مدیریت ریسک (Risk Management) یعنی چه و چه کاربردی دارد؟
مطمئناً سرمایه‌گذاری و بازی با ارقام و پول برای کسب سود جذاب است. اما در این میان نباید از روی دیگر سکه هم چشم‌پوشی کرد. اصل عدم قطعیت و ذات احتمالات به‌وضوح نشان می‌دهند که هیچ چیز قطعی نیست و همیشه باید منتظر شکست بود. پس علاوه بر جستجو برای کسب سود باید مدیریت ریسک را هم یاد گرفت.
ریسک
“ریسک” لفظی آشنا برای عموم مردم است. شما در همه امور و تصمیمات خود با این مفهوم رو به رو هستید. پس چه طور می‌توان از این مفهوم حذر کرد و جلوی ضرر را گرفت؟
نکته اینجاست که نباید ضرر را از خود دور دانسته و آن را غیر محتمل بدانید. بلکه باید مدیریت ریسک را یاد بگیرید تا حد ضرر بهتری برای خود تعیین کنید.
به زبان ساده، ریسک به احتمال رخ ندادن یک واقعه مورد انتظار گفته می‌شود.
سطح تاب‌آوری (tolerance level)
یکی از شاخصه‌های اصلی در تعیین ریسک دلخواه “سطح تاب‌آوری” است. این مقدار به میزان ریسکی گفته می‌شود که کاربر حاضر به پذیرش آن است. مدیریت ریسک باعث می‌شود که ضرر کاربر تا حد امکان پایین بیاید.
ریسک تورم
قطعاً اگر میزان سود شما از یک روش سرمایه‌گذاری بالاتر از میزان تورم کشور نباشد، بازده شما منفی خواهد بود و در واقع در مجموع ضرر کرده‌اید. در این نوع سرمایه‌گذاری باید به سودهایی فکر کنید که شما را از چهارچوب تورم و رکود کشورتان بیرون خواهد برد و سودی بالاتر از حد معمول جامعه ارائه می‌دهد.
شاید به همین دلیل باشد که عموم مردم در ایران به بازارهایی همچون بازار فارکس و کریپتو علاقه پیدا کرده‌اند. استفاده این بازارها از ارزهایی مانند دلار، پوند و یورو باعث می‌شود که ارزش بیشتری برای سرمایه‌گذاری (به‌خصوص بلندمدت) داشته باشند.
ریسک نوسانات بازار
ریسک بازار از آشناترین مفاهیم پیرامون مدیریت ریسک است. هیچ‌کس در بازارهای مالی از آینده نوسانات خبر ندارد و همه ممکن است به همین دلیل دچار بازده منفی یا مثبت شوند. این نوع ریسک در بازارهای پرنوسانی همچون فارکس و کریپتو بیشتر است.
ریسک نقدینگی
اگر عمق یک بازار بالا باشد، نقدینگی آن بازار بالاست و سفارشات به سرعت در آن تکمیل خواهند شد. ریسک نقدینگی در بازارهایی با عمق کم اتفاق می‌افتد. سفارشات در این بازارها با تأخیر تکمیل می‌شوند و احتمال بیشتری وجود دارد که تریدر با ضرر مواجه شود.
ریسک لوریج یا ریسک اهرم
در هر دو بازار کریپتو یا فارکس میتوانید از اهرم‌ها برای کسب سود بیشتر استفاده کنید. در این حالت نیازی به افزایش سرمایه اولیه خود ندارید. با ضریب اهرم قادر خواهید بود که سرمایه خود را چند برابر کنید تا سود مورد انتظار شما هم چند برابر شود.
همان طور که احتمالاً شنیده‌اید، اهرم‌ها یک شمشیر دو لبه هستند. نکته اینجاست که اهرم میتواند منجر به چند برابر شدن ضرر شما هم بشود.
ریسک ناپایدار (impermanent loss)
استیک (سپرده‌گذاری) و تأمین نقدینگی برای استخرهای نقدینگی از جذاب‌ترین روشهای سرمایه‌گذاری و کسب سود هستند. اما مهم است که ساختار این استخرها را بررسی کنید تا دچار ضررهای بالقوه آن نشوید.
