن ساخته شده در بازار کریپتوکارنسی دانست. بعد از ورود شبکه اتریوم و ایجاد بستری برای ساخت برنامه‌های غیر متمرکز، شرایط کاملا تغییر کرد.

بازار کریپتو با ورود اتریوم دیگر از حالت تک بعدی خارج شد. یعنی دیگر تنها حرف از ساخت شبکه همتا به همتا برای تبادلات مالی نبود و توسعه دهندگان به فکر ایجاد برنامه های غیر متمرکز در تمامی حوزه‌ها بودند. ایجاد قراردادهای هوشمند و توسعه برنامه‌های غیر متمرکز (DApp) باعث شد تا سرمایه گذاران و توسعه دهندگان بتوانند در بستر اتریوم اکوسیستم خود را ایجاد کنند.

افراد می‌توانند ایده‌های خود را در شبکه راه اندازی کرده و جهت جذب سرمایه برای توسعه و انجام ایده خود، token مخصوص به آن اکوسیستم را در بستر شبکه ایجاد کنند. اتریوم با تعریف استانداردهای مشخص، ساخت توکن‌ها را بسیار ساده کرده است.

انواع توکن ها در دنیای ارزهای دیجیتال

1. توکن امنیتی (security token)

توکن امنیتی، به رمز ارزهایی گفته می‌شود که ارزش خود را از یک دارایی خارجی قابل معامله می‌گیرند. ارزش این tokenها برحسب دارایی مالی خارج از بازار کریپتو تعیین می‌شود. به عنوان مثال یک شرکت قصد دارد سهام خود را بفروشد. این شرکت می‌تواند با ایجاد security token، سهام شرکت خود را به فروش برساند.
بنابراین این token ها از نظر اقتصادی مانند اوراق سهام هستند. این نوع توکن‌ها نمی‌توانند مانند سایر رمز ارزها برای تراکنش‌‌های روزانه استفاده شوند؛ زیرا آن‌ها نماینده‌‌ای از دارایی‌های خارجی، مانند سهام، ملک و غیره هستند و نمی‌توانند برای پرداخت هزینه یک کالا یا خدمات مورد استفاده قرار بگیرند. security token از قوانین فدرال ایالات متحده پیروی می‌کند.

2. توکن کاربردی (utility token)

توکن کاربردی به رمز ارزهایی گفته می‌شود که برای ارائه یک خدمت ایجاد می‌گردند. معمولا پروژه‌ها و استارت آپ‌های زیادی در دنیای کریپتو وجود دارند که تلاش می‌کنند با حل یک مشکل یا ارائه یک راهکار، به ساخت دنیای غیرمتمرکز کمک کنند. معمولا این پروژه‌ها token خود را به منظور دریافت سرمایه برای توسعه پروژه در بازار عرضه می‌کنند. به عنوان مثال فایل کوین (filecoin) یک توکن است که برای خرید فضای ذخیره سازی و ایمن سازی شبکه‌های بلاک چینی استفاده می‌شود.

3. توکن غیر قابل معاوضه (Non-Fungible Token)

توکن NFT رمز ارزهایی هستند که برای ساخت مالکیت یک اثر ایجاد می شوند. این توکن ها غیر قابل تعویض و کاملا منحصر به فرد به حساب می آیند. رمز ارزهای NFT معمولا برای نمایش مالکیت آثار هنری، تصاویر، فیلم ها و غیره ایجاد می شوند. NFT ها به کمک فناوری امضای دیجیتال، توکن های یکتا و منحصر به فرد ایجاد می کنند تا دیگر قابل داد و ستد نباشند.

4. توکن های پرایوسی (Privacy token)

توکن های پرایوسی نوعی از رمز ارزها هستند که حریم خصوصی بیشتری برای کاربران خود ایجاد می‌کنند. برخی از کاربران با شفافیت کامل رمز ارزها مخالف هستند و تمایل ندارند اطلاعات تراکنش آن‌ها به راحتی قابل پیگیری باشد. privacy token بستری را برای مخفی کردن هویت فرستندگان و گیرندگان فراهم می‌کند تا آن‌ها بتوانند با امنیت بالاتری دارایی‌های خود را جابجا کنند.

