یکی از کاربردی ترین اندیکاتورهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال، اندیکاتور RSI است. تحلیل تکنیکال مهم‌ترین ابزار معامله در بازارهای مالی، به ویژه بازار ارزهای دیجیتال است. یکی از عوامل مهم تحلیل تکنیکال اندیکاتورها هستند. اندیکاتورها ابزارهای ریاضی محسوب می‌شوند که با ادغام توابع ریاضی و اطلاعات بازار نظیر قیمت و حجم، روند قیمت را پیش‌بینی می‌کنند.
اندیکاتورها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که پرکاربردترین و مهم‌ترین آنها اسیلاتورها یا نوسانگرنماها هستند. اندیکاتور RSI پرکاربردترین اندیکاتور نوسانگرنما محسوب می‌شود که برای تحلیل محدوده‌های اشباع خرید و فروش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اندیکاتور RSI چیست؟
اندیکاتور RSI یکی از اندیکاتور مومنتوم (Momentum) یا گرایش بازار محسوب می‌شود که در تحلیل تکنیکال کاربرد فراوانی دارد. این اندیکاتور از میزان تغییرات اخیر قیمت برای ارزیابی نواحی اشباع خرید یا فروش در بازار سهام یا سایر بازارهای مالی مثل ارز دیجیتال و فارکس استفاده می‌کند.
منظور از اندیکاتورهای مومنتوم اندیکاتورهایی هستند که برای تعیین قدرت یا ضعف روند قیمت مورد استفاده قرار می‌گیرند. مومنتوم روند افزایش یا کاهش قیمت در بازار را ارزیابی می‌کند.
اندیکاتور RSI به عنوان یک نوسانگرنما بین دو خط افقی نوسان دارد و مقدار آن بین صفر تا صد متغیر است. این شاخص برای اولین بار در سال 1978 توسط ولز وایلدر (J. Welles Wilder Jr)، یک مهندس مکانیک آمریکایی، در کتابی با عنوان « مفاهیم جدید در سیستم معاملاتی تکنیکال» معرفی شد.
نحوه استفاده از اندیکاتور RSI به این صورت است که اگر میزان این شاخص بالای 70 باشد، به این معنی است که ما در حالت اشباع خرید قرار داریم و شرایط برای تغییر روند صعودی به نزولی فراهم است. همچنین، اگر میزان این شاخص زیر 30 باشد، به این معنی است که ما در حالت اشباع فروش قرار داریم و احتمال تغییر روند نزولی به صعودی وجود دارد. اگر مقدار این اندیکاتور عددی بین 30 و 70 باشد، بازار از نظر اشباع خرید یا فروش در وضعیتی عادی قرار دارد.
RSI مخفف چیست؟
RSI مخفف عبارت Relative Strength Index به معنی «شاخص قدرت نسبی» است. این اندیکاتور بر اساس میزان تغییرات قیمت ارزیابی می‌شود و به صورت شاخصی، قدرت نسبی بازار را در افزایش یا کاهش قیمت نشان می‌دهد. هر چقدر مقدار عددی این شاخص بیشتر باشد، نشان‌دهنده قوی بودن روند خرید و هر چقدر کمتر باشد، نشان‌دهنده قوی بودن روند فروش است.
فرمول محاسبه اندیکاتور RSI چیست؟
محاسبه اندیکاتور RSI مانند بیشتر اندیکاتورهای دیگر در یک دوره صورت می‌گیرد. به طور کلی، می‌توان گفت اندیکاتورها از طریق توابع ریاضی عملیاتی مانند میانگین‌گیری به دست آمده و نتایج حاصل برای تحلیل مورد استفاده قرار می‌گیرند. در اندیکاتور RSI، دوره محاسباتی معمولا 14 است، یعنی برای محاسبه مقدار RSI برای کندلی خاص، از اطلاعات 14 کندل پیش استفاده می‌شود.
باید توجه داشته باشیم که این محاسبات ربطی به دوره زمانی نمودار ندارد. به عبارت دیگر، اگر دوره زمانی روزانه باشد، محاسبه با استفاده از 14 کندل روزانه و اگر دوره زمانی 1 ساعته باشد، محاسبه با استفاده از 14 کندل 1 ساعته صورت می‌گیرد.
