در رابطه با توکن‌ها حتماً به نام و ساختار توکن سوزی برخورده‌اید. پیش از بحث در مورد توکن سوزی و دلایل کاربرد آن بهتر است تفاوت توکن و کوین را مشخص کنیم. توجه داشته باشید که اگر چه نام “توکن سوزی” مصطلح‌تر است، اما هر دو کوین و توکن را می‌توان سوزاند.
کوین
“کوین” لفظی است که برای داراییهای اصلی و بومی یک شبکه به کار میرود. این نوع دارایی یک بلاکچین اختصاصی برای مبادلات خود دارد.
بلاکچین به شبکه‌ای زنجیره‌وار از اطلاعات گفته می‌شود که توسط اعضا مدیریت و بایگانی می‌شود. اطلاعات هر بلاک از طریق رمزنگاری به اطلاعات بلاک قبلی ضمیمه می‌گردد. کوچک‌ترین تغییر نزد همه اعضا قابل رؤیت است.
شبکه‌های مادر همچون بیت کوین (BTC)، اتریوم (ETH)، لایت کوین (LTC)، سولانا (SOL) و ترون (TRX) همگی دارای کوین خاص خود هستند که در پرانتز از آن‌ها یاد شد. کوین‌ها در وهله اول صرفاً برای خرج شدن مورد استفاده قرار می‌گیرند و از آن‌ها برای پرداخت‌های اصلی استفاده می‌شود. معمولاً باور بر این است که کوین‌ها برای سرمایه‌گذاری بلندمدت و هولد بهتر از توکن‌ها هستند.
توجه داشته باشید که کوین یک سکه نیست و به هیچ عنوان به معنای فیزیکی آن توجه نکنید. کوین‌ها و توکن‌ها صرفاً یک مجموعه اطلاعات کدگذاری‌شده هستند که مبدأ و مقصد آن کوین را نشان می‌دهند.
توکن
“توکن” یک نوع دارایی دیجیتال دیگر است که یک شبکه بلاکچین بومی ندارد و برای انتقالات و انجام تراکنشها به یک بلاکچین مادر نیاز دارد.
درواقع، توکن‌ها نسبت به کوین‌ها نیاز به دانش فنی بالایی ندارند و با همان پروتکل‌های اصلی شبکه بلاکچین بومی ساخته میشوند. تیم توسعه و برنامه‌نویسان یک پروژه فقط باید پروتکل‌های آن توکن را در ادامه ویرایش کنند تا آن توکن به صورت اختصاصی مورد استفاده قرار بگیرد. آن‌ها همچنین باید نحوه و میزان صدور و مکانیزم گردش آن توکن را هم ویرایش کنند.
توکن‌ها معمولاً دارای وظایف خاص هستند. بر خلاف کوین‌ها که فقط برای انتقال دارایی و خرید و فروش به کار میروند، توکن‌ها ممکن است ویژگی‌های کاربردی یا حاکمیتی خاصی هم داشته باشند.
بد نیست که برای آشنایی بیشتر با توکن‌ها به اپلیکیشن‌های غیر متمرکز (DApps) اشاره کنیم. این برنامه‌ها همچون اپلیکیشن‌های معمولی گوشی هستند و دارای کاربرد خاص می‌باشند.
نکته اینجاست که بر خلاف کوین‌ها، توکن‌ها فقط برای پرداخت استفاده نمی‌شوند و دارای کاربردهای خاص هستند.
برای ایجاد توکن نیاز به دانش فنی بالایی نیست. اساس کدنویسی داراییهای دیجیتال در بستر بلاکچین اصلی فراهم شده است. توسعه‌دهندگان توکن فقط باید کاربرد خاصی به آن توکن دهند و ساختار عرضه و تقاضا آن را مشخص کنند. توکن سوزی دقیقاً در همین مرحله است که به کار می‌آید. خیلی از توسعه‌دهندگان از توکن سوزی برای تعدیل میزان عرضه با هدف افزایش بلندمدت ارزش استفاده میکنند.