5. توکن های هوش مصنوعی

این نوع tokenها رمز ارزهایی هستند که به کمک ترکیب فناوری هوش مصنوعی AI و تکنولوژی دفتر کل توزیع شده (DLT) در بخش‌های مختلف فعالیت می‌کنند. معمولا این نوع رمز ارزها در پروژه‌های تحلیل دیتا و ساخت برنامه‌های غیر متمرکز به کمک هوش مصنوعی استفاده می‌شوند.

6. توکن با پشتوانه طلا

این نوع توکن‌ها با پشتوانه از طلا، یک راه غیر متمرکز و ایمن را برای سرمایه گذاری بر روی طلا فراهم می‌کنند. در واقع کاربران بازار کریپتو می‌توانند به جای دارایی طلا از بازارهای مختلف، این tokenها را خریداری کنند. این نوع رمز ارزها رفتاری مشابه با استیبل کوین‌ها دارند و به کمک موسسات، بانک‌ها و نهادهای واسطه، طلا ذخیره می‌کنند و به ازای آن در بازار، توکن عرضه می‌کنند.

7. توکن حاکمیتی (Governance Token)

توکن حاکمیتی نوعی رمز ارز است که توسط توسعه دهندگان به منظور تمرکززدایی در تمامی بخش‌های پروژه ساخته می‌شود. کاربران می‌توانند با دریافت Governance Token در تصمیمات شبکه سهیم باشند. به عنوان مثال کاربران می‌توانند درباره آپدیت‌های بعدی پروژه، تغییرات و برنامه ریزی آن نظر بدهند و رای موافق و مخالف خود را در یک موضوع اعلام کنند. این نوع tokenها در اکثر پروژه‌های کریپتویی ساخته می‌شوند.

8. توکن لوریج دار

به کمک این رمز ارزها می‌توان معاملات مارجین، آتی، اسپات و غیره را با استفاده از اهرم و بدون ریسک لیکویید شدن انجام داد. البته میزان لوریج توسط پلتفرم صرافی مشخص می‌شود و کاربران نمی‌توانند انتخاب کنند. توکن‌های دارای لوریج در برخی از صرافی‌های متمرکز به کار گرفته می‌شوند. این نوع توکن‌ها توسط صرافی‌هایی نظیر بایننس و کوکوین عرضه می‌گردند.

9. توکن طرفداری (Fan token)

توکن طرفداری به رمز ارزهایی گفته می‌شود که کاربران برای امتیاز طرفداری یک تیم آن را خریداری می‌کنند. افراد می‌توانند با خریداری این رمز ارزها ضمن طرفداری از تیم مورد علاقه خود، حق عضویت در باشگاه طرفداری را پرداخت کنند. به عنوان مثال کاربران برای خرید اشتراک شبکه یک تیم فوتبال، می‌توانند از این رمز ارزها استفاده کنند.

هدف توکن چیست و چه کاربردی دارد؟

1. جذب سرمایه

   مهم‌ترین وظیفه یک توکن برای یک پروژه، جذب سرمایه برای آن است. شرکت‌ها و پروژه‌‌های نوپا به کمک فناوری بلاک چین می‌توانند token مربوط به خود را ایجاد و در فضایی غیر متمرکز آن را منتشر کنند. در حال حاضر بیشتر پروژه‌های موفق به کمک فناوری بلاک چین اتریوم توانسته‌اند توکن اکوسیستم خود را طراحی و به کاربران دنیای کریپتوکارنسی معرفی کنند تا بتوانند برای اهداف پروژه خود، سرمایه لازم را جذب نمایند.

