آنچه در این مقاله می خوانید
اوراق مشتقه چیست؟ استفاده از این اوراق چه کاربردی دارد؟ قوانین استفاده از آن در ایران به چه صورت است؟
اوراق مشتقه یک ابزار مالی بوده که به سرمایه گذاران کمک می‌کند تا بتوانند ریسک‌های مالی را مدیریت نمایند. به طور کلی امروزه سرمایه گذاری در بازارهای مالی یکی از بهترین راهکارهای حفظ و رشد دارایی است. به همین دلیل شناخت بازارها و ابزارهای مالی از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار می‌باشد. derivatives نوعی اوراق بهادار بوده که انواع مختلفی دارد. هر کدام از این اوراق را می توان با توجه به شرایط و قوانین موجود مورد استفاده قرار داد.
ارزش اوراق مشتقه با توجه به ارزش و قیمت پایه سرمایه و دارایی مورد نظر تعیین می شود. از طرفی معامله این اوراق به تخصص و مهارت بالایی نیاز دارد. به همین دلیل پیش از اقدام برای استفاده از این اوراق بهتر است انواع آن را بشناسید و با روش معامله آن آشنا شوید.
اوراق مشتقه چیست؟
تعریف اوراق مشتقه به زبان ساده: Derivatives یا اوراق مشتقه به قراردادها و یا اوراق بهاداری گفته می‌شود که به منظور مدیریت سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرند. محصولات پتروشیمی، سکه، اوراق قرضه و بهادار، محصولات کشاورزی، سهام، نرخ بهره و … از جمله دارایی‌هایی هستند که ارزش این اوراق را تعیین می‌نمایند. استفاده از این اوراق موجب می‌شود تا تمامی سرمایه گذاران به راحتی بتوانند بدون خرید مستقیم دارایی، نهایت استفاده را از نوسانات بازار داشته باشند.
در بازار بورس نیز از اوراق مشتقه به عنوان یک قرارداد دو طرفه استفاده می‌شود که تمامی قوانین و تعهدات درج شده در آن به دارایی پایه بستگی دارد. بنابراین قیمت گذاری این اوراق علاوه بر شرایط عرضه و تقاضا به پشتوانه و دارایی نیز وابسته است. فراموش نکنید که این اوراق به 4 شکل قابل استفاده هستند که شامل قرارداد آتی، پیمان آتی، قرارداد معاوضه و اختیار معامله می‌شوند.
تاریخچه اوراق مشتقه
در زمان‌های گذشته بسیاری از افراد برای انجام معاملات قراردادهایی را تنظیم می‌کردند که ماهیت غیررسمی داشتند. این قراردادها نوعی اعتبار بودند که مشخص می‌کردند طرف مقابل قرارداد کالا و یا وجه مورد معامله را در آینده پرداخت خواهد کرد. اگر بخواهیم به طور رسمی تاریخچه اوراق مشتقه را بررسی کنیم، باید بگوییم که شروع معاملات با این اوراق از سال 1848 آغاز شد.
در سال 1848 کشاورزان با استفاده از قراردادهای آتی محصولات خود را در بازار شیکاگو به فروش رساندند. این اتفاق زمینه ساز ورود Derivatives به بازارهای مالی شد. سال 1973 اوراق مشتقه به صورت رسمی وارد بازار شدند و در بسیاری از معاملات مورد استفاده قرار گرفتند. ورود اوراق مشتقه در ایران نیز از سال 1387 آغاز شد و از همان زمان بازار بورس در ایران نیز رونق گرفت. امروزه در بسیاری از بازارهای بورس دنیا و همچنین ایران از این اوراق استفاده می‌شود.
انواع اوراق مشتقه
همانطور که در موارد فوق اشاره شد اوراق مشتقه در بازار سرمایه ایران به 4 صورت قابل استفاده هستند. این اوراق عبارتند از:
1. قرارداد آتی یا Futures
قراردادهای فیوچرز یا آتی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که دارایی مورد نظر باید با قیمتی مشخص و در زمانی معین معامله شود. چارچوب‌ها و استانداردهای این قراردادها را بازار بورس مشخص می‌کند. نکته قابل توجه در رابطه با قراردادهای فیوچرز این است که در زمان سررسید تاریخ تعیین شده باید مبلغ مشخص شده به طور کامل پرداخت شود.
