اگر بخواهیم به دنبال سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق‌های مشترک یا اوراق بدهی در سبد سهام فراتر برویم، معاملات آپشن یا همان اختیار معامله (Option Trading) می‌توانند گزینه مناسبی برای ما باشند.
معاملات آپشن گزینه‌های متنوعی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند؛ با این حال، سرمایه‌گذاری در چنین معاملاتی ریسک بالایی دارد اما در عین حال هم می‌تواند بسیار سودآور باشد.
ممکن است شنیده باشید که شروع سرمایه‌گذاری با معاملات آپشن کار دشواری است یا تنها برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای مناسب است. اما حقیقت این است که معاملات آپشن نوعی سرمایه‌گذاری است که تقریبا هر سرمایه‌گذاری با گذراندن دوره آموزش فارکس و به دست آوردن دانش مناسب می‌تواند وارد آن شود.
تاریخچه معاملات آپشن یا اختیار معامله
عقیده بر این است که قرارداد معاملات آپشن از قرن‌ها پیش در یونان باستان رواج داشته و حتی بنا بر شواهد تاریخی، اولین کسی که از معاملات آپشن استفاده کرده، تالس، فیلسوف یونانی بود.
یکی از مهمترین بورس‌های اختیار معامله دنیا نیز بورس اختیار معامله شیکاگو (Chicago board options exchange) است که در سال ۱۹۷۳ تاسیس شد.
منظور از معاملات آپشن چیست؟
معاملات آپشن یا معاملات اختیار معامله ابزاری است که ما را قادر میسازد تا اوراق بهادار خاصی را در تاریخ معین و با قیمت مشخص خریداری کرده یا به فروش برسانیم.
به عبارت دیگر، معامله آپشن یا اختیار معامله قراردادی است که به دارایی بنیادی دیگری، مانند سهام یا اوراق بهادار دیگر، وابسته است. قراردادهای اختیار معامله برای یک دوره زمانی مشخص، که ممکن است به اندازه یک روز یا چند ماه باشد، مناسب است.
در زمان خرید یک اختیار معامله، حق داریم که دارایی پایه را معامله کنیم، اما موظف به انجام آن نیستیم.
انواع مختلف معاملات آپشن
برای کسب اطلاعات لازم در مورد اختیار معامله، ابتدا لازم است تا با انواع مختلف آپشن‌هایی که می‌توانیم معامله کنیم، آشنا شویم. به طور کلی دو دسته اصلی از معاملات آپشن وجود دارند:
- اختیار خرید
- اختیار فروش
اختیار خرید (Call Option) چیست؟
اختیار خرید یا Call Option ما را قادر میسازد که در مدت زمان معینی یک اوراق بهادار اساسی را با قیمت تعیین شده خریداری کنیم. به قیمتی که برای خرید این اوراق بهادار پرداخت می‌کنیم، قیمت اِعمال یا Strike Price گفته میشود. در این نوع از معاملات، تاریخ پایان اعمال اختیار خرید نیز تاریخ انقضا نامیده میشود.
اختیار خرید ممکن است به سبک آمریکایی یا اروپایی انجام شود. در سبک آمریکایی، ما می‌توانیم دارایی اصلی را در هر زمانی تا تاریخ انقضا خریداری کنیم. اما گزینه‌های سبک اروپایی تنها به ما امکان می‌دهد تا دارایی مورد نظر را در تاریخ انقضا خریداری کنیم.
اختیار فروش (Put Option) چیست؟
اختیار فروش یا Put Option نقطه مقابل اختیار خرید محسوب میشود. در این نوع معامله، به جای برخورداری از حق خرید اوراق بهادار، یک حق فروش به ما تعلق میگیرد تا بتوانیم آن را با قیمت تعیین شده به فروش برسانیم.
قراردادهای اختیار فروش نیز دارای تاریخ انقضا هستند. همان قواعد سبک (یعنی آمریکایی یا اروپایی) برای زمانی که می‌توانیم آنها را اعمال کنیم، در این قراردادها نیز اعمال میشود.
