الگوهای کلاسیک به دو دسته اصلی الگوهای قیمتی ادامه‌دهنده و الگوهای قیمتی بازگشتی تقسیم می‌شوند. یکی از محبوب‌ترین الگوهای کلاسیک در تحلیل تکنیکال الگوی فنجان و دسته (Cup and Handle Pattern) نامیده می‌شود.
معامله‌گران از الگوی فنجان و دسته برای تحلیل بازار سهام در بلندمدت استفاده می‌کنند.
برای شگل‌گیری و تکمیل این الگو، به چند هفته تا چند ماه زمان نیاز است. با این حال، این الگو برای استراتژی‌های معاملاتی کوتاه‌مدت هم مناسب است. اما هر چقدر زمان تشکیل الگوی فنجان و دسته بیشتر باشد، در هنگام عبور از سطح مقاومت، بهتر و قوی‌تر عمل خواهد کرد.
علاوه بر بازار سهام، این الگو در سایر بازارها، مثل بازار آتی، کالا و ارز هم کاربرد دارد. الگوی فنجان و دسته یکی از انواع الگوهای ادامه‌دهنده صعودی محسوب می‌شود که که با یک دوره تثبیت آغاز، با یک شکست همراه شده و تکمیل می‌شود.
در کل، نوسان بازار میزان عمق فنجان در این الگو را مشخص می‌کند. به همین دلیل، هر چه نوسان بازار بیشتر باشد، میزان عمق فنجان نیز بیشتر خواهد بود.
سناریوی شکل‌گیری الگوی فنجان و دسته در بورس
همانطور که از اسم این الگو مشخص است، این الگو از دو قسمت فنجان و دسته تشکیل شده است.
در الگوی فنجان و دسته در بورس، قسمت فنجان پس از یک ریزش شدید شکل می‌گیرد و شکل کاسه مانندی را به خود می‌گیرد.
پس از این که فنجان تکمیل شد، یک محدوده استراحت به شکل یک پرچم صعودی در سمت راست ایجاد می‌شود. حال، قسمت دسته الگو ایجاد شده و الگو تکمیل می‌شود.
در الگوی فنجان و دسته، می‌توان تشخیص داد که ابتدا سهم توسط عده‌ای از خریداران با قیمت‌های پایین‌تر خریداری می‌شود. سپس، با توجه به احتمال ریزش قیمت سهم، خریداران در نزدیکی سطح مقاومت تاریخی، دست به فروش سهم خود می‌زنند و پول خود را نقد می‌کنند (تشکیل فنجان).
این مسئله باعث می‌شود افراد دیگر هم سهام خود را بفروشند و در نتیجه، قیمت کاهش یابد. اما لازم به ذکر است که کف قیمت دیگر به کف قیمت قبلی خود نمی‌رسد. در اینجا، سهم به اندازه کافی استراحت کرده و پس از جابه‌جایی سهامداران، بار دیگر تلاش خواهد کرد تا سطح مقاومت تاریخی خود را بشکند و در این حالت، دسته فنجان شکل می‌گیرد.
ارتفاع الگوی فنجان و دسته در تحلیل تکنیکال
الگوی فنجان و دسته در جریان شکل‌گیری خود باید عمق و ارتفاع معقولی داشته باشد و نباید بیش از حد عمیق و مرتفع باشد. پس لازم است به این نکته توجه داشته باشیم که در صورت عمیق بودن، این الگو نمی‌تواند ایده‌آل و مناسب باشد و نمی‌توانیم از آن انتظار حرکتی قوی را داشته باشیم.
تشکیل دسته فنجان در الگوی فنجان و دسته
در صورتی که قسمت دسته فنجان از 30 درصد فنجان پایین‌تر آید، قدرت الگو نیز کمتر می‌شود. شکل‌گیری دسته به عنوان آخرین مرحله تثبیت در نظر گرفته می‌شود که با شکست آن، روند پیش از تشکیل الگو ادامه می‌یابد. در معاملاتی با اهداف کوتاه‌مدت، مرحله تشکیل دسته در کل نباید بیشتر از دو هفته زمان ببرد.