برای محاسبه اندیکاتور RSI، ابتدا باید مقدار قدرت نسبی را محاسبه کنیم. مقدار قدرت نسبی از تقسیم “متوسط سود” (Average Gain) به “متوسط زیان” (Average Loss) در طول دوره محاسبه اندیکاتور به دست می‌آید. باید توجه داشته باشیم که متوسط زیان نیز مانند متوسط سود، به صورت مقداری مثبت استفاده می‌شود.
برای مثال، برای محاسبه قدرت نسبی در دوره‌ای 14 روزه، فرض کنید که در 5 کندل از 14 کندل قبلی، قیمت پایانی بالاتر از قیمت شروع بسته شده است و متوسط مقدار سود در آن 5 کندل برابر با 1 درصد است. در 9 کندل باقی‌مانده، قیمت پایانی پایین‌تر از قیمت شروع بوده و به طور متوسط، مقدار ضرر در آنها برابر با 0.8 درصد است. در این حالت، مقدار قدرت نسبی با تقسیم 1 به 0.8 به دست می‌آید که برابر با 1.25 است.
حال، برای محاسبه مقدار اندیکاتور RSI، مقدار قدرت نسبی به دست آمده در رابطه زیر قرار داده می‌شود. این مقدار همیشه عددی بین صفر تا صد خواهد بود. در مورد مثال ذکر شده، این مقدار برابر با 55.55 خواهد بود.
اندیکاتور RSI چگونه تفسیر می‌شود؟
در قسمت قبل، در مورد چگونگی محاسبه اندیکاتور RSI صحبت کردیم. در این بخش، این اندیکاتور را از نظر نمودار قیمتی تفسیر می‌کنیم. بررسی روندهای قیمت و شاخص‌های مختلف مربوط به نمودار قیمتی هر سهم یا رمز ارز کمک قابل‌توجهی به تفسیر نمودارها می‌کند.
به‌عنوان مثال، فرضیه اصلی مبنی بر این که اگر اندیکاتور RSI بالای 70 باشد، در حالت اشباع خرید و اگر زیر 30 باشد، در حالت اشباع فروش قرار داریم، به راحتی قابل رد کردن است.
در بسیاری از روندهای نزولی، اصلاحات صعودی معمولا با RSI زیر 70 صورت می‌گیرند و در روندهای صعودی، اصلاحات نزولی معمولا از مقادیر RSI بالاتر از 30 برگشت داده می‌شوند. بنابراین، توجه به نوع روند موجود می‌تواند در برداشت ما از مقادیر RSI تاثیر داشته باشد.
تنظیمات اندیکاتور RSI چگونه است؟
مهم‌ترین عنصر برای محاسبه اندیکاتور RSI “طول دوره” (Length) است. در واقع، طول دوره نشان می‌دهد که مقدار اندیکاتور با استفاده از چه تعداد کندل محاسبه می‌شود. هر چه تعداد این کندل‌ها بیشتر باشد، مقدار اندیکاتور به داده‌های بیشتری وابسته خواهد بود. به همین دلیل، سیگنالهای اندیکاتور برای تحلیل بلندمدت مناسب خواهد بود.
در حالی که هر چه طول دوره کمتر باشد، مقدار اندیکاتور بیشتر به داده‌های جدید نزدیک خواهد بود. به همین دلیل، سیگنالهای اندیکاتور برای تحلیل کوتاه‌مدت مناسب خواهد بود.
عدد 14 که مقدار پیش‌فرض برای طول دوره اندیکاتور RSI است، برای تحلیل‌های میان‌مدت مناسب است. بر اساس این که استراتژی معاملاتی ما کوتاه‌مدت، میان‌مدت و یا بلندمدت باشد، می‌توانیم طول دوره را تغییر دهیم. علاوه بر طول دوره، قیمت مورد استفاده نیز در مقدار عددی اندیکاتور تاثیر دارد. معمولا برای محاسبه تمام اندیکاتورها، از قیمت پایانی کندل استفاده می‌شود.
استراتژی واگرایی در اندیکاتور RSI چیست؟
تحلیلگران از “واگرایی” (Divergence) بین نمودار قیمت و نمودار اندیکاتورهای نوسانگرنما، در تحلیل‌های خود استفاده می‌کنند. در کل، دو نوع واگرایی وجود دارد که هر کدام از اینها به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می‌شود:
- واگرایی معمولی (Regular Divergence)
- 1 واگرایی معمولی مثبت
- 1 واگرایی معمولی منفی
- واگرایی مخفی (Hidden Divergence)
- 2 واگرایی مخفی مثبت
- 2 واگرایی مخفی منفی
وجود واگرایی ادامه‌دهنده بودن یا برگشت روند را تا حدی مشخص می‌نماید. در ادامه، هر یک از انواع واگرایی‌ها توضیح داده می‌شوند.
واگرایی معمولی مثبت
واگرایی معمولی مثبت معمولا در روندهای نزولی اتفاق می‌افتد و مشاهده آن در نمودارها به این معنی است که روند نزولی در حال پایان است و روند صعودی به زودی شکل می‌گیرد. در این حالت، از کف‌های ایجاد شده در نمودار قیمت و اندیکاتور برای تشخیص واگرایی استفاده می‌کنیم.
واگرایی معمولی مثبت زمانی ایجاد می‌شود که دو کف تشکیل شده در نمودار قیمت نزولی باشد، یعنی کف دوم پایین تر از کف اول باشد و کف‌های متناظر در اندیکاتور RSI به صورت صعودی باشند، یعنی کف دوم بالاتر از کف اول باشد.
در تصویر زیر، نمودار قیمتی بیت‌کوین را در دوره زمانی چهار ساعته مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، در پایان روند نزولی، واگرایی معمولی مثبت دیده می‌شود (دره‌ها در قیمت، روندی نزولی اما در اندیکاتور روندی صعودی دارند) و پس از آن قیمت با تغییر روند و رشد همراه است. در مرحله بعد، دوباره روند نزولی شکل می‌گیرد. در پایان روند، دوباره شاهد شکل‌گیری واگرایی معمولی مثبت و پس از آن، رشد قیمت خواهیم بود.
واگرایی معمولی منفی
واگرایی معمولی منفی در پایان روندهای صعودی ایجاد می‌شود. تشکیل این واگرایی باعث می‌شود تا روند مثبت سهم تبدیل به روندی نزولی شده و به همین دلیل، واگرایی معمولی منفی نامیده می‌شود. در این حالت، برای ترسیم واگرایی از قله‌ها استفاده می‌شود. به حالتی که در آن، خط وصل کننده دو قله در نمودار قیمت صعودی بوده، اما خط نظیر آنها در نوسانگرنما نزولی باشد، واگرایی معمولی منفی گفته می‌شود.
در تصویر زیر، نمودار قیمتی بیت‌کوین را در دوره زمانی روزانه مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، در پایان روند صعودی، با وجود صعود قله‌های قیمتی، ارتفاع قله‌های متناظر در اندیکاتور RSI کاهش می‌یابد. در نهایت، مشاهده می‌کنیم که قیمت با یک اصلاح عمیق روبه‌رو شده و روندی نزولی در پیش می‌گیرد.
واگرایی مخفی مثبت
برخلاف واگرایی معمولی، واگرایی مخفی حاکی از تداوم روند است. واگرایی مخفی مثبت در روند صعودی ایجاد می‌شود. برای تشخیص این روند، از کف روند صعودی استفاده می‌کنیم. واگرایی مخفی مثبت زمانی شکل می‌گیرد که در یک روند صعودی، کف‌های تشکیل شده بالاتر از کف‌های قبلی باشند اما متناظر آنها در اندیکاتور RSI روند نزولی داشته باشد. این نوع از واگرایی حاکی از تداوم روند صعودی است.
در تصویر زیر، نمودار بیت‌کوین در دوره زمانی یک ساعته را مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، قیمت در روندی صعودی در حال حرکت است. در این حالت، کف‌های قیمتی روندی صعودی دارند در حالی که کف‌های اندیکاتور RSI روندی نزولی دارند. به همین دلیل، قیمت به روند صعودی خود ادامه می‌دهد و افزایش می‌یابد.
واگرایی مخفی منفی
واگرایی مخفی منفی در روندهای نزولی شکل می‌گیرد و نشان‌دهنده ادامه روند نزولی است. برای شناسایی واگرایی مخفی منفی از قله‌های قیمتی در روند نزولی استفاده می‌شود. حالت واگرایی مخفی منفی زمانی ایجاد می‌شود که قله‌های قیمتی در روند نزولی به شکل نزولی ایجاد شوند اما قله‌های متناظر در اندیکاتور RSI صعودی باشند.
در تصویر زیر، نمودار ارز دیجیتال سولانا را در دوره زمانی یک ساعته مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، در روند نزولی قله قیمت پایین‌تر از قله قبلی ایجاد شده در حالی که در اندیکاتور RSI، خلاف این روند اتفاق افتاده است. پس از شکل‌گیری واگرایی مخفی منفی، قیمت روند نزولی خود را ادامه داده و با کاهش همراه بوده است.
استراتژی خط روند در اندیکاتور RSI چیست؟
همانطور که در نمودار قیمت می‌توانیم با استفاده از خطوط روند و خطوط حمایت و مقاومت به معامله‌گری بپردازیم، این خط‌ها را در اندیکاتور RSI نیز می‌توانیم رسم کنیم. معمولا اسیلاتورها به عنوان “اندیکاتورهای پیش‌رو” شناخته می‌شوند.
این بدان معنی است که سیگنالهای مشاهده شده در اسیلاتورها، در نمودار قیمت با تاخیر قابل مشاهده هستند. بنابراین، اگر شکستی در خط روند یا سطوح حمایت و مقاومت اندیکاتور RSI روی دهد، این اتفاق به احتمال زیاد در نمودار قیمت نیز روی خواهد داد.
در تصویر زیر، نمودار قیمتی ارز دیجیتال کاردانو را در دوره زمانی چهار ساعته مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، خط روند قیمت در اندیکاتور RSI رسم شده است. در اندیکاتور RSI، در نقطه‌ای که با فلش قرمز مشخص شده است، خط روند می‌شکند. معادل آن در نمودار قیمت نیز با فلش نشان داده شده است. اما همانطور که مشخص است، خط روند در نمودار قیمت هنوز نشکسته است.
تقریباً پس از 12 کندل چهار ساعته، می‌توان مشاهده کرد که خط روند قیمتی نیز شکسته است. لازم است توجه داشته باشیم که برای معامله، به هیچ وجه نباید تنها از یک اندیکاتور استفاده کنیم. در معامله تنها با استفاده از یک اندیکاتور، احتمال خطا زیاد است و همین مساله می‌تواند به ضرر و زیان ما منجر شود.
استراتژی رد شدن از تاب‌خوردگی در اندیکاتور RSI چیست؟
“رد شدن از تاب خوردگی” (Swing Rejection) یکی دیگر از استراتژی‌های مربوط به اندیکاتور RSI است که در زمان خرید در ناحیه اشباع فروش و در زمان فروش در ناحیه اشباع خرید مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر این اتفاق در ناحیه اشباع فروش بیفتد، به آن ردشدگی مثبت گفته می‌شود. این استراتژی از چهار مرحله تشکیل شده است:
- مقدار اندیکاتور RSI به زیر ناحیه اشباع فروش می‌رسد.
- اندیکاتور مجددا به بالای ناحیه اشباع فروش، یعنی خط افقی 30، می‌رسد.
- پس از آن، مجددا مقدار اندیکاتور RSI کاهش می‌یابد اما وارد محدوده اشباع فروش نمی‌شود.
- در پایان، اندیکاتور روند صعودی در پیش گرفته و قله قبلی را فتح می‌کند.
در تصویر زیر، نمودار رمز ارز کاردانو را در دوره زمانی چهار ساعته مشاهده می‌کنیم. همانطور که مشخص است، اندیکاتور RSI ابتدا وارد محدوده اشباع فروش می‌شود. سپس، مقدار آن افزایش یافته و به 40 رسیده است. مجددا، مقدار آن کاهش یافته اما وارد محدوده اشباع فروش نمی‌شود. مجددا، در روند صعودی مقدار آن از 40 فراتر رفته و روند صعودی شروع شده است. همین اتفاق ممکن است در حالت اشباع خرید نیز روی دهد.
ترکیب RSI با دیگر ابزارهای تحلیل تکنیکال
مانند سایر اندیکاتورهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال، تنها با استفاده از اندیکاتور RSI، نمی‌توانیم سیگنال صحیح خرید و فروش را دریافت کنیم. تغییر مقدار RSI تنها با ایجاد روند ایجاد نمی‌شود. نوسان قیمت در یک محدوده هم ممکن است اندیکاتور را از حالت اشباع خرید یا فروش دور کند. بنابراین، بهترین روش استفاده از این اندیکاتور، ترکیب آن با سایر ابزارهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال است.