2. حاکمیت

   از دیگر کاربردهای مهم و منحصر به فرد توکن‌ها، بحث حاکمیت است. زمانی که یک اکوسیستم توکن مخصوص به خود را در بستر بلاکچینی عرضه می‌کند، سایر کاربران می‌توانند با خرید توکن، علاوه بر سرمایه ‌گذاری بر روی آینده پروژه، در تصمیمات و تغییرات پروژه شرکت کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها این امکان را برای تیم‌های توسعه فراهم می‌‌کنند تا در محیطی غیرمتمرکز و شفاف، از سایر کاربران برای تصمیمات و تغییرات پروژه استفاده کنند و به نوعی نظرات آن‌ها را نیز در مسیر پروژه قرار دهند. معمولا کاربران با خرید tokenهای یک اکوسیستم و انجام فرآیند استیکینگ، می‌توانند علاوه بر کسب درآمد، در تغییرات پروژه سهیم باشند.

3. پرداخت هزینه‌های پروژه

   از دیگر کاربردهای توکن، ایجاد بستری برای پرداخت هزینه‌های یک شبکه است. پروژه‌ها در ازای انجام خدمات خود، مبلغی را به عنوان کارمزد از کاربران خود دریافت می‌کنند. دریافت این کارمزدها معمولا به وسیله توکن شبکه انجام می‌شود.

4. مالکیت

   به کمک tokenها کاربران می‌توانند مالکیت خود را در یک دارایی مشخص کنند. به عنوان مثال NFT یا توکن‌های غیرمثلی برای مشخص شدن مالکیت آثار هنری و موارد کلکسیونی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

5. مارکتینگ پروژه به کمک ایردراپ

   از دیگر اهداف توکن‌ها، معرفی و شناخت پروژه به کاربران است. تیم توسعه برای معرفی پروژه خود، از روش‌های تبلیغاتی گوناگونی بهره می‌برد. یکی از این راه‌ها ایردراپ (airdrop) است. ایردراپ ارز دیجیتال به معنی توزیع یا اهدای رایگان توکن به عنوان پاداش است. ایردراپ‌ها با اهداف بازاریابی و تبلیغاتی انجام می‌شوند.
   کاربران می‌توانند با انجام دادن فعالیت‌های ساده‌ای نظیر ثبت‌نام در وبسایت پروژه، وارد کردن ایمیل خود، و ایجاد حساب در کیف پول مشخص، در ایردراپ‌ها شرکت کنند و توکن‌های رایگان دریافت نمایند. وبسایت airdrops.io لیست تمامی ایردراپ‌های جدید را به صورت لحظه‌ای نمایش می‌دهد.

تفاوت توکن با کوین

• کوین‌‌ها دارای بلاک چین منحصر به فردی هستند. به عنوان مثال کوین BTC دارای بلاک چین بیت کوین و کوین اتریوم دارای بلاک چین اختصاصی اتریوم است. اما توکن‌ها دارای بلاک چین‌های اختصاصی نیستند و بر روی یک بلاک چین واسطه ایجاد می‌شوند. به عنوان مثال ارز دیجیتال اینجکتیو (inj) توکن بومی صرافی اینجکتیو است که بر روی بلاکچین اتریوم راه اندازی شده است.
• کوین ها معمولا به وسیله عملکرد شبکه بلاک چینی خود ارزش گذاری می‌شوند. در صورتی که قیمت یک توکن به ایده پروژه و اکوسیستم آن وابسته است.
• کوین‌ها در بلاک چین منحصر به فرد خود قابل استفاده هستند و به سادگی نمی‌توان آن‌ها را در شبکه‌های دیگر جابجا کرد. در صورتی که توکن‌ها می‌توانند از چندین شبکه پشتیبانی کنند و در آن‌ها جابجا شوند.