این استخرها “بازارسازهای خودکار (AMM)” هستند. افراد به نسبت سهم خود در تأمین نقدینگی به سود می‌رسند. نکته اینجاست که اگر در بازه زمانی سپرده‌گذاری، یکی از کوین‌های آن استخر رشد داشته باشد، قاعدتاً (طبق الگوریتم استخر نقدینگی) نقدینگی آن کوین در استخر کمتر می‌شود. در نتیجه، سهم شما از آن کوین در استخر کمتر خواهد شد. بعضی اوقات، این اتفاق باعث می‌شود که فرد حتی دچار ضرر شود یا حداقل سود سپرده‌گذاری او کمتر از سود هولد توکن‌هایش شود.
انواع ریسک از نظر کنترل‌پذیری:
ریسک سیستماتیک یا غیر قابل اجتناب
همه سیستم‌های معاملاتی به‌نوعی دارای ریسک سیستماتیک هستند. کنترل این نوع ریسک در اختیار کاربران نیست و تریدرها نمی‌توانند این ریسک را کنترل کنند. در بازار ارزهای دیجیتال هم عواملی همچون نرخ تورم یا بهره بانکی، سیاست‌های مختلف مالی و سیاسی، اخبار حاشیه‌ای رسانه‌ها و غیره از ریسک‌هایی هستند که تریدر نمی‌تواند بر آن‌ها سلطه داشته باشد.
ریسک غیر سیستماتیک یا قابل اجتناب
بازارهای مالی مطمئناً تا حدودی هم ریسک قابل اجتناب خواهند داشت. برای مثال پروژه‌های مختلف در بازار ارزهای دیجیتال به دلیل تغییر شرایط درونی خود مرتباً دچار نوسان می‌شوند. توسعه یک خدمات جدید و آپدیت بخش جدیدی از نرم‌افزار پروژه میتواند باعث کاهش یا افزایش محبوبیت آن پروژه شود.
راه جلوگیری از ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک
با این که تعاریف دو نوع ریسک متفاوت است، معمولاً روش پرهیز از آن‌ها یکسان است. راهی برای حل این معضلات وجود ندارد. اما می‌توان از طریق تخصیص سرمایه خود به چندین نوع سهام یا کوین یا ارز به تعادل بهتری در میزان ریسک رسید. تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری در اجتناب از این نوع ریسک توصیه می‌شود.
مطمئناً تحلیل بنیادین یک پروژه در تعدیل ریسک سیستماتیک بسیار مؤثر است. تحلیل تکنیکال هم میتواند راهکار خوبی برای حل ریسک غیر سیستماتیک باشد.
مدیریت ریسک چیست؟
با مدیریت ریسک می‌توان تأثیرات منفی ریسک را در امور مالی و غیر مالی به حداقل رساند و احتمال سود را افزایش داد. پس ریسک در اینجا میتواند امور غیر مادی را نیز در بر بگیرد. برای مثال، از بین رفتن اعتبار یک سازمان در دسته ریسک‌های احتمالی آن شرکت قرار می‌گیرد.
فرمول کلی محاسبه ریسک عبارت است از:
احتمال* شدت= ریسک
“احتمال” به شانس وقوع یک حادثه گفته می‌شود که در این جا همان اتفاقی است که منجر به ضرر کاربر خواهد شد. شدت هم هزینه‌ای است که فرد باید به‌واسطه آن حادثه پرداخت کند و در واقع هزینه ریسک او است.
مدیریت ریسک در بازارهای مالی
هر نوع سرمایه‌گذاری قطعاً ریسک هم در پی دارد. مدیریت ریسک در فارکس یا ارزهای دیجیتال به معنای شناخت و کنترل ریسک حاصل از همین سرمایه‌گذاری است. تریدر باید بداند که سرمایه خود را فدای چه مقدار ریسک می‌کند. آیا سود حاصل، ارزش این ریسک را دارد؟
درجات ریسک متفاوت است. مسلماً سرمایه‌گذاری در استیبل کوین ها به اندازه سرمایه‌گذاری در آلت کوین‌ها ریسک در بر نخواهد داشت. میزان تورم و رکود موجود در یک بازار هم بر ریسک آن نوع سرمایه تأثیر خواهد داشت.
روحیات افراد هم متفاوت است. هر کسی تا یک حد مشخص حاضر به ریسک است. برخی افراد ریسک‌پذیرتر از سایرین هستند.
با توجه به نوسانات شدید این دو بازار اصولاً بازده و میزان سود افراد متغیر است که الزام استفاده از مدیریت ریسک را بیشتر می‌کند.