البته این بازه زمانی ثابت نیست و با در نظر گرفتن دوره زمانی که در آن معامله می‌کنیم، ممکن است تا حدی متفاوت باشد. اما تجربه برخی از معامله‌گران حرفه‌ای حاکی از آن است که دسته‌ای که در کمتر از دو هفته شکل گرفته باشد، ممکن است با نتایج بهتری همراه باشد.
وقتی زمان تشکیل دسته بیش از حد مجاز طول بکشد، به این معنی است که بازار قدرت کافی برای پیشرفت و شکستن خط دسته را ندارد و محدوده‌ای که در آن، معامله انجام می‌شود، محدوده‌ای با قدرت کافی نیست. پس لازم است تا در زمان بررسی الگوی فنجان و دسته در بورس، دقت زیادی به دسته داشته باشیم چون دسته همان قسمتی است که سیگنال شکست را به ما می‌دهد و در آن نقطه، می‌توانیم وارد معامله شویم.
میزان حجم معاملات در الگوی فنجان و دسته
در زمینه تغییرات حجم معاملات در الگوی فنجان و دسته باید خاطرنشان کنیم که میزان حجم معاملات سهم در زمان آغاز روند نزولی آن، یعنی نیمه سمت چپ فنجان، باید به تدریج کاهش یابد و در هنگام شکل‌گیری کف فنجان هم، در همان حدود باقی بماند. اما در زمان آغاز روند صعودی آن، یعنی در بخش راست فنجان، میزان حجم باید رو به افزایش باشد.
همین روند در شکل‌گیری دسته فنجان هم مهم است به گونه‌ای که در موج نزولی یا همان محدوده سمت چپ و محدوده کف دسته فنجان، میزان حجم باید رو به کاهش باشد و در هنگام آغاز موج صعودی و شکل‌گیری بخش راست فنجان، میزان حجم معاملات رو به افزایش باشد.
برخورد مجدد به خط مقاومت در الگوی فنجان و دسته
در زمان شکل‌گیری الگوی فنجان، بهتر است که قیمت سهم تا محدوده مقاومت پیش از خود، یعنی لبه سمت چپ فنجان رشد کند و پس از آن، برای تشکیل دسته فنجان، وارد موج نزولی خود شود.
با توجه به آن چه تا به حال گفته شد، مهم‌ترین قسمت الگوی فنجان اجرای بریک اوت در دسته فنجان است تا این الگو تکمیل شود.
الگوی فنجان در ارز دیجیتال
الگوی فنجان در ارز دیجیتال که با عنوان الگوی فنجان و دسته یا الگوی کاپ هم شناخته می‌شود، به عنوان یک الگوی بازگشتی صعودی شناخته می‌شود. در دنیای ارزهای دیجیتال و به خصوص رمز ارزها، با استفاده از این الگو می‌توانیم تحلیل‌های تکنیکال گوناگونی را انجام دهیم. لازم به ذکر است که این الگو در حال حاضر، به عنوان یکی از پرکاربردترین الگوهای موجود در بازار ارزهای دیجیتال در نظر گرفته می‌شود.
همانطور که پیش از این گفته شد، الگوی فنجان یک الگوی بازگشتی صعودی محسوب می‌شود. در تحلیل تکنیکال، این الگو کاربردهای زیادی داشته و معمولا بعد از یک اصلاح شکل می‌گیرد. یکی دیگر از موقعیت‌های تشکیل این الگو زمان پس از روند نزولی بلندمدت است.
قسمت فنجان این الگو که مهم‌ترین بخش آن به حساب می‌آید، می‌تواند سیگنال‌های نزولی در بازار را نشان دهد. در این حالت، بازار سیگنالی در مورد نزولی بودن را نشان می‌دهد و سپس، هر بار قله جدیدی را ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، هر سری به سمت خط مقاومت حرکت کرده و مجددا بازمی‌گردد. قسمت دوم الگوی فنجان دسته است که در زمان شکل‌گیری آن، قیمت در محدوده‌ای خاص که عموما زیر سطح مقاومت است، متراکم می‌شود.
تأثیرات مهم الگوی فنجان در ارز دیجیتال
مانند سایر الگوهای موجود در بازار رمز ارزها، الگوی فنجان نیز نکات خاصی در حوزه ارز دیجیتال دارد. معمولاً، پس از شکل‌گیری فنجان، تغییرات قیمت اهمیت بالایی پیدا می‌کند چون تغییرات قیمت بر سطح مقاومت تاثیر می‌گذارد. به این ترتیب، می‌توان میزان فشار بر روی فروش را بررسی نمود. اگر فروش زیادی در سطح مقاومت وجود داشته باشد، الگوی مورد نظر نامعتبر است.