برای مثال، می‌توانیم از ترکیب این اندیکاتور با میانگین متحرک‌ها برای تعیین استراتژی خود استفاده کنیم. اگر هر دو اندیکاتور سیگنال ورود به معامله صادر کردند، می‌توانیم وارد معامله شویم. بهترین حالت، ترکیب اندیکاتور RSI با الگوهای پرایس اکشن است. در مواقعی که از نظر الگوهای پرایس اکشن، در سطوح مهمی قرار داریم، استفاده از اندیکاتور RSI و واگرایی‌ها می‌تواند تا حدی وضعیت ادامه یا برگشت روند را مشخص نماید.
اضافه کردن اندیکاتور RSI به نمودار قیمت
برای دسترسی به نمودار قیمت، لازم است تا از پلتفرم‌های مخصوص هر بازار استفاده کنیم. برای مثال، برای تحلیل سهام بازار بورس ایران، از “مفید تریدر” استفاده می‌شود. در بازار فارکس، نرم افزار متاتریدر ابزار اصلی تحلیل نمودار محسوب می‌شود و در بازار ارزهای دیجیتال، سایت Tradingview ابزارهای لازم برای تحلیل تکنیکال را در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد. البته از این سایت برای تحلیل بازار فارکس نیز استفاده می‌شود.
در هر نرم‌افزار مورد استفاده در تحلیل تکنیکال، برای اضافه کردن اندیکاتور به نمودار، باید از قسمت مربوط به اندیکاتورها، ابزار مورد نظر خود را یافته و به نمودار اضافه کنیم. در ادامه، نحوه اضافه کردن و تنظیم اندیکاتور RSI در سایت tradingview را به صورت تصویری آموزش می‌دهیم.
برای اضافه کردن اندیکاتور به نمودار، ابتدا در قسمت مربوط به اندیکاتورها، عبارت rsi را جستجو می‌کنیم. آنگاه، تمام ابزارهای مرتبط با اندیکاتور rsi برای ما نمایش داده می‌شود. برنامه‌نویس‌ها بیشتر این ابزارها را شخصی‌سازی کرده و برای استفاده عموم در این پلتفرم قرار داده‌اند.
از آنجا که ما به دنبال اندیکاتور اصلی rsi می‌گردیم، گزینه (Relative Strength Index) را انتخاب می‌کنیم. تصویر زیر سایت تریدینگ ویو و نمودار قیمتی ارز دیجیتال اتریوم را نشان می‌دهد.
با انتخاب کردن این گزینه، اندیکاتور RSI به نمودار اضافه می‌شود. به دلیل این که RSI اسیلاتور است، نمودار آن در زیر نمودار قیمت و به اصطلاح در یک “Pane” مجزا اضافه می‌شود. در گوشه سمت چپ و بالای Pane، گزینه‌های مختلفی برای تنظیمات مربوط به RSI وجود دارد. گزینه اول مربوط به نشان دادن یا مخفی کردن RSI هست و با کلیک بر روی آن، می‌توانیم نمودار اندیکاتور را روشن یا خاموش کنیم.
گزینه آخر اطلاعات گوناگونی را دربرمی‌گیرد. با استفاده از این گزینه می‌توانیم برای مقادیر مختلف اندیکاتور هشدار تنظیم کنیم تا در صورت رسیدن مقدار RSI به آن، سایت به ما اطلاع بدهد. می‌توانیم محل Pane را عوض کنیم تا به تنظیمات اندیکاتور دسترسی داشته باشیم.
سخن آخر
اندیکاتور RSI یکی از مهم‌ترین اندیکاتورهای نوسانگرنما در تحلیل تکنیکال محسوب می‌شود. با استفاده از این اندیکاتور، می‌توانیم مناطق اشباع خرید و فروش را شناسایی کنیم. علاوه بر این، مانند دیگر اسیلاتورها، استفاده از واگرایی‌ها در این اندیکاتور می‌تواند بسیار مفید و کارآمد باشد.
با ترسیم خط روند یا خطوط حمایت و مقاومت در اندیکاتور RSI، می‌توانیم تغییرات روند را زودتر از تغییرات در نمودار قیمتی مشاهده کنیم. باید به خاطر داشته باشیم که هیچ گاه تنها از یک اندیکاتور برای ورود به معامله استفاده نکنیم و حتما آن را با سایر ابزارهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال ترکیب نماییم.
