سفته بازی (Speculation) مفهومی رایج در بازارهای مالی و سرمایهگذاری است و اغلب به‌عنوان عملی فرصت‌طلبانه در نظر گرفته می‌شود. سفته‌بازها کسانی هستند که نوسانات قیمت کالا و خدمات را به دقت مطالعه و بررسی کرده و برای بدست آوردن سودهای بالا، معاملات پرریسک انجام می‌دهند.
در واقع، اگر سفته بازی در یک بازار اقتصادی به شکلی گسترده شایع شود و از سوی دیگر، سفته بازها در یک بازار مالی، به گروهی خاص با دارایی‌های خاص یا امتیازهای خاص محدود شوند، سفته بازی ممکن است آسیب‌های جدی به آن بازار وارد کند.
پس بهتر است با مفهوم کلی سفته باز و سفته بازی آشنا شویم تا این واژه‌ها را به شکل دقیق‌تری به کار گیریم.
سفته بازی چیست؟
به بیان ساده، سفته بازی به صورت زیر تعریف می‌شود:
سفته بازی وارد شدن به تعاملات مالی پرریسک به منظور سود بردن از نوسانات ارزش یک کالا یا خدمت است.
با این حال، ریسک ضرر بیشتر از آن است که با سود قابل‌توجه یا پاداش‌های دیگر جبران شود. سرمایهگذاری که سفته‌بازی را انتخاب می‌کند، احتمالاً به نوسانات قیمت نیز توجه خواهد کرد. از آن جا که ریسک مربوط به یک سرمایهگذاری زیاد است، سرمایهگذار معمولاً بیشتر به فکر بازده آن بر اساس تغییرات ارزش بازار است تا سرمایه گذاری بلند‌مدت.
خرید مسکن هم ممکن است با در نظر گرفتن نوع خرید، سفته بازی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، هنگامی که فردی خانه‌ای را با هدف اجاره دادن آن خریداری می‌کند، در واقع سرمایهگذاری کرده است. اما هنگامی که فردی چند خانه را با هدف فروش و کسب سود در کوتاه‌مدت می‌خرد، در واقع سفته بازی انجام داده است. سفته بازها نقدینگی بازار را تامین می‌کنند و به گسترده وسیعی از نیازهای بازار پاسخ می‌دهند.
علاوه بر این، سفته‌بازها در پوشش ریسک، به تولیدکنندگان کمک می‌کنند. فروش استقراضی از سوی سفته‌بازان به پیشگیری از حباب قیمتی در بازار نیز کمک می‌کند.
در مجموع، می‌توان گفت که سفته‌بازی معامله‌ای مالی با ریسک بالا و در عین حال، بازده بسیار زیاد است.
بر اساس احکام اسلام، در صورتی‌که سفته‌بازی بر خلاف قانون و شرایط شرعی معاملات نباشد، منعی ندارد.
سفته باز (Speculator) کیست؟
سفته‌بازان کسانی هستند که به سرمایهگذاری سوداگرانه می‌پردازند. به بیان دیگر، سفته باز کسی است که دارایی‌ها، ابزارهای مالی، کالاها یا ارزها را به امید فروش آنها با سود در آینده خریداری می‌کند. در واقع، آنها شبیه به سایر فعالان بازار هستند که به دنبال دریافت پاداش مالی بوده و با این هدف وارد بازارهای مالی می‌شوند. بسیاری از افراد تفاوت عمده بین سرمایهگذاران و سفته‌بازان را به صورت زیر بیان می‌کنند:
یک سرمایهگذار نگران ارزش اساسی سرمایهگذاری خود است، در حالی که یک سفتهباز تنها به دنبال حرکت قیمت بازار است. در حقیقت، سفته‌بازان به عملکرد خوب یا بد یک شرکت اهمیتی نمی‌دهند، و تنها می‌خواهند بدانند که آیا می‌توانند از معامله سهام شرکت سود کسب کنند یا نه!
سفته بازی در بازار بورس به این صورت است که اگر بورس در روندی صعودی به سر می‌برد و چشم‌انداز پیش روی آن خوش‌بینانه باشد و احتمال نسبتاً کمی برای سقوط وجود داشته باشد، سفته‌بازان می‌توانند مرحله نزولی را زودتر پیش‌بینی کرده و بر اساس آن اقدام کنند.
