استخر نقدینگی چیست چگونه کار میکند و چه کاربردی دارد؟

استخر نقدینگی چیست و چگونه کار می‌کند؟ Liquidity Pool چه کاربردها و ریسک هایی دارد؟ چگونه می‌توان به یک استخر نقدینگی ملحق شد؟

در صرافی های متمرکز، کاربران با ثبت سفارش خود در دفتر‌های سفارش گذاری، دارایی‌های خود را برحسب میزان نقدینگی موجود در صرافی‌ها معامله می‌کنند. معمولا صرافی‌های متمرکز دارای حجم معاملات بالایی هستند و مشکل لیکوییدیتی ندارند. اما در صرافی های غیر متمرکز، به دلیل وجود قرارداد هوشمند و ماهیت غیرمتمرکز آن، میزان نقدینگی کمتر است و امکان دارد برخی از معاملات بین کاربران به کندی انجام شود و یا به طور کامل معامله صورت نگیرد.

بنابراین صرافی‌های غیر متمرکز برای انجام معاملات و ادامه کار خود نیازمند لیکوئیدیتی لازم هستند. استخرهای نقدینگی (liquidity pool) به کمک بازارسازهای خودکار AMM توانسته‌اند سیستمی غیرمتمرکز طراحی و جایگزین دفتر سفارشات کنند تا نقدینگی صرافی‌های غیر متمرکز را تامین کند. در این مقاله درباره استخر نقدینگی و نحوه کارکرد آن صحبت خواهیم کرد.

انواع صرافی های غیر متمرکز

قبل از آن‌که به معرفی و بررسی استخرهای نقدینگی بپردازیم، ابتدا باید انواع صرافی‌های غیر متمرکز را بشناسیم. به صورت کلی دو نوع صرافی غیرمتمرکز داریم:

1. صرافی های همتا به همتا (p2p)

صرافی‌های غیر متمرکز همتا به همتا از روش سنتی سفارش معاملات استفاده می‌کنند و با ایجاد یک دفتر سفارشات (order book) غیر متمرکز، بستری برای معاملات کاربران ایجاد می‌کنند. در این نوع صرافی‌ها، خریداران و فروشندگان تمامی سفارشات خود را در اوردر بوک ثبت می‌کنند و زمانی که در یک قیمت به توافق برسند، معامله انجام می‌شود.

این نوع صرافی‌ها نیازمند نقدینگی و تعداد کاربر بالایی هستند تا بتوانند تمامی معاملات را با سرعت انجام دهند. در واقع این نوع صرافی‌های غیر متمرکز نیاز به حجم معاملات بالایی دارند تا بتوانند خدمات مناسب به کاربران ارائه دهند. این نکته در این نوع صرافی‌ها، یک عیب بزرگ تلقی می‌شود؛ زیرا اگر صرافی نتواند تعداد کاربر و حجم دارایی بالا جذب کند، دچار مشکل می‌شود و مزیت خود را نسبت به یک صرافی متمرکز از دست می‌دهد و ممکن است در معاملات خود، نوسانات قیمتی زیادی را تجربه کند.

2. صرافی استخر نقدینگی (liquidity pool)

صرافی‌های استخر نقدینگی برای رفع مشکلات صرافی‌های غیر متمرکز همتا به همتا ایجاد شدند تا بتوانند در صرافی‌هایی که حجم معاملات پایینی دارند، لیکوییدیتی لازم را تامین کرده و از نوسانات شدید قیمتی اجتناب کنند. در این نوع صرافی، سیستم واسطه‌گری برای انجام معاملات وجود ندارد و تمامی سفارشات صرافی در بستر قرارداد هوشمند ثبت شده و به کمک استخرهای نقدینگی انجام می‌شود.

در واقع قراردادهای هوشمند با ایجاد یک سیستم دیفای (DeFi) تمامی سفارشات را به صورت غیر متمرکز ثبت می‌کند و به کمک استخرهای نقدینگی، معاملات را انجام می‌دهد. در این صرافی، کاربران می‌توانند با اشتراک گذاری دارایی‌های خود در Liquidity Pool، در مدت زمان مشخصی کسب سود کنند. در واقع این استخرها با دریافت دارایی‌های رمزنگاری شده کاربران، نقدینگی لازم برای معاملات صرافی‌ها را تامین می‌کنند.