معاملات آپشن چگونه عمل می‌کند؟
معاملات آپشن قراردادی هستند که می‌توانیم از طریق یک حساب کارگزاری آنلاین وارد آن شویم. در ادامه، چند نکته مهم در مورد نحوه انجام معاملات اختیار معامله بیان میشود. پیش از انجام چنین معاملاتی، لازم است تا نکات زیر را در نظر داشته باشیم:
- چقدر می‌خواهیم سرمایه‌گذاری کنیم؟
- برای چه دوره زمانی می‌خواهیم سرمایه‌گذاری کنیم؟
- تغییرات قیمت پیش‌بینی شده برای دارایی پایه به چه میزان است؟
در صورتی که به این نتیجه رسیدیم که قیمت دارایی اصلی پیش از تاریخ انقضا کاهش می‌یابد، فروش اختیار خرید منطقی به نظر می‌رسد و بر عکس. گزینه‌های مبتنی بر سهام که بیشتر با عنوان اختیار سهام شناخته می‌شوند، معمولا یک پیشرو طبیعی برای معامله‌گران کم‌تجربه در معاملات آپشن محسوب میشود.
ساختار معاملات آپشن
قرارداد اختیار معامله حداقل شامل چهار بند اصلی است:
1. تعداد مورد معامله (Size): همان طور که از نام آن مشخص است،منظور تعداد قراردادهایی است که بین طرفین مبادله میشود.
2. زمان سررسید (Expiration Date): آن تاریخی است که بعد از آن، قراردادهای اختیار معامله قابل خرید و فروش نیستند و پیش از رسیدن به این تاریخ، تکلیف آنها باید مشخص شود.
3. قیمت اعمال (Strike Price): قیمتی است که در زمان سررسید، تسویه بر اساس آن انجام میشود.
4. وجه تضمین (Premium): منظور از وجه تضمین هزینه‌ای است که در زمان صدور اوراق از سمت خریدار اوراق به فروشنده پرداخت میشود. برای آن که خریدار بتواند اختیار یک معامله را بگیرد، موظف است وجه تضمین را به فروشنده پرداخت نماید. این مبلغ متغیر است که با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، بیشتر میشود.
با در نظر گرفتن موارد ذکر شده، روشن است در صورتی که قیمت اعمال (Strike Price) کمتر از قیمت بازاری یک دارایی باشد، افراد برای خرید اقدام می‌کنند. با پرداخت وجه تضمین به فروشنده، اکنون خریدار اوراق دارای اختیار میشود، یعنی قادر است با فرا رسیدن تاریخ سررسید، درخواست تسویه کند و دارایی مورد معامله را از فروشنده تحویل بگیرد و با توجه به اختلاف بین قیمت لحظه‌ای و قیمت اعمال که در گذشته تعیین شده بوده و در متن قرارداد آمده، سود به دست آورد.
در صورتی که قیمت اعمال بیشتر از قیمت لحظه‌ای آن دارایی باشد، عاقلانه نیست که صاحب اوراق برای تسویه درخواست دهد و در صورت عدم درخواست برای تسویه، اوراق باطل خواهد شد. در این حالت، دارنده اوراق تنها به اندازه وجه تضمین ضرر کرده است.
نکته مهم این است که با وجودی که خریدار اوراق معاملات آپشن، چه اختیار فروش چه اختیار خرید، در تسویه نهایی مختار است، اما صادرکننده اوراق (یعنی فروشنده) موظف است که درخواست خریدار را انجام دهد. به عبارت دیگر، در صورتی که خریدار اوراق اختیار خرید، برای تسویه و دریافت دارایی مورد نظر تصمیم بگیرد، فروشنده اوراق موظف به فروش آن دارایی خواهد بود.
به این ترتیب، اگر خریدار اوراق اختیار فروش برای تسویه تصمیم بگیرد، فروشنده اوراق موظف به خرید آن دارایی خواهد بود. به طور کلی، فروشندگان اوراق نسبت به خریداران با ریسک بیشتری در قراردادهای اختیار معامله مواجه هستند. به بیان دیگر، ضرر خریداران به وجه تضمینی محدود میشود که پرداخت می‌کنند، اما ضرر فروشندگان به قیمت بازاری آن دارایی بستگی دارد.