انواع سفته‌بازها
در بازار بورس و اوراق 4 نوع سفتهباز وجود دارد که عبارت هستند از گاوها، خرس‌ها، گوزن‌ها و اردک‌های لنگ هستند. در ادامه، به طور خلاصه هر یک از آنها توضیح داده می‌شوند:
گاو نر: گاوهای نر سفته بازانی خوش بین هستند. آنها انتظار دارند که قیمت اوراق بهادار مورد معامله آنها افزایش یابد. به همین دلیل، با هدف به دست آوردن سود با فروش در آینده، وارد معاملات خرید می‌شوند. در صورتی که انتظار او به واقعیت تبدیل شود، بدون تحویل گرفتن اوراق بهادار، باید اختلاف قیمت (سود) را به دست آورد.
- خرس: خرس‌ها سفته‌بازانی بدبین هستند که انتظار دارند تا قیمت برخی اوراق بهادار به شدت سقوط نمایند. این سفته‌بازان اوراق بهاداری که در اختیار ندارند را برای تحویل در آینده به فروش می‌رسانند. خرس‌ها این اوراق قرضه را می‌فروشند تا در آینده از خرید این اوراق بهادار با قیمت پایین سود به دست آورند.
- گوزن: در مقایسه با گاوها یا خرس‌ها، گوزن‌ها به عنوان سرمایه‌گذارانی محتاط در نظر گرفته می‌شوند. آنها سوداگری هستند که به راحتی برای خرید سهام جدید در شرکت‌های جدید درخواست می‌دهند و تنها هدف آنها فروش به محض دریافت سود است.
- اُردک لنگ: اینها دلالانی هستند که توانایی انجام تعهدات خود را ندارند. زمانی که خرسی نتواند به سرعت به تعهدات خود عمل کند، می‌گویند که او مانند اردکی لنگ در تلاش است. خرس‌ها با پیش‌بینی کاهش قیمت‌ها، اوراق بهاداری که در دست ندارند را می‌فروشند. آنها قصد دارند که این اوراق را بعدها با قیمت پایین‌تری بخرند تا از این تفاوت سود به دست آورند. ممکن است او نتواند در تاریخ معین شده ضمانت‌نامه را تحویل دهد چون ممکن است در بازار موجود نباشد. ممکن است خریدار تمایلی به پیش بردن معامله نداشته باشد. در چنین شرایطی، گفته می‌شود که خرس مانند اردکی لنگ تلاش می‌کند.
فرایند معاملات سفته‌بازی
سفته‌بازی یکی از روش‌های خطرناک در بازارهای مالی نظیر فارکس است که در آن، خریدار بر نوسانات قیمت تمرکز دارد. در فرایند سفته‌بازی، سرمایهگذار با امید سود بردن از تغییرات قیمت در بازار، کالایی قابل معامله یا ابزاری مالی را خریداری می‌کند. سرمایهگذار سفتهباز به عنوان یک دلال نیز شناخته می‌شود. چنین سرمایهگذاری در مورد ارزش ذاتی دارایی مورد نظر خود نگرانی کمتری دارد چون تمرکز او بیشتر بر روی تغییرات قیمت است. او همچنین به هیچ وجه نگران درآمد سالانه دارایی که ممکن است به صورت سود سهام باشد، نیست. آن چه بیش از هر چیز دیگری توجه این نوع سرمایه گذار را به خود معطوف می‌کند، قیمتی است که او می‌تواند ابزار مالی داده شده را در آینده بفروشد.
سرمایهگذار سفتهباز با کدهای مختلف، به صورت پله‌ای و در حجم بالا، برای خرید سهمی اقدام می‌کند که آن را روزهای متوالی زیر نظر داشته است. معمولاً سفته‌بازان به عنوان سهام‌داران درصدی سهم دسته‌بندی می‌شوند و پس از آن، برای جلب‌توجه فعالان بازار و سهام‌داران به سهم اقدام می‌کنند.
سفته‌بازی که ارز خارجی می‌خرد، سفتهباز ارزی نامیده می‌شود. چنین سفته‌بازی اقدام به خرید ارز می‌کند تا بعدها آن را با نرخ بالاتری به فروش برساند. در مقابل، در صورتی که سرمایهگذاری با هدف تأمین مالی یک سرمایهگذاری خارجی یا برای پرداخت هزینه واردات، بدون چشم‌انداز سودی قابل‌توجه ارز خارجی خریداری نماید، سفته‌بازی نیست بلکه سرمایهگذاری است.