همچنین به کمک قراردادهای هوشمند، امنیت شبکه نیز تامین می‌شود. سیستم صرافی‌های استخر نقدینگی مبتنی بر بازارساز خودکار (Auto Market Maker) است که در آن استخرهای نقدینگی جایگزین اوردر بوک‌ها می‌شوند و کاربران می‌توانند علاوه بر انجام معاملات خود، در تامین نقدینگی صرافی سهیم باشند و به ازای آن، پاداش دریافت کنند.

استخر نقدینگی (liquidity pool) چیست؟

استخر نقدینگی یک AMM یا بازارساز خودکار است که به کمک قراردادهای هوشمند در بلاک چین این قابلیت را ایجاد می‌کند تا کاربر بتواند توکن‌های موجود در استخر را با توکن‌های خود مبادله کند. در واقع استخرهای نقدینگی همانند یک بانک، امور مالی غیر متمرکز صرافی‌ها را انجام می‌دهند و سفارش‌های خرید و فروش را به یکدیگر متصل می‌کنند.

بازارسازها در سیستم دفتر سنتی (order book) نیز استفاده می‌شوند که در آن سفارشات را به یکدیگر وصل می‌کنند. بازارسازها در این سیستم باید هوشمند باشند و بتوانند با سرعت معاملات کاربران را بررسی کنند. اما در استخرهای نقدینگی شرایط کاملا فرق دارد زیرا کاربران دارایی‌های خود را وارد استخر می‌کنند و برحسب قرارداد هوشمند، معاملات انجام می‌شود.

این استخرها با داشتن انبوهی از سرمایه‌های ذخیره یا سپرده شده در خود، به وسیله قراردادهای هوشمند معاملات کاربران را در صرافی‌های غیر متمرکز آسان می‌کنند. همچنین با استفاده از الگوریتم‌های AMM نسبت قیمت بین توکن‌ها را نگه می‌دارند و از نوسانات شدید قیمتی جلوگیری می‌کنند.

کاربران برای کسب سود از استخرهای نقدینگی (لیکوییدیتی پول)، باید توکن‌های خود را وارد آن کنند. در واقع کاربران با قراردادن دارایی‌های خود در liquidity pool نقدینگی لازم برای صرافی را تامین می‌کنند. در مقابل صرافی نیز از طریق درآمد حاصل از کارمزدهای صرافی، به تامین کنندگان نقدینگی پاداش می‌دهد.

بدین ترتیب بدون نیاز به نهاد یا شخص واسطه‌ای، صرافی غیر متمرکز تمامی امور مالی خود را به صورت غیر متمرکز انجام می‌دهد و به کاربرانی که در این امور مالی سهیم بودند، پاداش می‌دهد. استخرها به کمک قراردادهای هوشمند، امنیت و شفافیت بالایی در صرافی ایجاد می‌کنند و باعث جذب کاربران زیادی می‌شوند.

تفاوت دفتر سفارشات و استخر نقدینگی

برای درک بهتر استخرهای نقدینگی و عملکرد آن‌ها، باید تفاوت‌های اصلی آن را با دفتر سفارشات بدانیم. دفتر سفارش یا order book، شامل مجموعه‌ای از سفارشات خریداران و فروشندگان در صرافی است که به کمک سیستم موتور تطابق (matching engine) سفارشات به یکدیگر تطبیق داده می‌شود. موتور تطابق در سیستم‌های سفارشات صرافی متمرکز نیز استفاده می‌شود.

اوردر بوک در صرافی‌های غیرمتمرکز، بدون دخالت شخص یا نهادی و به صورت غیر متمرکز اجرا می‌شود. برای ایجاد انگیزه کافی در این سیستم غیر متمرکز برای نودها، صرافی ناچار به افزایش کارمزد گس می‌شود تا بتواند پاداش کافی را برای نودهای شبکه فراهم کند. همین موضوع باعث افزایش هزینه برای بازارسازها یا market makers در صرافی می‌شود و به نوعی هم به کاربر و هم به بازارساز هزینه تحمیل می‌کند.

علاوه بر این موارد، دفتر سفارشات نمی‌تواند حجم معاملات زیادی را کنترل کند و باعث کند شدن تراکنش‌ها می‌شود. این نکته را می‌توان در بلاکچین‌هایی مانند اتریوم مشاهده کرد. زمانی‌که اتریوم از سیستم معاملات درون زنجیره (on-chain) استفاده کرد، میزان کارمزد گس افزایش و سرعت تراکنش‌های شبکه کاهش پیدا کرد. در حال حاضر اتریوم از راهکارهایی مانند راه حل لایه دوم و سایدچین‌ها برای رفع مشکلات مقیاس پذیری خود استفاده می‌کند؛ اما با این حال هنوز نتوانسته مشکلات شبکه خود را به طور کامل برطرف کند.

البته صرافی‌های غیر متمرکزی مانند بایننس دکس (binance DEX) توانسته به کمک سیستم اوردر بوک، سفارشات را با کارمزد و سرعت مناسب انجام دهد؛ اما این سیستم برای شبکه‌های بزرگی همچون اتریوم به سختی قابل اجراست و شبکه را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند.

در مقابل سیستم دفتر سفارش، استخر نقدینگی (liquidity pool) قرار می‌گیرد که به وسیله قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود و شفافیت بالایی دارد. این استخرها جذابیت زیادی را برای کاربران ایجاد می‌کنند و می‌‎توانند علاوه بر تامین نقدینگی صرافی، کسب درآمد مناسبی را برای کاربران فراهم سازند. علاوه بر این، استخر های نقدینگی زیربنای لازم برای تشکیل امور مالی غیر متمرکز را فراهم می‌کنند و کاربران می‌توانند اموری مانند سپرده گذاری، وام دهی، بیمه دارایی و غیره را به وسیله آن‌ها اجرا نمایند.

استخر نقدینگی چگونه کار می‌کند؟

استخرهای نقدینگی روشی نوآورانه در حوزه دیفای (Defi) محسوب می‌شوند که می‌توانند علاوه بر تامین نقدینگی صرافی‌ها، روشی مطمئن برای کسب درآمد کاربران صرافی‌ها نیز ایجاد کنند. همانطور که گفته شد، صرافی‌های مبتنی بر دفتر سفارش، معاملات را به صورت همتا به همتا یا peer to peer اجرا می‌کنند؛ اما در استخرها به وسیله بازار ساز خودکار معاملات به صورت همتا به قرارداد یا peer to contract انجام می‌شود.

درواقع در این استخرها هنگامی‌که کاربری اقدام به واریز دارایی خود به استخر می‌کند، دیگر کاربری مقابل آن قرار ندارد و دارایی شخص وارد قراردادهای هوشمند در استخر نقدینگی می‌شود. بنابراین برای واریز دارایی به استخر، دیگر لازم به وجود کاربر دیگری نیست و تنها به کمک الگوریتم‌های موجود در داخل استخر، دارایی کاربر مدیریت می‌شود.

افرادی که در تامین لیکوییدیتی این استخرها مشارکت دارند، به اندازه میزان سپرده گذاری دارایی‌های خود، توکن‌های منعکس LPT یا LIQUID POOL TOKEN دریافت می‌کنند که توکن‌های ارائه دهنده نقدینگی نیز نامیده می‌شوند. توکن‌های LP نشان می‌دهند کاربران چه مقدار در استخر سهیم هستند و می‌توانند از آن برای حذف دارایی‌های خود استفاده کنند.

وقتی که دارایی کاربر در استخر نقدینگی سپرده گذاری می‌شود، نمی‌تواند در مدت زمان مشخصی از آن استفاده کند. اما توکن‌های LP همانند اوراق قرضه عمل می‌کنند و کاربران می‌توانند سرمایه گذاری غیرمستقیم را از طریق این توکن‌ها انجام دهند. بنابراین توکن‌های سرمایه گذاری شده در استخرهای نقدینگی، علاوه بر کسب سود از طریق سرمایه گذاری در این استخرها، از طریق توکن‌های آن نیز امکان کسب سود و سرمایه‌گذاری نیز وجود دارد. سود این استخر از طریق کارمزد معاملات صرافی تامین و به میزان مشخص بین تامین کنندگان نقدینگی تقسیم می‌شود.