شبکه‌های غیر متمرکز
ارزهای رمزنگاری شده از همان زمان توسعه اولین ارز معتبر کریپتویی (بیت کوین) سعی داشتند که خدمات مالی و غیر مالی را به صورت غیر متمرکز به پیش ببرند. پردازش اطلاعات، انتقال دارایی، تحقق اجماع، تأیید و ذخیره اطلاعات تراکنشها همگی به صورت همتا به همتا (P2P) رخ می‌دهند.
خدمات توسط خود اعضا تکمیل میشوند و همین موضوع باعث می‌شود که نیازی به یک سرور مرکزی (تحت کنترل دولت و بانک‌های مرکزی) نباشد.
اما چرا ارزهای دیجیتال سعی دارند به صورت غیر متمرکز فعالیت کنند و ربط این نوع شبکه به توکن سوزی چیست؟
بیت کوین
ساتوشی ناکاموتو، نام مستعار سازنده بیت کوین، از فناوری‌های رمزنگاری و بلاکچین برای درج اطلاعات استفاده کرد تا مشکلات اسبق ارزهای دیجیتال را حل کند. در نتیجه می‌شد مطمئن بود که یک ارز دو بار خرج نشده است.
ساتوشی در متن رمزنگاری‌شده اولین بلاک اطلاعات بیت کوین به طعنه از وام‌دهی بی‌رویه دولت‌ها به بانک‌ها اشاره کرد.
اصولاً دولت‌ها به عنوان یک نهاد متمرکز برای پیشبرد اهداف خود گاهاً دست به چاپ بی‌رویه اسکناس میکنند یا عرضه اسکناس را کم میکنند.
شبکه‌های غیر متمرکز رمز ارز تلاش دارند تا این سیستم را کنار بگذارند و عرضه کوین‌ها و توکنهای جدید را طبق برنامه و الگوریتم‌های منظم به انجام برسانند.
یکی از روش‌های مورد استفاده توسط پروژه‌ها برای تنظیم بازار و مقدار عرضه از طریق توکن سوزی است. برخی از مهم‌ترین کوین‌های بازار، همچون بایننس، از این روش برای مدیریت چرخه بازار استفاده میکنند.
توکن سوزی چیست؟
توکن سوزی به حذف برخی از کوین‌ها و توکن‌ها از چرخه بازار گفته می‌شود. این کار اصولاً به صورت برنامه‌ریزی شده و برای تعدیل میزان عرضه و تقاضا انجام می‌گیرد. بدین ترتیب، عرضه کاهش خواهد یافت. در صورتی که کاربرد آن توکن در سطح بالا باقی بماند، افزایش تقاضا باعث خواهد شد که ارزش آن توکن یا کوین هیچگاه در بلندمدت پایین نیاید.
می‌توانیم توکنسوزی را به ساختار خرید و فروش نفت تشبیه کنیم. هرگاه قیمت نفت پایین بیاید ولی در عین حال تقاضا افزایش نیافته باشد، کشورهای صادرکننده نفت اقدام به کاهش تولید و عرضه میکنند تا قیمت حفظ شود یا بالاتر برود.
پروژه‌های زیادی وجود دارند که بخشی از بودجه خود را صرف بازخرید توکن‌ها و کوین‌های در گردش (بای بک: buy back) میکنند و سپس آن کوین‌ها را می‌سوزانند. معمولاً این اتفاق به صورت دورهای انجام می‌شود و در هر دوره یک درصد معین از کوین‌ها سوزانده میشوند.
توکنهای سوزاندهشده کجا میروند؟
طی فرایند توکنسوزی، توکنهای سوخته شده به یک آدرس با نام “آدرس خورنده” یا “آدرس متروکه” (Eater Address) ارسال میشوند. این آدرس بدون کلید خصوصی است. بنابراین هر مقدار کوینی که به کلید عمومی این آدرس فرستاده شود غیر قابل بازگشت خواهد بود.
دسترسی به این توکن‌ها یا کوین‌ها، به دلیل عدم وجود کلید خصوصی، امکان‌پذیر نیست. اما می‌توان موجودی هر کدام از این آدرس‌ها را بررسی کرد. بدین ترتیب، پروژه‌ها نمی‌توانند صرفاً به دروغ اعلام کنند که توکن‌ها را سوزانده‌اند.