احتمال سفته‌بازی در بازارهای مختلف مانند بازار مسکن، فارکس، سکه و … وجود دارد. به عنوان مثال، مسکن هم می‌تواند سرمایه مصرفی باشد و هم سرمایه‌ای. در کشورهای توسعه یافته، مسکن را تنها کالایی مصرفی در نظر می‌گیرند و لزومی برای خرید آن نمی‌بینند. اما در ایران، بیشتر مردم به دلیل ترس از آینده و تورم حاکم بر کشور، مسکن را به عنوان کالایی برای سرمایهگذاری در نظر می‌گیرند؛ بنابراین، هرچه بازار مسکن از رکود خارج می‌شود، ورود سفته‌بازان به این بازار هم افزایش می‌یابد. در نتیجه، عدم تعادل میان خریداران و فروشندگان باعث ایجاد حباب قیمت سفته‌بازی می‌شود.
معاملات در بخش مشتقه مانند معاملات آتی و اختیار نیز یکی از نمونه‌های معاملات سفته‌بازی محسوب می‌شود چون شامل خرید یا فروش آنها در انتظار حرکت بعدی در بازار است. این ابزارها اعتبار محدودی دارند و برای ارائه سودهای کوتاه‌مدت به معامله‌گر طراحی شده‌اند.
چه سهامی مستعد سفته‌بازی است؟
سفته‌بازان به دنبال شناسایی سهامی هستند که زیر ارزش ذاتی خود در حال معامله هستند و مدتی است که نمی‌توانند حجم مبنا را پر کنند. در این مواقع، سفتهباز فعالیت خود را آغاز می‌کند.
هدف سفتهباز از سفته بازی در بورس به دست آوردن سود از طریق نوسان‌گیری است. سهامی که مستعد رشد است، این امکان را برای سفتهباز فراهم می‌کند.
سهامی که مستعد سفته‌بازی است، در بازارهای بسیار قدرتمند گاوی که سرمایهگذاران در آن تحمل ریسک زیادی دارند، عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند. چنین سهامی در بازار خرسی نقش چندانی ندارند چون ریسک‌پذیری سرمایهگذاران در چنین بازاری موجب می‌شود که آنها به سمت سهام بزرگ‌تر با ثبات بیشتر گرایش داشته باشند.
سفتهباز با خرید سهمی که مستعد رشد در حجم بالا است، توجه بازار را به سمت آن سهم جلب می‌کند و باعث می‌شود که حباب قیمتی در سهم ایجاد شود. البته سفته‌بازی در زمان فروش سهم نیز اتفاق می‌افتد. در صورتی که سفتهباز متوجه شود که سهم او با قیمتی بیش از ارزش ذاتی خود در حال معامله است، اقدام به فروش آن سهم می‌کند. به این ترتیب، ارزش سهم به صورت ناگهانی کاهش می‌یابد.
چگونه در دام سفته‌بازان نیفتیم؟
سهام مستعد رشد که با قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی آن در حال معامله است، به‌تدریج و در میان‌مدت، به ارزش خود نزدیک می‌شود و یا با قیمتی درست برابر با ارزشی که دارند، معامله می‌شوند. اما برای تشخیص سهامی که مستعد رشد هستند یا در معرض سفته‌بازی قرار دارند، لازم است تا حجم معاملات را در نظر بگیریم. ورود پول هوشمند و افزایش ناگهانی حجم سهم ممکن است نشانه‌ای برای ورود سفتهباز و سفته‌بازی باشد؛ بنابراین، برای آن که در دام سفته‌بازان در بازار و انواع سفته‌بازی به خصوص سفته‌بازی در سهام نیفتیم، حتماً لازم است تا خود سهم را تحلیل کنیم.
سوالات متداول
یک سرمایهگذار نگران ارزش اساسی سرمایهگذاری خود است، در حالی که یک سفتهباز تنها به دنبال حرکت قیمت بازار است.
سفته بازی وارد شدن به تعاملات مالی پرریسک به منظور سود بردن از نوسانات ارزش یک کالا یا خدمت است.
سفته‌بازان کسانی هستند که به سرمایهگذاری سوداگرانه می‌پردازند. به بیان دیگر، سفته باز کسی است که دارایی‌ها، ابزارهای مالی، کالاها یا ارزها را به امید فروش آنها با سود در آینده خریداری می‌کند.
سفته بازی چه موقعی بیشتر توی بازار اتفاق میوفته؟
سلام سپاس از همراهی شما
سفته بازی معمولا زمانی که نوسانات بازار بالا باشه اتفاق میفته
به غیر از این راهیی که گفتید جوره دیگه ای هم میشه فهمید که یه سهمی داره سفته بازی میشه؟
اگر حجم بازار یک سهم پایین باشه در این صورت احتمال سفته بازی وجود داره