در برخی از قراردادهای معاملات آپشن، دارنده اوراق حق درخواست تسویه در هر تاریخی پیش از تاریخ سررسید را دارد. همانطور که پیش از این گفته شد، این قراردادها اغلب تحت عنوان اختیار معامله آمریکایی شناخته می‌شوند. در سوی دیگر، اختیار معامله اروپایی تنها در تاریخ سررسید قابل تسویه هستند. لازم به ذکر است که این نامگذاری ارتباطی به منطقه جغرافیایی ندارد و هر دو نوع قرارداد در سراسر دنیا رایج هستند.
عوامل موثر بر میزان وجه تضمین
عوامل متعددی در تعیین مبلغ وجه تضمین نقش دارند که در اینجا به چهار مورد آن اشاره می‌کنیم:
- قیمت دارایی (Asset’s Price)
- قیمت اعمال (Strike Price)
- مدت زمان باقی مانده تا تاریخ سررسید
- میزان نوسان بازار یا شاخص مربوطه
همان طور که روشن است، قیمت دارایی و قیمت اعمال وجه تضمین اوراق اختیار خرید و اختیار فروش عکس یکدیگر عمل می‌کنند. با این حال، زمان کمتر به معنی وجه تضمین کمتر برای هر دو نوع اوراق اختیار فروش و اختیار خرید است. دلیل اصلی این مسئله این است که احتمال سودآور بودن این قراردادها برای معامله‌گران کمتر است. از سوی دیگر، هر چه نوسان یک دارایی بیشتر باشد، مبلغ وجه تضمین آن نیز بیشتر میشود.
چگونگی تعیین قیمت آپشن‌ها
با استفاده از مدل‌های مختلف می‌توانیم قیمت آپشن را محاسبه کنیم. اما در واقع، قیمت معاملات آپشن بر دو چیز استوار است:
- ارزش ذاتی
- ارزش زمانی
ارزش ذاتی یک آپشن حاکی از پتانسیل سود آن بر اساس تفاوت بین قیمت اعمال و قیمت فعلی دارایی است.
از ارزش زمانی برای ارزیابی چگونگی اثر نوسانات بر قیمت دارایی اساسی تا تاریخ انقضا استفاده میشود.
قیمت سهام، قیمت اعمال و تاریخ انقضا همه ممکن است در قیمت‌گذاری آپشن‌ها تاثیر داشته باشند. قیمت سهام و قیمت اعمال بر ارزش ذاتی اثر می‌گذارند در حالی که تاریخ انقضا می‌تواند بر ارزش زمانی تاثیر داشته باشد.
موارد استفاده و کاربرد قراردادهای آپشن
پوشش ریسک یا هجینگ (Hedging)
از معاملات آپشن اغلب برای هجینگ یا پوشش ریسک استفاده میشود. به عنوان نمونه، معامله‌گران قرارداد آپشن اختیار فروش (Put Option) سهامی که در حال حاضر در اختیار دارند را خریداری می‌کنند. در صورتی که ارزش کلی آن دارایی کاهش پیدا کند، تسویه اوراق اختیار فروش به جبران ضرر کمک می‌کند.
برای درک بهتر این مسئله، فرض کنید که ما 100 سهم یک شرکت را با امید به این که قیمت آن در آینده افزایش می‌یابد و سود می‌کنیم، با قیمت 50 دلار در هر سهم خریداری می‌کنیم. حال، به منظور پوشش ریسک کاهش قیمت این سهام، تصمیم می‌گیریم که قرارداد آپشن اختیار فروش این سهام را با قیمت اعمال 48 دلار و وجه تضمین 2 دلار در هر سهم خریداری کنیم. در صورتی که بازار روندی نزولی در پیش گیرد و قیمت سهام مورد نظر تا مثلا 35 دلار کاهش یابد، می‌توانیم قرارداد آپشن را تسویه کرده و با فروش هر سهم به قیمت 48 دلار به جای 35 دلار، این ضرر را جبران کنیم. حال، در صورتی که بازار روندی صعودی در پیش گیرد و قیمت سهام ما افزایش پیدا کند، اختیار عدم تسویه قرارداد آپشن را داریم و تنها 2 دلاری که بابت وجه تضمین در هر سهم پرداخت کرده‌ایم را ضرر می‌کنیم.
بر اساس مدلی دیگر، می‌توانیم قرارداد آپشن اختیار فروش را با قیمت 52 دلار (50 دلار هر سهم + 2 دلار وجه تضمین) خریداری کنیم، که در این حالت، میزان ضرر جبران شده و به 400 دلار (200 دلار وجه تضمین و 200 دلار دیگر اگر سهام را با قیمت 48 دلار بفروشیم) محدود میشود.
معاملات دارای ریسک
از معاملات آپشن در معاملات دارای ریسک نیز استفاده میشود. برای مثال، اگر پیش‌بینی کنیم که قیمت یک دارایی ممکن است بالا برود، ما می‌توانیم قرارداد آپشن اختیار خرید را خریداری کنیم. بنابراین، در صورتی که قیمت آن دارایی بیشتر از قیمت اعمال شود، می‌توانیم قرارداد را تسویه کرده و با تخفیف آن را خریداری کنیم.
هنگامی که قیمت یک دارایی به بالاتر یا پایین‌تر از قیمت اعمال می‌رسد، البته در صورتی که این افزایش یا کاهش سودآور باشد، در اصطلاح گفته میشود که قرارداد آپشن ما “in-the-money” است. اما در صورتی که قرارداد در حالت سربه‌سر باشد، گفته میشود که قرارداد “at-the-money” است و زمانی که دچار ضرر می‌شویم، قرارداد “out-of-the-money” است.
مزایا و معایب معاملات آپشن
مانند استراتژی‌های دیگر سرمایه‌گذاری، معاملات آپشن از مزایا و معایبی برخوردار است که درک این مزایا و معایب احتمالی برای پیشگیری از اشتباهات پرهزینه بسیار مهم است.
یکی از مزایای معاملات آپشن این است که می‌توانند انعطاف‌پذیری و نقدشوندگی داشته باشند. در مقایسه با گزینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری، در معاملات آپشن، ممکن است بتوانیم با مقادیر کمتری هم سرمایه‌گذاری کنیم.
علاوه بر این، از معاملات آپشن می‌توانیم برای ایجاد حفاظت در برابر خطرات منفی و ایجاد تنوع در سبد سرمایه‌گذاری خود نیز استفاده کنیم؛ یک معامله‌گر گزینه‌های هوشمند نیز می‌تواند بازده قابل توجهی را برای خود ایجاد نماید.
از طرف دیگر، انجام معاملات آپشن ممکن است بسیار خطرناک‌تر از خرید سهام، ETF یا اوراق قرضه باشد. پیش‌بینی تغییرات قیمت سهام ممکن است دشوار باشد و در صورتی که تحلیل ما در مورد یک نوع اوراق بهادار خاص اشتباه باشد، معاملات آپشن ممکن است ما را در معرض ضررهای جدی قرار دهد. به همین خاطر لازم است بررسی کنیم که چگونه می‌توانیم معاملات آپشن را با اهداف کلی و میزان ریسک‌پذیری خود مطابقت دهیم.
نماد اختیار معامله یا معاملات آپشن در بورس
نماد معاملات آپشن خرید در بورس حرف «ض» و نماد معاملات آپشن فروش حرف «ط» است که به ابتدای بخشی از نماد شرکت‌هایی که امکان اختیار خرید معامله دارند، اضافه میشود.
از دی ماه ۱۳۹۵، اختیار معامله خرید تنها برای شرکت‌های ایران خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و شرکت صنایع مس ایران در نظر گرفته شد و در حال حاضر، امکان خرید اختیار معامله این سه شرکت وجود دارد.
اگر نماد اختیار معامله خرید این سه شرکت را به دقت مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می‌شویم که در کنار نام نماد، قیمت اعمال و تاریخ اعمال نیز قرار دارد. یکی از نکات مهم در معاملات اختیار خرید این است که دامنه نوسان ندارند و در حال حاضر، اختیار خرید هر سهام شامل ۱۰ هزار سهم در تاریخ اعمال می‌باشد.
منظور از آپشن گریک (Option Greeks) چیست؟
آپشن گریک ابزاری است که برای ارزیابی عوامل گوناگونی که روی قیمت قراردادها یا به عبارتی وجه تضمین آنها اثر می‌گذارند، طراحی شده‌اند. در واقع، این ابزارها مقیاس‌های آماری هستند که بر اساس متغیرهای مختلفی، ریسک یک قرارداد را اندازه می‌گیرند. در این قسمت، تعدادی از مهمترین آنها را معرفی می‌کنیم:
- دلتا (Delta): گریکِ دلتا میزان تغییر قیمت یا وجه تضمین یک قرارداد را بر مبنای قیمت دارایی مورد معامله اندازه‌گیری می‌کند. به عنوان مثال، دلتایی که برابر با 0.6 باشد، حاکی از آن است که در مقابل هر 1 دلار تغییر در قیمت دارایی، وجه تضمین 0.6 دلار یا 60 سنت تغییر می‌کند.
- گاما (Gamma): گریک گاما نرخ تغییر در گریک دلتا را در طول زمان ارزیابی می‌کند. به این ترتیب، اگر گریک دلتا از 0.6 به 0.45 تغییر کند، گریک گاما برابر با 0.15 خواهد بود.
- تتا (Theta): گریکِ تتا میزان تغییر قیمت قرارداد را بر اساس یک روز کاهش زمان سررسید اندازه میگیرد. به این ترتیب، بر اساس این مقیاس می‌توانیم میزان تغییر وجه تضمین را با نزدیک شدن به تاریخ سررسید معاملات آپشن اندازه‌گیری کنیم.
- وگا (Vega): گریک وگا نرخ تغییر در قیمت قرارداد آپشن را بر مبنای 1% تغییر در میزان نوسان ضمنی یک دارایی اندازه میگیرد. به این ترتیب، برای مثال افزایش گریک وگا یک قرارداد، نشان‌دهنده افزایش قیمت هر دو اوراق اختیار خرید و اختیار فروش است.
- رو (Rho): گریک رو میزان تغییر مورد انتظار در قیمت قرارداد را بر مبنای تغییرات نرخ سود ارزیابی می‌کند. هر چه نرخ سود بیشتر باشد، موجب افزایش قیمت در قراردادهای اختیار خرید و کاهش قیمت در قراردادهای اختیار فروش میشود. به این ترتیب، مقدار گریک رو با معاملات آپشن اختیار خرید رابطه مثبت و با اختیار فروش رابطه منفی دارد.
سخن پایانی
معاملات آپشن یا اختیار معامله به معامله‌گران امکان می‌دهد تا تعداد مشخصی از سهام یک شرکت اصلی را با قیمت خاصی و در تاریخ معینی بخرند یا به فروش برسانند.
همان طور که پیش از این گفته شد، مزیت اصلی معاملات آپشن این است که به معامله‌گران امکان خرید یا فروش سهام را برای کسری از قیمت بازار خود می‌دهد. همچنین، این واقعیت که یک معامله آپشن ما را ملزم به معامله دارایی اصلی نمی‌کند، به این معنی است که می‌توانیم تنها در شرایط مطلوب بازار، خرید یا فروش داشته باشیم.
البته انجام معاملات آپشن عاری از ریسک نیست. به همین خاطر است که تنها برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران باتجربه‌تر مناسب است چون اساسا انجام اختیار معامله معمولا مستلزم تحقیق و استفاده دقیق از استراتژی ریسک است.
با وجود این، اگر بررسی‌های لازم انجام شود، قراردادهای آپشن می‌توانند به عنوان وسیله‌ای بسیار کارآمد برای سودآوری از افزایش یا کاهش قیمت دارایی در نظر گرفته شوند. لازم است تا همواره حرکات سهام اختیاری خود را زیر نظر داشته باشیم و در استفاده از آنها منضبط باشیم.
خیلی مفید بود. مرسی. من به شدت علاقه به معاملات آپشن دارم
سپاس از همراهی شما