فواید Token Burning
همان طور که گفته شد، توکنسوزی باعث می‌شود که میزان عرضه کمتر شود. این کار (در صورت اجرای هدفمند) مطمئناً می‌تواند به افزایش ارزش آن دارایی کمک کند. اما در ادامه می‌خواهیم به فواید بیشتری برای توکنسوزی اشاره کنیم.
روش‌های سوزاندن Token
معمولاً توکنسوزی به دو روش عام اتفاق می‌افتد. در روش اول، توکن سوزی به روشی سیستماتیک رخ میدهد و دارای ساختار منسجم و هدفمند است.
1.الگوریتم اثبات سوزاندن (PoB)
پروژه‌های ارز دیجیتال معمولاً به صورت غیر متمرکز کار میکنند. در واقع، این شبکه‌ها بدون یک پشتوانه مرکزی هستند و همه امور بین اعضا به اشتراک گذاشته می‌شود و خود اعضا وظایف مختلف شبکه را بر عهده دارند. اما از کجا می‌توان به رفتار درست اعضا اعتماد کرد؟
در شبکه‌های بلاکچین از الگوریتم اجماع استفاده می‌شود. این مکانیزم‌ها کمک میکنند تا بتوان با وجود عدم شناخت اعضا به رفتار درست اعضا اعتماد کرد. یکی از این الگوریتم‌ها “الگوریتم اثبات سوزاندن” است.
در این فرایند، کاربر باید مقداری توکن را بسوزاند تا به عنوان ماینر شناخته شود. معمولاً در این مواقع، کوین‌های اصلی همچون بیتکوین یا ارز بومی شبکه سوزانده میشوند. بسته به مقدار توکن سوزاندهشده، قدرت ماینینگ تعیین می‌گردد. پس کاربر با تخصیص کوین‌های خود به شبکه ثابت می‌کند که به شبکه پایبند است و می‌تواند برتری بیشتری نسبت به رقبای خود در مزارع استخراج داشته باشد.
این روش شبیه به “اثبات سهام” (PoS) است. کاربر با فدا کردن کوین‌های با ارزش خود (در اینجا از طریق سوزاندن و نه استیکینگ) به شبکه نشان میدهد که وظایف خود را به درستی انجام خواهد داد. فدا کردن کوین‌های جدید باعث می‌شود که او تبدیل به ماینر شود و اجازه پیدا کند که بلاک جدید را تأیید نماید.
2.تعدیل بازار
پروژه‌ها ممکن است به هر دلیل یا هدف خاصی اقدام به توکن سوزی برای تعدیل بازار کنند. این کار می‌تواند برای حفظ تناسب میان عرضه و تقاضا انجام شود. اکثر پروژه‌های ارز دیجیتال به صورت دورهای به توکن سوزی می‌پردازند.
گاهی هم توکن سوزی در همان مراحل اول پروژه (عرضه اولیه) انجام می‌شود. اگر توکنهای مورد انتظار به فروش نرسند، اصولاً پروژه‌ها توکنهای اضافه را می‌سوزانند تا کاربران مطمئن شوند که توکنهای اضافه وارد بازار نمی‌شوند و توسط افراد سودجو مورد سوءِاستفاده قرار نخواهند گرفت.
حتی در صورتی که مقدار توکنهای عرضه‌شده بیش از حد استاندارد باشند، آن شرکت می‌تواند بلافاصله مشکل را با روش توکنسوزی کاهش دهد. این اتفاق برای شرکت تتر افتاد. این شرکت بعد از این که فهمید 5 میلیارد توکن USDT مازاد و بدون پشتوانه منتشر کرده است، از روش توکنسوزی برای کاهش عرضه استفاده کرد.
گاهی هم توسعه‌دهندگان از توکنسوزی برای تعدیل قدرت میان دارندگان ارز دیجیتال استفاده میکنند. اگر در ابتدا درصد کمی (کمتر از پنجاه درصد) از توکنهای شبکه در اختیار تیم توسعه باشد، این تیم باز هم می‌تواند این درصد را از طریق توکنسوزی مدیریت کند.