برای درک بهتر عملکرد استخر نقدینگی به این مثال توجه کنید: فرض کنید کاربری تمایل دارد تا میزانی از دارایی‌های خود را در استخر صرافی یونی سواپ قرار دهد. صرافی‌های غیر متمرکزی همچون یونی سواپ، لیست مشخصی از جفت رمز ارزهای لازم برای آن‌ها را دارند. کاربرانی که تمایل داشته باشند تا وارد آن شوند، باید هر دو دارایی را تهیه کنند.

برای مثال جفت رمزارز DAI/USDC را در نظر بگیرد. اگر فرض کنیم که قیمت دای برابر با 1 USDC است، کاربر باید علاوه بر واریز رمز ارز DAI، به همان اندازه جفت ارز USDC را واریز کند. بعد از واریز دارایی، کاربر از شبکه توکن‌های LP دریافت می‌کند. در این حالت نقدینگی استخر تامین شده و کاربر نیز با داشتن توکن‌های LP، میزان پاداش مشخصی از صرافی دریافت می‌کند. هرچه میزان دارایی قرار داده شده در استخر بیشتر باشد، میزان پاداش دریافتی نیز افزایش پیدا می‌کند. در صورتی‌که کاربر بخواهد از استخر خارج شود، باید توکن‌های LP خود را بسوزاند، به دارایی رمز ارز تبدیل و سپس برداشت کند.

کاربرد استخرهای نقدینگی (Liquidity Pool)

استخرهای نقدینگی بستری غیرمتمرکز و شفاف را برای تامین نقدینگی صرافی‌ها فراهم می‌کنند. این استخرها علاوه بر این موضوع، کاربردهای دیگری نیز در صرافی غیر متمرکز دارند که شامل موارد زیر هستند:

1. از آن‌ها می‌توان به عنوان ابزار حاکمیتی استفاده کرد. سپرده‌های موجود در این استخرها می‌تواند جایگزینی برای توکن‌های حاکمیتی شبکه باشد. به عبارتی دیگر، یک صرافی برای ایجاد یک اکوسیستم غیرمتمرکز دیگر نیازی به توکن بومی ندارد و می‌تواند از طریق سپرده گذاری‌های موجود در استخر های نقدینگی، اکوسیستم خود را اجرا کند و کاربرانی که در تامین نقدینگی شبکه مشارکت دارند، حق رای داشته باشند.
2. کاربران به کمک استخرها، می‌توانند ییلد فارمینگ انجام دهند. ییلد فارمینگ (Yield Farming) یک استراتژی سرمایه‌گذاری است که در آن سرمایه گذاران می‌توانند دارایی‌های دیجیتال خود را بین استخرهای نقدینگی مختلف جابجا کنند و به وسیله برآیند آن‌ها، بیشترین نرخ بهره ممکن را به دست بیاورند.
   در واقع کاربران هنگامی که دارایی‌های خود را در یک استخر نقدینگی قرار می‌دهند، به ازای آن توکن LP دریافت می‌کنند. این کاربران می‌توانند توکن‌های LP خود را در استخرهای دیگری قرار دهند و مجدد سود کسب کنند. در حال حاضر پلتفرم‌های خاصی به کاربران این اجازه را می‌دهند تا توکن‌های LP خود را جهت سود بیشتر به استخرهای دیگر منتقل کنند.
3. از دیگر کاربردهای استخرهای نقدینگی، ترنچینگ یا tranching به معنای تقسیم بندی دارایی‌ها براساس ریسک و بازده است. کاربران به کمک ترنچینگ می‌توانند میزان ریسک و بازده دارایی‌های موجود در استخرها را مشاهده کنند. همچنین می‌توانند از این طریق، میزان حد سود و حد ضرر دارایی‌های خود را نیز مشخص نمایند.