مزایا و معایب توکن

مزایای توکن

1. به صورت خودکار عمل می‌کنند و برنامه نویسی شده‌اند
   تمامی tokenهای بازار کریپتوکارنسی به کمک استانداردهای بلاک چین و کدهای برنامه نویسی اجرا می‌شوند. در واقع خطای انسانی در عملکرد آن‌ها وجود ندارد و با اجرای کدهای برنامه نویسی، عملکرد دقیقی دارند.
2. شفاف بالایی در تراکنش‌ها دارند
   بیشتر tokenها برای جذب اعتماد مخاطبان، تراکنش‌های خود را به صورت شفاف در شبکه بلاک چین قرار می‌دهند. در واقع هر تراکنش در بلاکچین مورد استفاده توکن‌ها قابل رهگیری است. همچنین کاربران اکوسیستم یک پروژه بر تایید تراکنش‌ها نظارت می‌کنند.
3. غیر متمرکز هستند
   این نوع رمز ارزها به دلیل استفاده از بستر بلاک چین‌ها بر توسعه پروژه خود، به صورت کامل غیر متمرکز هستند.
4. رقابت بسیار بالایی در آن‌ها وجود دارد
   موفقیت یک token تنها به ایده پروژه آن وابسته نیست. یک ایده جدید و کاربردی می‌تواند توسط چندین پروژه بررسی و دنبال شود. پروژه‌ها برای آن که بتوانند در بازار کریپتو دوام بیاورند و موفق باشند، باید بتوانند همواره با رقیبان خود رقابت کنند و سازوکارهای بهتری ارائه دهند.

معایب توکن ها

1. وجود ریسک و امنیت پایین
   اولین چالشی که سرمایه ‌گذاران توکن‌ها با آن مواجه هستند، بحث ریسک و امنیت است. اکثر tokenها قانون گذاری مشخصی ندارند و هر توسعه دهنده و برنامه نویسی می‌تواند در بلاکچین‌های مختلف پروژه خود را راه اندازی کند. بنابراین محدودیت‌‌ها و چارچوب‌های قانونی برای این پروژه‌ها تعریف نمی‌شود. از همین طریق بسیاری از هکرها و کلاهبرداران می‌توانند با ایجاد پروژه‌های دروغین و جعلی، از کاربران کلاهبرداری کنند. متاسفانه اکثر پروژه‌های tokenها با هدف کلاهبرداری ایجاد شده‌اند.
2. مقیاس پذیری پایین
   بیشتر پروژه‌های توکن‌ها، در بستر شبکه اتریوم ایجاد شده‌اند. در حال حاضر شبکه اتریوم دارای مقیاس پذیری پایینی است و این مقیاس پذیری، بر پروژه‌‎هایی که در بستر این شبکه قرار دارند، تاثیر مستقیم می‌گذارد.
3. عدم قطعیت بالا در پروژه‌ها
   تعداد پروژه‌های موجود در بازار کریپتوکارنسی که دارای token هستند، بسیار زیاد است. اکثر این پروژه‌ها به دلیل عدم موفقیت در رسیدن به اهداف خود، متوقف می‌شوند و سرمایه‌ گذاران با خرید آن‌ها، ضرر سنگینی تجربه می‌کنند. علاوه بر این در برخی موارد ممکن است نقدینگی یک پروژه به دلیل کاهش قیمت توکن آن در بازار نزولی کاهش یابد و یا تمام شود. در این صورت تیم توسعه دهنده پروژه نمی‌تواند هزینه‌های توسعه پروژه را پرداخت کند و متوقف می‌شود.
4. نبود شفافیت کافی در قراردادهای هوشمند
   از دیگر چالش‌های موجود در ساخت و توسعه توکن، شفافیت در قراردادهای هوشمند و کدهای پروژه است. اعضای یک پروژه به دلیل نبود چارچوب قانونی می‌توانند کدهای مخفی با دسترسی ویژه برای خود ایجاد کنند تا بتوانند در تصمیمات جمعی کاربران در یک اکوسیستم دخالت نمایند.