الگوی فنجان معکوس یا وارونه
الگوی فنجان در تحلیل تکنیکال معمولا به شکل فنجانی معمولی دیده می‌شود، یعنی به صورت فنجانی که روی سطحی قرار گرفته و در تصوّری فانتزی، شاید قهوه‌ای هم در آن ریخته شده باشد. اما در الگوی فنجان وارونه، شکل فنجانی برعکس شده در نمودار دیده می‌شود، یعنی فنجانی که رو به پایین قرار داشته و نوشیدنی داخل آن هم کاملا ریخته است.
الگوی فنجان برعکس یا وارونه هنگامی شکل می‌گیرد که قیمت یک سقف در کف قرار داشته باشد، سپس معامله‌گران بلافاصله شروع به خرید کنند. این مسئله باعث می‌شود که نمودار از خط حمایت فاصله گرفته و به سمت بالا برود. با کاهش میزان خرید، نمودار از خط مقاومت یا قله به تدریج فاصله گرفته و به خط حمایت قبلی نزدیک می‌شود. با وارونه شدن قیمت، می‌توان چنین نتیجه گرفت که خریداران سود خوبی به دست آورده و شروع به فروش کرده‌اند.
بعد از این خرید و فروش ناگهانی که باعث شکل‌گیری الگوی فنجان در تحلیل تکنیکال می‌شود، مجددا گروهی از معامله‌گران شروع به خرید می‌کنند. به این ترتیب، نمودار دوباره تا حدودی از خط حمایت فاصله می‌گیرد اما پیش از این که به نقطه مقاومت برسد، مجددا با فروش همراه شده و به خط حمایت باز می‌گردد. این خرید و فروش دسته فنجان را در نمودار شکل می‌دهد. بالاخره، پس از تشکیل الگوی فنجان برعکس، قیمت روند نزولی خود را ادامه خواهد داد.
تشخیص نزولی یا صعودی بودن الگوی فنجان
تمایز بین الگوی فنجان صعودی و الگوی فنجان نزولی به راحتی انجام می‌شود. از آن جا که الگوی فنجان الگویی ادامه‌دهنده است، با بررسی روند پیش از تشکیل این الگو به راحتی می‌توان صعودی یا نزولی بودن آن را تشخیص داد. الگوی فنجان در تحلیل تکنیکال معمولا در روندهای صعودی ایجاد می‌شود به گونه‌ای که با تشکیل این الگو، روند صعودی در محدوده فنجان و دسته به روندی نزولی مبدل می‌شود.
عکس این روند در الگوی فنجان وارونه یا معکوس دیده می‌شود. به عبارت دیگر، این الگو روی روندی نزولی تشکیل می‌شود. در محدوده الگوی فنجان وارونه یا معکوس، قیمت روندی صعودی در پیش می‌گیرد. به این ترتیب، بر اساس روند قبلی و بعدی نمودار، می‌توانیم ماهیت الگوی فنجان صعودی یا الگوی فنجان نزولی را تشخیص دهیم.
مفهوم مشاهده الگوی فنجان
با شکل‌گیری الگوهای بازگشتی یا ادامه‌دهنده در نمودارها، بیشتر معامله‌گران به دنبال پیدا کردن بهترین زمان برای ورود یا خروج از معامله هستند. با وجودی که تشکیل یک الگو به تنهایی نباید معیار تصمیم‌گیری معامله‌گران برای ورود یا خروج از یک معامله باشد، اما با شکل‌گیری الگوی فنجان و نیمی از قسمت دسته آن، می‌توان وارد معامله شد.
با این حال، برخی از معامله‌گران محتاط عقیده دارند که بهترین زمان برای ورود به معامله بعد از شکل‌گیری فنجان و دسته آن است. البته در مورد الگوی فنجان وارونه، این حالت می‌تواند به عنوان سیگنال خروج از معامله در نظر گرفته شود.