از طرفی این قراردادها دارای ماهیت تعهدی هستند و به همین دلیل هنگام تنظیم قرارداد، وجه تضمین نیز تعیین می‌گردد. این مبلغ ممکن است روزانه دچار تغییر شده و به نرخ روز محاسبه شود. توجه داشته باشید که در قراردادهای آتی معمولا تحویل فیزیکی دارایی انجام نمی‌شود، زیرا پیش از موعد قرارداد سرمایه گذار دارایی را به فروش می‌رساند.
2. پیمان آتی یا Forward
از انواع اوراق مشتقه می‌توان به قراردادهای پیمان آتی اشاره داشت که برخلاف قراردادهای فیوچرز، خارج از چارچوب و قوانین بورس تنظیم می‌شوند. از طرفی این قراردادها بر اساس نیازها و اولویت‌های طرفین معامله منعقد می‌گردند. از دیگر تفاوت قراردادهای آتی و پیمان آتی می‌توان به تاریخ تحویل و موعد قرارداد اشاره داشت.
همانطور که گفته شد در قرارداد آتی تاریخ تحویل به صورت بازه زمانی تعریف می‌شود. در صورتی که در پیمان آتی تاریخ تحویل کاملا مشخص است. به طور کلی تاریخ تحویل، قوانین، شرایط و قیمت پیمان آتی به شکل غیررسمی و در بازارهای غیربورسی تعیین می‌گردند. همچنین پیمان آتی می‌تواند به تسویه نقدی و یا تحویل فیزیکی کالا منتهی شود.
3. قرارداد معاوضه یا Swap
از دیگر اوراق مشتقه در بورس می‌توان به قراردادهای معاوضه اشاره نمود که عملکرد کامل‌تری از قراردادهای آتی را نمایش می‌دهند. در این قرارداد تمامی دستاوردهای طرفین قرارداد با توجه به میزان و کیفیت تعیین شده معامله می‌شوند. بنابراین پس از اتمام موعد قرارداد، دارایی پایه را به مالک اولیه آن باز می‌گردانند. پرداخت‌های انجام شده در این قرارداد کاملا شفاف هستند.
توجه داشته باشید که این اوراق مشتقه به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که برای تغییر وام باید نرخ بهره را نیز مورد بررسی قرار داد. به طور کلی قراردادهای سوآپ به قدری پیچیده هستند که پیش از تنظیم آنها باید با افراد متخصص و مجرب مشورت نمود.
4. قرارداد اختیار معامله یا Option
آخرین نوع اوراق مشتقه نیز قرارداد اختیار معامله بوده که به صورت اختیار فروش و اختیار خرید تنظیم می‌گردد. در این قرارداد طرف خریدار باید مشخص کند که در ازای ارائه وجه مشخص اختیار معامله یک دارایی را به دست می‌آورد. همچنین طرف فروشنده نیز باید پیش از موعد قرارداد، تعهدات خود را عملی کرده و دارایی مورد نظر را در اختیار خریدار قرار دهد.
یک نکته بسیار مهم در رابطه با قراردادهای آپشن وجود دارد، آن هم شرایط تعیین تاریخ سررسید است. موعد سررسید قراردادهای اختیار معامله به دو صورت آمریکایی و اروپایی تنظیم می‌شوند. در نوع اول پیش از آن که تاریخ قرارداد سر برسد، خریدار هر زمانی که اراده نماید، می‌تواند از حق اختیار خود استفاده نماید. در صورتی که در قراردادهای اروپایی، این حق تنها در زمان سررسید قرارداد امکان پذیر است.
اوراق مشتقه چگونه معامله می‌شود؟
اوراق مشتقه چگونه معامله می‌شود؟ برای معامله این اوراق می‌توان با استفاده از دو روش اقدام نمود. در روش اول معاملات اوراق در فضایی خارج از بازار بورس انجام می‌شوند. در این صورت تمامی قوانین مرتبط با قرارداد و معامله توسط طرفین قرارداد تعیین می‌گردند. در روش دوم معامله در بازار بورس انجام شده و قوانین مطابق با قانون بازار بورس مشخص می‌شوند. نکته قابل توجه این است که در روش دوم ریسک کمتری وجود دارد و احتمال ضررهای سنگین کمتر خواهد بود.