یعنی برای مثال، آن‌ها می‌توانند درصد سهم خود را با سوزاندن توکن‌ها افزایش دهند و در نتیجه درصد سهم نهنگ‌های (آشنایی با نهنگ های بیتکوین) بازار را کاهش دهند. بدین ترتیب، کاربران هم می‌توانند با خیال راحت در آن شبکه عضو شوند و نگران دستکاری بازار توسط عده‌ای خاص نباشند.
3.سوزاندن کارمزد تراکنشها
برخی ارزهای دیجیتال هم هزینه کارمزد خود را از چرخه بازار بیرون می‌آورند. بدین ترتیب، درصدی از توکن‌ها یا کوین‌ها هیچگاه به عرضه وارد نمی‌شوند. ریپل (XRP) از جمله همین رمزارزهاست که کارمزدهای شبکه خود را نگه داشته و از بین می‌برد.
بدین ترتیب، برخی تراکنشها به صورت خودکار از چرخه تأیید اعضا خارج میشوند و سودی به هیچکس نمی‌رسد. همین موضوع باعث می‌شود که کار هکرها سخت‌تر شود.
4.نظارت بر استخراج
در شبکه‌هایی که از مکانیزم اثبات کار استفاده میکنند، تأیید اطلاعات تراکنش‌های جدید (ایجاد بلاک‌های جدید) بر عهده ماینرهاست. طبعاً ماینرهایی که از پیش در پروسه استخراج فعالیت داشته‌اند، شانس بیشتری برای تأیید بلاک‌ها خواهند داشت. این در حالی است که ماینرهای جدیدتر درگیر رقابت شدید میشوند و نمی‌توانند به صورت عادلانه با ماینرهای قدیمی‌تر رقابت کنند.
به منظور تعدیل شرایط برای ماینرهای قدیمی و جدید، بعضی پلتفرم‌های اثبات کار ماینرهای قدیمی را مجبور میکنند تا برخی از کوین‌های قدیمی خود را در ازای استخراج کوین‌های جدید بسوزانند.
توکنسوزی در برخی پروژه‌های ارز دیجیتال
بایننس Binance
توکنسوزی در بایننس به صورت دورهای (هر سه ماه) رخ میدهد. کاربران متقاضی مقدار توکنهای دلخواه خود برای سوزاندن را انتخاب میکنند. در صورتی که آن مقدار توکن در کیف پول کاربر موجود باشد، این تعداد کوین از حساب فرد برداشته شده و به آدرس عمومی خاصی ارسال می‌شود. با توجه به عدم وجود کلید خصوصی برای آدرس مقصد، هیچکس به این کوین‌ها دسترسی نخواهد داشت و این تعداد کوین برای همیشه از چرخه کاسته میشوند.
این تصمیم زمانی گرفته شد که بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain) به عنوان زنجیره اصلی بایننس معرفی شد و BNB رسماً تبدیل به کوین این شبکه شد.
در ادامه، توسعه‌دهندگان کوین بایننس متوجه شدند که کوین‌های این شبکه بیش از حد است و مقدار 200 میلیون BNB (به عنوان حداکثر عرضه) چندان معقول نیست. بدین ترتیب، این صرافی تصمیم گرفت که عرضه BNB را هر سه ماه از طریق توکنسوزی کاهش دهد تا نهایتاً مقدار کوین در گردش به 100 میلیون برسد.
تعداد این کوین‌ها هر سه ماه به اطلاع همه کاربران بایننس قرار می‌گیرد. این تعداد برحسب تعداد تراکنش‌های آن سه ماه تعیین می‌گردد. در آخرین توکن سوزی بایننس در 18 جولای 2022، حدود 1 میلیون و سیصد هزار BNB به ارزش حدود چهارصد میلیون دلار سوزانده شد.
صرافی پنکیک سواپ PancakeSwap
برخی پروژه‌های ارز دیجیتال از سرمایه و کارمزدهای خودشان برای خرید دوباره کوین‌هایشان از بازار استفاده میکنند و این کوین‌ها را به صورت منظم می‌سوزانند.