نسبت “ریسک به ریوارد” (R/R)
سود و ضرر در دنیای سرمایه به هم وابسته هستند. تا ریسکی نباشد، سودی هم در کار نخواهد بود. هر چه ریسک یک سرمایه‌گذاری بالاتر بود، میتوانید از آن انتظار سود بالاتری داشته باشید. اما با توجه به ارتباط مستقیم بین ریسک و بازده بهتر است ابتدا به بررسی انواع سود و ضرر بپردازیم.
با چه قدر از سرمایه‌مان ریسک کنیم؟
شما علاقه‌مندان به بازار سرمایه (اعم از بورس، ارزهای دیجیتال، فارکس و غیره) بهتر است قبل از سرمایه‌گذاری یک حد ضرر برای خود تعیین کنید. همچنین بهترین مقدار سرمایه‌گذاری خود را با توجه به حجم سرمایه خود محاسبه کنید. طبق فرمول زیر:
- ضریب ریسک معمولاً مقداری بین 1 تا 2 است. اگر خواهان ریسک کم هستید، عدد یک را انتخاب کنید و در صورت تمایل به ریسک بالا عدد 2 را درج کنید. توجه داشته باشید که این عدد میتواند اعشاری هم باشد.
- درصد حد ضرر هم همان طور که از نامش پیداست، مقدار ضرری است که برای شما قابل تحمل است. این عدد هم معمولاً 10 الی 20 درصد در نظر گرفته می‌شود.
پس طبق فرمول و با یک سرمایه 10 میلیونی، در صورتی که فرد حد ضرر بالایی برای خود در نظر بگیرد (20) و چندان ریسک نکند (1)، آنگاه حداکثر مقدار سرمایه‌گذاری و خرید او بهتر است 500 هزار تومان (10 میلیون تقسیم بر 20) باشد.
حد ضرر را باید با توجه به نوسانات و شرایط بازار تعیین کنید. توجه کنید که در هنگام انتشار اخبار فاندامنتال منفی نمی‌توان به حد ضرر اعتماد کرد و شاید دچار خطا باشد. در این حالت باید با دقت بیشتری این عدد را انتخاب کنید.
انواع بازده
بازده مورد انتظار
طبعاً از اسم این نوع سود مشخص است و نرخی را شامل می‌شود که از نظر سرمایه‌گذار تقریباً محتمل است.
بازده تحقق‌یافته
زمانی که تریدر دارایی خود را می‌فروشد “بازده تحقق‌یافته” رخ می‌دهد. این مقدار میتواند بسته به سود یا ضرر، یک عدد مثبت یا منفی باشد.
بازده واقعی
“بازده واقعی” به برآیند دارایی شما در لحظه گفته می‌شود. در هر لحظه با فروش دارایی خود میتوانید بازده واقعی را تبدیل به بازده تحقق‌یافته کنید.
دسته‌بندی ریسک
بسته به پاداش احتمالی، ریسک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- ریسک خالص: در این نوع ریسک، عمل شما احتمالاً با ضرر همراه باشد. تصمیم یا عمل شما دارای یک نتیجه صفر و یکی است. شما یا ضرر می‌کنید یا خیر. با توجه به احتمال بالای ضرر معمولاً تلاش می‌شود که فقط میزان خسارت در این حالت به حداقل برسد. در این دسته برای مثال می‌توان به ریسک ناشی از سرقت، آتش‌سوزی یا آسیب‌های متداول سازمانی اشاره کرد.
- ریسک برد یا ریسک باخت: این ریسک به صورت صفر و یکی نیست. فرد در ازای ریسک خود میتواند به پاداش برسد. همه بازارهای مالی در این دسته قرار دارند. ایجاد یک تعادل منطقی میان ریسک و ریوارد از مهم‌ترین مسائل مدیریت ریسک در این دسته است.
علت نیاز به مدیریت ریسک
“احتیاط شرط عقل است.”
در صورت کاربرد درست مدیریت ریسک میتوانید در هزینههای فردی و سازمانی صرفهجویی کنید و شانس سود خود را افزایش دهید.
اصولاً سعی می‌شود که از مدیریت ریسک فعال (active) در امور مالی استفاده شود تا خطر از قبل مورد بررسی قرار بگیرد و شرایط جبران خسارت تعیین شود.