توکن سوزی (Token Burning) چیست؟

توکن سوزی یکی از فرآیندهای پرکاربرد در پروژه‌های کریپتوکارنسی است که در آن بخشی از رمز ارزهای یک پروژه در شبکه سوزانده و حذف می‌شوند. سوزاندن رمز ارز به معنای انتقال آن به آدرسی خاص و قفل شدن آن است. در واقع زمانی که tokenها به آن آدرس منتقل می‌شوند، دیگر منقضی شده و در شبکه قابل استفاده نیستند. بنابراین token burning اصطلاحی است که به نابودی و حذف عرضه در گردش رمز ارزهای یک پروژه اشاره می‌کند.

راه‌های مختلفی برای انجام این فرآیند وجود دارد. برخی از پروژه‌ها در زمانبندی‌های مشخصی، تعدادی از tokenهای خود را می‌سوزانند. برخی دیگر از طریق الگوریتم اجماع اثبات سوزاندن (Proof of burn) اجرای این فرآیند را به خود کاربران واگذار می‌کنند.

فرآیند توکن سوزی باعث می‌شود تا تعداد رمز ارزهای در گردش بازار کاهش پیدا کند. اگر میزان تقاضا ثابت باشد، با کاهش عرضه، قیمت توکن رشد می‌کند. بنابراین این فرآیند با دستکاری عرضه و تقاضا ارزش توکن را افزایش می‌دهد. این روش به پروژه‌ها کمک می‌کند تا به تدریج در بازار رشد کنند و پیشرفت نمایند. اگر پروژه‌ها بخواهند همه رمز ارزهای خود را در بازار عرضه کنند؛ نمی‌توانند ارزش توکن خود را بالا ببرند.

بیشتر بخوانید: توکن سوزی چیست و چه تاثیری در قیمت ارز دیجیتال دارد؟

توکن ها چگونه ساخته می‌شوند؟

توکن‌ها در بلاکچین‌هایی ایجاد می‌شوند که بستر لازم برای ساخت قراردادهای هوشمند را داشته باشند. در واقع قراردادهای هوشمند، کلید ساخت توکن‌ها هستند. افراد برای ساخت توکن‌ها باید با برنامه نویسی سالیدیتی (Solidity) و ساختار قراردادهای هوشمند آشنا باشند. افراد می‌توانند با داشتن دانش فنی متوسط در این بخش‌ها، token مورد نظر را برای پروژه خود بسازند.

معمولا کدنویسی برای ایجاد توکن‌ها در بستر نرم افزار Remix و سایت moralis انجام می‌شود. همچنین برای ساخت و عرضه این نوع رمز ارزها توسعه دهندگان باید ساختار استانداردهای مورد نظر خود را در کدهای خود قرار دهند. یکی از محبوب‌ترین استانداردها برای ساخت token، استاندارد ERC-20 اتریوم است.

علاوه بر شبکه اتریوم، شبکه‌های سولانا، پولکادات، کاردانو و بایننس اسمارت چین نیز بسترهای مناسبی برای توسعه توکن‌ها هستند. بعد از ساخت token، توسعه دهندگان می‌توانند رمز ارز خود را در صرافی‌های غیر متمرکز لیست کنند. لیست یا اضافه کردن توکن در صرافی‌های پنکیک سواپ و سوشی سواپ به سادگی انجام می‌شود.

چگونه توکن بخریم؟

توکن‌ها همانند سایر ارزهای دیجیتال خرید و فروش می‌شوند. این نوع رمز ارزها را می‌توان از طریق صرافی‌های ارز دیجیتال خریداری کرد. اکثر توکن‌های محبوب بازار در صرافی‌های متمرکز همچون بایننس، کوکوین، کراکن، کوین بیس و غیره لیست شده‌اند. برای ورود به این صرافی‌ها نیاز به احراز هویت دارید. البته می‌توان از طریق صرافی‌های غیر متمرکز به tokenها دسترسی داشت.