پنکیک از همین پروژه‌هاست. 0.05 درصد از کارمزدهای استخر نقدینگی پنکیک سواپ صرف بازخرید توکنهای CAKE از بازار و سوزاندن آن‌ها می‌شود. در مجموع به صورت دورهای، 15 درصد CAKE از کارمزدها سوزانده میشوند. درصدی از سود ییلد فارمینگ (yield farming) و کوین‌های اعضای مشارکت‌کننده در لاتاری هم به صورت دورهای سوزانده می‌شود.
استلار Stellar
در سال 2019، بزرگترین توکنسوزی تاریخ صورت گرفت و 55 میلیون توکن XLM با ارزش بالغ بر 4 میلیارد دلار سوزانده شدند. این کاهش شدید در عرضه باعث شد که توکن XLM خیلی زود تا 25 درصد افزایش پیدا کند.
شیبا Shiba
شیبا هم در همان ابتدای توسعه دست به توکنسوزی زد. این کمپانی نیمی از توکنهای خود را به ویتالیک بوترین، مؤسس اتریوم، سپرد. ویتالیک بوترین هم در اقدامی هوشیارانه با وجود اینکه می‌توانست با فروش این توکن‌ها تأثیر شدیدی بر بازار داشته باشد، اما 90 درصد از این توکن‌ها را سوزاند. 10 درصد باقیمانده هم به خیریه‌ای در هند واگذار شد تا در جهت درمان بیماران کرونایی مورد استفاده قرار بگیرد.
توکن سوزی و تأثیر آن بر تورم
همه ما با تأثیرات تورم آشناییم. تورم زمانی پیش می‌آید که میزان نقدینگی بیش از اندازه افزایش یابد. بدین ترتیب، قدرت خرید کاهش یافته و تولید کم می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که چاپ اسکناس و پول رایج به صورت بی‌پشتوانه انجام شود و طبعاً تأثیر منفی و مخرب بر آن اقتصاد خواهد داشت.
ارزهای دیجیتال برای اطمینان‌بخشی به کاربران خود از مکانیزم‌های الگوریتمی و خودکار استفاده میکنند تا عرضه داراییهای دیجیتال خود را کنترل کنند و افزایش ارزش کوین‌ها را در بلندمدت تضمین کنند.
مزایای توکن سوزی
مسلماً مهم‌ترین فایده توکن سوزی که در طول مقاله هم به آن پرداخته شد، مسئله افزایش ارزش است. کاهش عرضه مطمئناً در بلندمدت به سود پروژه خواهد بود و ارزش آن را بالا خواهد برد.
فرایند توکن سوزی عموماً در شبکه‌هایی به کار میرود که دارای یک ساختار مشخص برای تعیین حداکثر عرضه نیستند. شبکه‌ای همچون بیت کوین دارای حداکثر عرضه 21 میلیونی است. پس مشکلی از بابت نهایت عرضه وجود ندارد. فقط باید تزریق کوین‌ها را مدیریت و سازماندهی کرد. برای این کار هم بیت کوین از روش هاوینگ (halving) استفاده می‌کند. در این روش هر چهار سال، میزان عرضه (از طریق استخراج) نصف می‌شود.
این در حالی است که بسیاری از پروژه‌های ارز دیجیتال دارای یک سقف مشخص برای عرضه خود نیستند. همین موضوع باعث می‌شود که این پروژه‌ها مجبور به توکن سوزی باشند تا میزان عرضه خود را تعدیل کنند.
همان طور که گفته شد، شاید تأثیر توکن سوزی بر قیمت در کوتاه‌مدت مشخص نشود. اما واقعیت این است که تریدرها و هولدرها هم به واسطه توکنسوزی قادر خواهند بود که اعتماد بیشتری به آن پروژه داشته باشند و از ثبات آن مطمئن شوند.
سخن پایانی
توکن سوزی یکی از روش‌های مثبت برای افزایش ارزش ارزهای دیجیتال است. در طول مقاله به تفاوت‌های اصلی میان کوین و توکن پرداختیم. دریافتیم که کوین‌ها داراییهای اصلی شبکه بلاکچین هستند و متعلق به شبکه‌های مادر هستند. توکن‌ها هم مختص شبکه‌های جانبی کاربردی هستند.