باید دقت داشته باشیم که تنها زمانی می‌توان بر اساس الگوی فنجان، زمان ورود یا خروج از معامله را تعیین نمود که سایر داده‌های تحلیلی نیز با آن هماهنگ باشند چون همانطور که پیش از این گفته شد، تنها با استفاده از الگوی فنجان، نمی‌توان نقاط ورود و خروج به معامله را تعیین کرد.
نکاتی در مورد الگوی فنجان و دسته در بورس
شکی نیست که شکل‌گیری هر الگویی در نمودار می‌تواند سیگنالی طلایی برای معامله‌گران و تحلیل‌گران باشد. حال، پس از شکل‌گیری الگوی کاپ یا فنجان در بورس، لازم است تا نکات زیر را در نظر بگیریم:
- با دیدن الگوی فنجان در نمودار می‌توانیم به قدرت بالای خریداران پی ببریم. دلیل این مسئله این است که زمانی که الگوی فنجان شکل می‌گیرد، روند نزولی آغاز می‌شود و فروشندگان تمایل دارند تا روند بازار را تغییر دهند. اما با تکمیل الگو و تبدیل روند نزولی به روند صعودی، فروشندگان به خریداران می‌بازند. به این ترتیب، هر چه فنجان عمق کمتری داشته باشد، خریداران از قدرت خرید بیشتری برخوردار هستند.
- الگوهای فنجانی که کف آنها به صورت U است، سیگنال‌های بهتری نسبت به الگوهایی که کف آنها به صورت V است، ارسال می‌کنند. در حقیقت، در صورتی که کف فنجان به شکل حرف V باشد، بهتر است از ورود به بازار خودداری کنیم.
- شکل‌گیری الگوی فنجان در تحلیل تکنیکال فرایندی زمان‌بر است که گاهی تا 5 سال هم طول می‌کشد. به همین دلیل، لازم است تا به زمان‌بندی مناسب برای تشخیص ایجاد این الگو دقت زیادی داشته باشیم.
- برای مشخص کردن حد ضرر یا استاپ لاس در الگوی فنجان، لازم است تا آن را اندکی بالاتر از کف دسته فنجان در نظر بگیریم. البته گاهی می‌توانیم حد ضرر را درست زیر دسته قرار دهیم.
- برای مشخص کردن حد سود در الگوی فنجان، لازم است تا ارتفاع عمق فنجان را اندازه بگیریم. آن گاه باید از نقطه شکست به اندازه ارتفاع فنجان بالا برویم و حد سود را در آن جا قرار دهیم.
- بهترین حالت شکل‌گیری الگوی فنجان در فارکس زمانی است که آغاز و پایان الگوی فنجان در نقطه قیمتی یکسانی واقع شود. به عبارت دیگر، قیمت انتهای تشکیل فنجان همان قیمت ابتدای تشکیل آن باشد.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی الگوی فنجان و دسته در بورس پرداختیم و در مورد پیش‌بینی تغییرات قیمت سهم با استفاده از این الگو صحبت کردیم. همانطور که گفته شد، مدت زمان شکل‌گیری این الگو در مقایسه با سایر الگوهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال بیشتر است. این خصوصیت و همینطور تعداد برخوردها با خط مقاومت در الگوی فنجان آن را به الگویی بسیار پویا و قوی تبدیل کرده است. به همین دلیل، معامله‌گران می‌توانند از این الگو در زمان‌بندی‌های طولانی استفاده کرده و قیمت‌ها در بازار بورس و سرمایه را پیش‌بینی و تحلیل نمایند.
سوالات متداول
با شکل‌گیری این الگو، سیگنال صعودی صادر می‌شود و عموماً در روند صعودی شکل می‌گیرد.
معمولا حد ضرر در الگوی فنجان باید اندکی بالاتر از پایین‌ترین نقطه دسته فنجان تعیین شود.
این الگو معمولا در دوره‌های زمانی یک ماهه تا یک ساله در نمودار شکل می‌گیرد. البته، گاهی اوقات تکمیل آن به مدت زمان بیشتری نیاز دارد.
خیر، الگوهای قیمتی هر چقدر هم که به شکلی کامل تشکیل شوند، نمی‌توانند به عنوان تنها عامل برای تصمیم‌گیری برای خرید و فروش سهام در نظر گرفته شوند.