فرایند مدیریت ریسک
مدیریت ریسک نیاز به پروسه منطقی فکری دارد. احتمال ریسک باعث می‌شود که در تصمیم خود شک کنید. همین لحظه است که باید به دنبال مدیریت ریسک بروید.
در مرحله اول باید تصمیمات مختلف را بررسی کنید و شدت آسیب از هر کدام را تخمین بزنید. ریسک ثابت هر تصمیم را هم در نظر داشته باشید. اگر یک تصمیم ذاتاً توأم با ریسک است قطعاً نمی‌تواند در اولویت تصمیمات شما باشد.
بعد از انجام زیرمجموعه‌های مرحله اول، نوبت به تصمیم‌گیری خواهد شد. معیار “سود به زیان” یا همان “ریسک به ریوارد” از مهم‌ترین عناصر برای یک تصمیم کارآمد است. در این مرحله باید به یک تصمیم جامع برسید.
فراموش نکنید که نیاز دارید که مرتباً نتایج را زیر نظر بگیرید.
نکات مدیریت ریسک
خیلی از مدیران سازمان‌ها و سرمایه‌گذاران سعی می‌کنند در تصمیمات و رفتارهای خود محتاط باشند. اما مدیریت ریسک یک مفهوم حرفه‌ای‌تر است که باید ویژگی‌های خاصی را داشته باشد.
- مدیریت ریسک میتواند در هر کدام از مراحل انجام پروژه یا سرمایه‌گذاری انجام شود. بهتر است که از همان ابتدا تمام شرایط احتمالی را در نظر بگیرید. حتماً نوتیفیکیشن‌های خاصی را برای هشدار تدارک ببینید. در بازار فارکس و کریپتو از سفارشات “استاپ لاس” (Stop-Loss) برای جلوگیری از ضرر استفاده می‌شود.
- بهتر است توزیع مناسبی از میزان شدت ریسک خود داشته باشید. با تقسیم‌بندی علت و معلولی ریسک میتوانید میزان ریسک خود را هم تعدیل کنید.
- شاخص‌های زیادی برای سنجش میزان ریسک وجود دارند. حتماً میزان ریسک هر تصمیم مالی خود را ارزیابی کنید.
- سعی کنید اشتباهات خود را بپذیرید و از آن‌ها درس بگیرید.
- همان طور که گفته شد مرتباً میزان ریسک خود را رصد کنید. شرایط بازار کریپتو و فارکس به سرعت دچار تحول می‌شود. پس بهتر است که در جریان امور قرار بگیرید.
مراحل مدیریت ریسک
مدیریت ریسک از پنج گام اصلی تبعیت می‌کند:
- شناسایی ریسک
- تحلیل ریسک
- ارزیابی ریسک
- پاسخ به ریسک (اجتناب یا کاهش خسارت یا پذیرش ریسک)
- نظارت مداوم بر تهدیدها و چالش‌ها
عوامل تأثیرگذار بر مدیریت ریسک
عواملی که منجر به ایجاد ریسک در یک سرمایه‌گذاری می‌شوند را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم‌بندی کرد. سعی می‌کنیم تا هر کدام را با مثال‌هایی ملموس از بازار تعریف کنیم.
- منابع خارجی غیر قابل پیش‌بینی: برخی عوامل از بیرون بر یک پروژه ارز دیجیتال تأثیر می‌گذارند یا بازار فارکس یا کریپتو را دستخوش چالش می‌کنند. در این بخش به عواملی خواهیم پرداخت که قابل پیش‌بینی نیستند. به عنوان مثال می‌توان از الزامات قانونی نام برد که ناگهان در چهارچوب کریپتو تبیین می‌شوند و فشار را بر بازار کریپتو افزایش می‌دهند.
- منابع خارجی قابل پیش‌بینی: احتمالاً با این ریسک آشناتر باشید. این نوع ریسک همیشه با بازار سرمایه عجین است. مثال‌های ساده در این دست عبارتند از: ریسک بازار، تورم، رکود، تغییر در میزان عرضه و تقاضا، رسانه‌ها و غیره. از این بابت می‌گوییم احتمالاً این نوع ریسک را از قبل بشناسید، زیرا که بازار ارزهای دیجیتال و فارکس به نوسانات زیاد معروف هستند.