ریسک های استخرهای نقدینگی (Liquidity Pool)

• استخر های نقدینگی که حجم معاملات کمی دارند، اکوسیستم حاکمیت آن‌ها متمرکز می‌شود. در نتیجه بستر لازم برای ایجاد خراب‌کاری و رفتارهای مخرب ایجاد می‌گردد و فرد یا گروهی از کاربران می‌توانند کنترل استخر را به دست بگیرند.
• تمامی عملکرد استخر نقدینگی (liquidity pool) توسط قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. بنابراین اگر هکرها و خراب‌کارها بتوانند باگ یا مشکلی در قراردادهای هوشمند پیدا کنند، ممکن است کل نقدینگی استخر به خطر بیفتد و دارایی کاربران دزدیده شود.
• هنگامی که دارایی کاربری در استخر قفل می‌شود، ممکن است ارزش دارایی در این مدت زمان کاهش یابد. بنابراین کاربر گرچه از صرافی پاداش دریافت می‌کند؛ اما با کاهش ارزش دارایی خود، متضرر می‌شود.

تفاوت استیکینگ با استخر نقدینگی

برخی از کاربران تصور می‌کنند استخر نقدینگی، همان استیکینگ ارز دیجیتال است و با قفل کردن دارایی، پاداشی از شبکه دریافت می‌شود. این دو فرآیند گرچه سازوکاری مشابه دارند؛ اما به‌طور کامل متفاوت هستند. در فرآیند استیکینگ، کاربران یک رمز ارز را خریداری کرده و آن را در شبکه بلاک چین قفل می‌کنند. این کار برای حفظ امنیت و توسعه شبکه بلاکچین انجام می‌شود و کاربران به وسیله فرآیند استیکینگ، میزان مشخصی پاداش سالیانه یا همان سود سالیانه دریافت می‌کنند.

نحوه کار استخرها همانند استیکینگ است که کاربر باید دارایی‌های خود را در جایی مشخص قفل کند. اما در استخرهای نقدینگی دارایی‌های کاربران برای مقاصد دیگری، از جمله تامین نقدینگی صرافی، استفاده می‌شود. علاوه بر این، کاربران در استخرها می‌توانند از توکن‌های LPT خود نیز استفاده کنند. بنابراین گرچه فرآیند استیکینگ با ذخیره سازی دارایی‌ها در استخر مشابه است، اما سازوکار و اهداف ذخیره سازی دارایی‌ها متفاوت است.

معروف ترین و بهترین استخرهای نقدینگی

1. یونی سواپ (Uniswap)
   استخر نقدینگی یونی سواپ یکی از مشهورترین صرافی‌های غیرمتمرکز در اکوسیستم اتریوم است. این پلتفرم از مدل استخر نقدینگی برای فراهم کردن خدمات مبادله توکن‌ها بدون نیاز به واسطه‌های متمرکز استفاده می‌کند. کاربران می‌توانند توکن‌های خود را در استخرهای نقدینگی یونی سواپ قرار دهند و به ازای آن سهمی از کارمزد معاملات را دریافت کنند.

2. کرو فایننس (Curve Finance)
   کرو فایننس یک صرافی غیرمتمرکز متخصص در مبادله توکن‌های استیبل کوین است. این پلتفرم با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده و بهینه‌سازی شده برای کاهش لغزش قیمت، به کاربران امکان می‌دهد که استیبل کوین‌های خود را با کارمزدهای پایین و کمترین تغییر قیمت مبادله کنند. کاربران با قرار دادن توکن‌های خود در استخرهای نقدینگی کرو فایننس می‌توانند سود کسب کنند.

3. بالانسر (Balancer)
   بالانسر یک صرافی غیرمتمرکز است که به کاربران اجازه می‌دهد استخرهای نقدینگی با ترکیبات مختلفی از توکن‌ها ایجاد کنند. این انعطاف‌پذیری بالا به کاربران امکان می‌دهد که استراتژی‌های سرمایه گذاری متنوع‌تری را دنبال کنند. همچنین، بالانسر از مکانیزم‌های خودکار برای تعدیل نسبت‌های توکن در استخرها استفاده می‌کند تا بازدهی بهینه‌ای را برای سرمایه گذاران فراهم آورد.