در این فرایند، مقداری از کوین‌ها (براساس هدف مربوطه) به یک آدرس مشخص ارسال میشوند. آدرس مقصد دارای کلید عمومی است اما کلید خصوصی ندارد. بدین ترتیب، هیچکس به دارایی دسترسی ندارد اما همه در جریان مقدار موجود در آن حساب قرار می‌گیرند.
لازم به ذکر است که باید حتماً چک کنید که آدرس مربوطه تحت کنترل تیم توسعه آن شبکه نباشد. برخی پروژه‌های کلاهبرداری از همین روش برای سرقت کوین‌ها استفاده میکنند. پس حتماً به اعتبار پروژه هم نگاه کنید.
به عناوین و روش‌های مختلف از سوزاندن توکن استفاده می‌شود. گاهی مدیران یک پروژه از عمد مقداری از کوین‌ها را می‌سوزانند. گاهی هم شبکه کارمزد تراکنش‌های خود را می‌سوزاند تا مقدار کل عرضه را کاهش دهد. توجه داشته باشید که توکنسوزی اصولاً در پروژه‌هایی رخ میدهد که دارای حداکثر مقدار عرضه نیستند. از توکنسوزی برای کنترل و تعدیل مقدار عرضه استفاده می‌شود.
تأثیر توکنسوزی بر تریدرها می‌تواند متفاوت باشد. معمولاً ارزش پروژه‌هایی که از توکنسوزی استفاده میکنند در بلندمدت افزایش خواهد یافت. اما نوسان کوتاه‌مدت ارزش این پروژه‌ها مشخص نیست و نمی‌توان از آن مطمئن بود. پس توجه داشته باشید که استفاده از روش توکنسوزی الزاماً به معنای افزایش ارزش آن توکن (حتی در بلندمدت) نخواهد بود و عوامل جانبی دیگری هم در این موضوع تأثیرگذارند.
سوالات متداول
خیر، تیم توسعه معمولاً توکنسوزی را با استفاده از توکنهای خود انجام میدهد و کوین‌های سهم خود را می‌سوزاند. حتی در صورتی که تیم پروژه بخواهد بخش بیشتری از کوین‌ها را بسوزاند و میزان عرضه در گردش بازار را دستکاری کند، باز هم آن کوین‌ها را از بازار دوباره می‌خرد و آن‌ها را سوزانده و به کیف پول متروکه ارسال می‌کند.
در صورت تمایل، کاربر می‌تواند گزینه سوزاندن توکن‌ها را هم فعال کند تا کوین‌های دلخواه او (پس از بررسی اتوماتیک و در صورت عدم کسری موجودی) از حساب او کسر شوند. شرایط توکنسوزی در این شبکه‌ها ثبت می‌شود و پاداشی به او اهدا خواهد شد.
بهترین سایت توکنسوزی https://coinmarketcal.com است که دقیقاً به منظور اطلاع از اخبار توکنسوزی تعبیه شده است. در این سایت علاوه بر اخبار مربوط به توکن‌سازی پروژه‌های مختلف می‌توانید اخبار، رویدادها و بروز رسانی‌های مربوط به بلاکچین‌ها را نیز دنبال کنید.
حتماً قبل از سرمایه‌گذاری، اعتبار یک پروژه رمز ارز را بررسی کنید. پروژه‌های بزرگ و معتبر نسبت به آدرس کیف پول خورنده یا متروکه خود شفاف‌سازی میکنند. معمولاً پروژه‌ها از همان ابتدا نقشه‌راه و تقویم رویدادهای خود را مشخص میکنند و تعیین میکنند که توکنسوزی از کدام منبع (با چه درصد) و با چه هدفی انجام می‌گیرد.
همه ارزهای دیجیتال کریپتویی می‌توانند دستخوش توکنسوزی شوند. انجام این کار از لحاظ فنی چندان سخت نیست. نکته اینجاست که این کار باید طبق اصول و برنامه و با هدف معین انجام شود.