- عوامل فنی: پروژه بزرگی همچون اتریوم در دنیای کریپتو قرار است به زودی دستخوش تغییراتی عظیم شود. این پروژه به کل قصد دارد ساختار استخراج را کنار بگذارد تا افراد فقط با استیک (سپرده‌گذاری) قادر به تأمین امنیت شبکه باشند. مسلماً کسی نمی‌داند که آیا این آپدیت به خوبی اجرا خواهد شد یا خیر؟ قطعاً خطرات زیادی سرمایه‌گذاران را تهدید می‌کند اگر پروژه از پس این تغییر بر نیاید.
- عوامل قانونی: از مهم‌ترین مسائلی که همیشه برای بازارهای فارکس و ارز دیجیتال حاشیه‌ساز است، مسئله “قانون‌گذاری” است. هنوز هم مرتباً اخبار منفی در مورد قطعی و فیلتر شبکه‌های استخراج یا محدودسازی فعالیت صرافی‌ها و بروکرهای فارکس در کشورهایی همچون چین، آمریکا و اتحادیه اروپا می‌شنویم. اساساً چهارچوب ارزهای دیجیتال به گونه‌ای است که مخالف قانون‌گذاری‌های دولتی است و همین موضوع میتواند هجمه‌ای را نسبت به آن ایجاد کند.
بهترین استراتژی‌ها برای مدیریت ریسک
راهکارها و استراتژی‌های زیادی برای مدیریت ریسک وجود دارند. در طول مقاله تلویحاً به چند مورد از آن‌ها همچون تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری، توجه به عمق و نقدشوندگی بازار، تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال و غیره اشاره شد. در اینجا دقیق‌تر به راهکارهای خاصی اشاره خواهیم کرد که برای مدیریت ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شناسایی بازار
بازار مرتباً در حال نوسان است. بازار فارکس و کریپتو حتی از بازارهای معمولی هم دارای نوسان بیشتری هستند. همین موضوع باعث می‌شود که اهمیت یادگیری تحلیل فاندامنتال و خصوصاً تکنیکال بیشتر به چشم بیاید.
تعیین حد سود و ضرر
برترین اقتصاددانان جهان معتقدند که اولویت باید در کاهش ضرر باشد. تریدر باید در وهله اول تلاش کند که «ضرر نکند»!
منطق حکم می‌کند که از همان ابتدا مقدار بازده مورد انتظار خود را تعیین کنیم. یعنی مشخص کنید که سود مورد انتظار و حد ضرر شما چه مقدار است. بهترین گزینه برای تعیین حد ضرر “سفارشات استاپ لاس” هستند که برای جلوگیری از کال شدن در معاملات مارجین استفاده می‌شوند.
برعکس برای تعیین مقدار سود دلخواه هم بهتر است از سفارشات لیمیت (از نوع “حد سود: take profit”) استفاده کنید.
فواید مدیریت ریسک
مدیریت ریسک یکی از اصلی‌ترین لازمه‌های یک پروسه تجاری است. افراد و شرکتها از طریق مدیریت ریسک میتوانند روشهای بهتری را برای بهبود انجام کار اتخاذ کنند که میتواند بازده را بهبود ببخشد.
از طرف دیگر، مدیریت ریسک موجب خواهد شد که هزینههای عمومی و خسارتهای ناشی از ضرر کاهش یابد. همچنین با مدیریت درست ریسک قادر خواهید بود که سود احتمالی خود را هم افزایش دهید.
سخن پایانی
تریدرهای حرفه‌ای معمولاً از روش ترید روزانه برای انجام معاملات استفاده می‌کنند. اکثر آن‌ها ترجیح می‌دهند که در هنگام استراحت یک پوزیشن باز نداشته باشند. تکمیل معاملات این امکان را می‌دهد که فرد نگران سود و ضرر بازار در ساعات تعطیلی یا استراحت فردی نباشد.
اما با مدیریت ریسک میتوانید این نگرانی را کاهش دهید و با خیال راحت‌تری (حتی در تایم فریم‌های بلندمدت) ترید کنید. کافی است حد ضرر و میزان ریسک دلخواه خود را انتخاب کنید.
بدین ترتیب، همه تریدرها بهتر است مقدار سود و زیان خود را نسبت به یکدیگر مقایسه کنند تا ببینند آیا سرمایه‌گذاری آن‌ها ارزش ریسک را دارد؟ خیلی از تریدرهای حرفه‌ای شاید در طول سال فقط چند ترید محدود (اما حساب‌شده!) داشته باشند.