صرافی‌های غیر متمرکز علاوه بر توکن‌های محبوب بازار، جدیدترین آن‌ها را نیز در صرافی‌های خود لیست می‌کنند. پنکیک سواپ، یونی سواپ و سوشی سواپ جزو بهترین صرافی های غیر متمرکز برای خرید و فروش توکن محسوب می‌شوند. کاربران علاوه بر صرافی‌ها، می‌توانند tokenها را در کیف پول خود ذخیره کنند.

این رمز ارزها برحسب بلاکچینی که در آن توسعه یافته‌اند، در کیف پول‌ها ذخیره می‌شوند. یعنی اگر می‌خواهید توکن‌های موجود در شبکه اتریوم را ذخیره کنید، باید از کیف پول‌هایی که از شبکه اتریوم و استاندارد آن توکن پشتیبانی می‌کند؛ استفاده نمایید. این موضوع در همه کیف پول‌های سخت افزاری و نرم افزاری صدق می‌کند.

نحوه انتخاب توکن برای سرمایه گذاری

در حال حاضر تعداد زیادی از پروژه‌ها در بازار کریپتوکارنسی وجود دارند که تلاش می‌کنند با ایجاد توکن‌های مخصوص خود، اهداف پروژه‌های خود را پیش ببرند. در این حالت بسیاری از کاربران به دنبال بررسی این سوال‌ها هستند که بهترین توکن برای سرمایه گذاری کدام است؟ چگونه جدیدترین آن‌ها را بررسی کنیم؟”. در پاسخ به این سوالات باید پارامترهای مختلفی را بررسی کرد. این پارامترها به صورت خلاصه موارد زیر هستند:

• تیم توسعه
  اولین نکته در بررسی یک توکن، بررسی تیم توسعه دهنده و سوابق آن‌ها است. بیشتر پروژه‌های موفق به صورت شفاف اعضای تیم خود و سابقه فعالیت در دنیای بلاک چین را معرفی می‌کنند و سرمایه گذاران باید با بررسی سابقه و گذشته افراد تیم، عملکرد آن‌ها را بسنجند.
• میزان عرضه در گردش و روند آزادسازی توکن
  پروژه‌هایی که تعداد token محدودی دارند، می‌توانند ارزش رمز ارز خود را در بلند مدت حفظ کنند. زمانی که تعداد token یک پروژه محدود باشد، خاصیت ضدتورمی در آن ایجاد می‌شود و بسته به عملکرد پروژه، رمز ارز آن می‌تواند در بلندمدت رشد کند. علاوه بر این، بحث آزادسازی توکن پروژه نیز باید بررسی شود.
  معمولا پروژه‌ها برای کنترل عرضه و تقاضا، تعداد زیادی از واحدهای رمز ارز پروژه را قفل می‌کنند. این رمز ارزهای قفل شده با یک برنامه زمانی مشخصی به بازار تزریق می‌شوند. اگر یک پروژه برنامه آزادسازی توکن مشخصی برای خود نداشته باشد، احتمال کلاهبرداری بودن پروژه بسیار زیاد است.
• اهداف و نقشه راه پروژه
  هدف اصلی پروژه باید شفاف باشد و مورد پذیرش کاربران بازار قرار گیرد. یعنی هدف پروژه باید به صورت واقعی یک مشکل را حل کند و به اصطلاح کاربرد داشته باشد. برخی از پروژه‌ها اهداف رویایی و بسیار بزرگی دارند که غالبا با شکست مواجه می‌شوند. علاوه بر هدف درست، پروژه باید یک نقشه راه (road map) دقیق و برای 1 تا 2 سال آینده برنامه ریزی داشته باشد.
• تبلیغات و مارکتینگ پروژه
  پروژه باید بتواند از طریق روش‌های مختلف مارکتینگ، خود را به کاربران معرفی کند. ارتباط تیم توسعه و فعالیت آن‌ها در شبکه‌های ردیت، توییتر و دیسکورد باید بررسی شود. اگر پروژه بخواهد اهداف خود را معرفی کند و سوالات مخاطبان را جواب دهد؛ باید در این شبکه‌های اجتماعی فعال باشد.