کاربردهای اوراق مشتقه در بازارهای مالی
از مهم‌ترین کاربردهای اوراق مشتقه در بازارهای مالی می‌توان به کاهش ریسک‌های معاملاتی اشاره داشت. به طور کلی نقش اوراق مشتقه در مدیریت ریسک موضوعی نیست که به سادگی بتوان آن را نادیده گرفت. این اوراق می‌توانند از شرایط معامله محافظت نمایند و نوسانات بازار را نیز شناسایی کنند. به طور کلی اگر بخواهیم دلیل اصلی اهمیت این اوراق را مورد بررسی قرار دهیم، باید به موارد زیر اشاره کنیم.
- حفظ نمودن ارزش دارایی‌ها از نوسانات بازار
- امکان استفاده از اهرم مالی برای سرمایه گذاران
- انجام سفته بازی با هدف دستیابی به سود سریع
- پوشش ریسک یا هج با استفاده از قرارداد معاوضه
- امکان استفاده از اوراق مشتقه به صورت ترکیبی و با هدف اجرای استراتژی‌های پیچیده
- و …
مزایا و معایب استفاده از اوراق مشتقه
پس از شناخت Derivatives و پیش از انتخاب آن، لازم است تا با مزایا و معایب استفاده از اوراق مشتقه به طور کامل آشنا شوید. این مزایا و معایب به شرح زیر میباشند:
| مزایا | معایب |
|---|---|
| 1. کشف قیمت واقعی دارایی در شرایط مختلف 2. امکان دستیابی به سود و بازدهی مناسب در نوسانات 3. عملکردی مشابه اهرم مالی برای دستیابی به سود بالاتر با سرمایه کمتر 4. کارمزد پایین معاملات اوراق مشتقه 5. پوشش ریسک بسیار بالا و امن برای سرمایه گذاران 6. آربیتراژ برای معامله دارایی در وقت مناسب برای دستیابی به سود بالاتر | 1. نرخ بهره متفاوت 2. هزینه بالای نگهداری از دارایی پایه 3. تغییر در موعد انقضای قرارداد 4. پیچیدگی بالای بازارهای معاملاتی اوراق مشتقه 5. تنوع بسیار محدود دارایی ها 6. سخت و پیچیده بودن ارزش گذاری مشتقات 7. پیچیدگی محاسبه ارزش دارایی 8. امکان نقدشوندگی بسیار کم |
نقش اوراق مشتقه در مدیریت ریسک
قطعا تا به اینجا متوجه شده‌اید که استفاده از اوراق مشتقه با هدف کاهش ریسک‌های معاملاتی انجام می‌شود. سرمایه گذارانی که از این اوراق استفاده می‌کنند، به خوبی می‌دانند که با کمک این اوراق به راحتی می‌توانند ریسک‌های سرمایه گذاری را شناسایی و مدیریت نمایند. به طور کلی Derivatives می‌تواند ارزش دارایی و اعتبار خود را در برابر تغییرات سهام، ارز، نرخ بهره، قیمت بازارهای کالا و … حفظ نماید.
قوانین و مقررات مربوط به معاملات مشتقه در ایران و جهان
شناخت قوانین و مقررات مربوط به معاملات مشتقه در ایران و جهان می‌تواند به شما کمک کند تا با آگاهی بیشتری برای سرمایه گذاری و خرید دارایی اقدام نمایید. بنابراین پیش از انجام معاملات Derivatives بهتر است این قوانین را به خوبی بشناسید. برخی از این قوانین به شرح زیر میباشند.
- در صورت تنظیم قرارداد آتی و انجام معاملات در بازارهای بورس، باید تمامی قوانین تحت نظر سازمان بورس باشند.
- بازار معاملات مشتقه یک بازار بین المللی بوده و به همین دلیل اجرای قوانین و نظارت بر آن امری ضروری است.
- شرکت‌های فعال در زمینه معاملات Derivatives باید گزارش کار تهیه کرده و آن را به صورت دوره‌ای ارائه نمایند.
- گزارش دهی و همچنین ثبت معاملات از جمله عملکردهای ضروری در سازمان‌های غیربورسی هستند.
ثبت دیدگاه
دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید