نرخ بهره چیست به زبان ساده و چگونه محاسبه می‌شود؟ عوامل موثر بر نرخ بهره چه مواردی هستند؟ چرا نرخ بهره در فارکس اهمیت دارد؟

در دنیای مالی و اقتصادی امروز، نرخ بهره به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر اقتصاد کشورها و تصمیمات مالی افراد شناخته می‌شود. نرخ بهره، که گاهی اوقات به آن نرخ سود نیز گفته می‌شود، می‌تواند بر همه جنبه‌های اقتصادی از جمله قیمت ارزها، تورم و سرمایه گذاری تأثیر بگذارد. این مفهوم، که به نظر ساده می‌رسد، در واقع پیچیدگی‌های بسیاری دارد و درک آن می‌تواند به فهم بهتر فرصت‌ها و چالش‌های موجود در بازارهای مالی کمک کند.

برای تبدیل شدن به معامله‌گری موفق در بازار فارکس، لازم است تا رابطه پیچیده بین نرخ بهره و معاملات فارکس را درک کنیم. نوسانات نرخ سود مهم‌ترین عاملی است که بر بازار فارکس اثر می‌گذارند. این عوامل اغلب پاسخی غیرمستقیم به سایر عوامل اقتصادی بروز یافته در طول یک ماه هستند. برای درک بهتر این موضوع، لازم است تا در مورد نرخ بهره در فارکس اطلاعات بیشتری به دست آوریم.

بیشتر بخوانید: برای آگاهی از جدیدترین رویدادهای مهم بازارهای مالی، صفحه تقویم اقتصای فارکس را مشاهده کنید.

نرخ بهره به زبان ساده چیست ؟

به عبارت ساده، نرخ بهره مبلغی است که وام‌دهنده از وام‌گیرنده دریافت می‌کند و به درصدی از اصل مبلغ وام داده شده، گفته می‌شود. نرخ بهره وام معمولا به صورت سالانه تعیین می‌شود که به عنوان نرخ درصد سالانه (APR) نیز شناخته می‌شود. همچنین، نرخ سود ممکن است برای مبلغی که در یک بانک یا اتحادیه اعتباری از حساب پس انداز یا گواهی سپرده (CD) به دست می‌آید نیز اعمال شود.

بهره هزینه‌ای است که برای استفاده از دارایی از وام‌گیرنده گرفته می‌شود. دارایی‌های وام گرفته شده ممکن است شامل وجه نقد، کالاهای مصرفی، وسایل نقلیه و غیره باشند. نرخ سود در مورد بیشتر معاملات وام یا استقراضی اعمال می‌شود. ما برای خرید خانه، تامین مالی پروژه‌های خود، راه اندازی یا تامین مالی مشاغل یا پرداخت شهریه دانشگاه، پول قرض می‌کنیم. صاحبان کسب و کارها نیز برای تامین مالی پروژه‌های سرمایه‌ای وام می‌گیرند و با خرید دارایی‌های ثابت و بلندمدت مانند زمین، ساختمان و ماشین‌آلات، تلاش می‌کنند تا فعالیت‌های خود را گسترش ‌دهند. مبلغ وام گرفته شده یا به صورت یکجا در تاریخ از پیش تعیین شده و یا به صورت اقساط بازپرداخت می‌شود.

در مورد وام‌ها، نرخ بهره روی اصل پولی که مبلغ وام است، اعمال می‌شود. در واقع، نرخ سود هزینه بدهی برای وام گیرنده و نرخ بازده برای وام دهنده است. معمولا مبلغی که باید بازپرداخت شود، بیشتر از مبلغ وام گرفته شده است زیرا وام‌دهندگان به خاطر قرض دادن پول در طول دوره وام، به جبران خسارت نیاز دارند. به همین دلیل وام‌دهنده می‌توانست به جای دادن وام، سرمایه خود را در آن دوره سرمایه گذاری کند و با استفاده از دارایی خود، درآمد کسب نماید. تفاوت بین کل مبلغ بازپرداخت و وام اصلی، بهره شارژ شده محسوب می‌شود.

هنگامی که وام گیرنده از نظر وام دهنده کم‌ریسک در نظر گرفته شود، معمولا نرخ سود کمتری از او گرفته می‌شود. اما اگر وام گیرنده با ریسک بالا در نظر گرفته شود، نرخ بهره‌ای که از او گرفته می‌شود، بیشتر خواهد بود که به وام با هزینه بالاتر منجر خواهد شد.

انواع نرخ بهره (Interest Rate)

نرخ بهره ساده

به عنوان مثال: در صورتی‌که سیصد میلیون تومان وام مسکن از بانک دریافت کنیم و در قرارداد وام، قید شده باشد که نرخ سود این وام ۴٪ است، ما باید مبلغ اصلی وام 300,000,000 تومان + (300,000,000 ضرب در ۴٪) را به بانک بپردازیم.

  312,000,000 = 300,000,000 + 12,000,000

نمونه فوق بر اساس فرمول بهره ساده سالانه محاسبه شده که عبارت است از :

بهره ساده = اصل مبلغ وام × نرخ بهره × مدت زمان

با این فرض که این فقط یک قرارداد وام یک ساله است، کسی که وام مسکن گرفته، باید دوازده میلیون تومان سود در پایان سال بپردازد. در صورتی‌که مدت وام 30 سال باشد، سودی که باید پرداخت شود، به صورت زیر محاسبه می‌گردد:

بهره ساده = 300,000,000 × ۴٪ × ۳۰ = 360,000,000 تومان

نرخ بهره سالانه ۴٪ به پرداخت سود سالانه 12,000,000 تومان تبدیل می‌شود. بعد از گذشت 30 سال، وام گیرنده موظف است 12,000,000 تومان در ۳۰ سال (360,000,000) به عنوان بهره پرداخت کند.

نرخ بهره مرکب

برخی از وام دهندگان روش بهره مرکب را ترجیح می‌دهند چون در این روش، وام گیرنده موظف است حتی سود بیشتری را پرداخت ‌کند. سود مرکب که به آن سود بهره نیز گفته می‌شود، به اصل و همچنین سود انباشته مربوط به دوره‌های قبلی اعمال می‌گردد. بانک فرض می‌کند که در پایان سال اول، وام‌گیرنده اصل و سود مربوط به آن سال را بدهکار است. همچنین، بانک فرض را بر این قرار می‌دهد که در انتهای سال دوم، وام گیرنده اصل سرمایه، به علاوه سود سال اول و سود بهره برای سال اول، را بدهکار است.

سود بدهی با استفاده از روش بهره مرکب بیشتر از سود بدهی با استفاده از روش بهره ساده است. سود شارژ شده به صورت ماهانه از اصل سرمایه که شامل سود تعلق گرفته از ماه‌های پیش است، محاسبه خواهد شد. برای دوره‌های زمانی کوتاه‌تر، محاسبه سود برای هر دو روش یکسان خواهد بود. با بیشتر شدن زمان وام دهی، تفاوت بین دو نوع بهره نیز بیشتر می‌شود. بر اساس مثالی که پیش از این ذکر شد، پس از گذشت 30 سال، تمام سود بدهی حدود 700,000,000 تومان در وام 300,000,000 تومانی با نرخ بهره 4% خواهد بود. از فرمول زیر می‌توانیم برای محاسبه بهره مرکب استفاده کنیم:

بهره مرکب = [1- ⁿ(1+نرخ سود)] × P

در این فرمول، P وام اصلی و n تعداد دوره های مرکب است.

APR در مقابل APY

نرخ بهره وام‌های مصرفی معمولا به عنوان نرخ درصد سالانه (APR) شناخته می‌شود. این نرخ بازدهی است که وام دهندگان برای توانایی وام گرفتن پول خود تقاضا می‌کنند. در مثال بالا، ۴% مربوط به APR برای وام مسکن یا وام گیرنده در نظر گرفته شده است. نرخ درصد سالانه بهره مرکب برای سال را در نظر نمی‌گیرد. بازده درصدی سالانه (APY) نرخ بهره‌ایست که در یک بانک یا اتحادیه اعتباری از یک حساب پس انداز حاصل می‌شود. این نرخ بهره مرکب را در نظر می‌گیرد.

تاثیرات نرخ بهره بر اقتصاد

نرخ بهره یک عامل مهم و اثرگذار بر تورم است. به همین دلیل بانک مرکزی با استفاده از تغییر و مدیریت این نرخ سعی در کنترل تورم دارد. در واقع بانک مرکزی با تاثیری که بر مقدار پول در دسترس می‌گذارد می‌تواند تورم را کنترل کند. در حقیقت با افزایش نرخ بهره بانک مرکزی عرضه پول را کم می‌کند و به نوعی دسترسی به آن را محدودتر می‌سازد. در اقتصادهای مدرنی که امروزه در سراسر دنیا شاهد آن هستیم، نرخ سود مهم‌ترین فاکتور در اقتصاد است چرا که این نرخ به خودی خود منجر به جهت‌دهی کل اقتصاد می‌شود و تمام اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

به عنوان مثال در مواقعی که فدرال رزرو در آمریکا نرخ بهره را ۰.۲۵ درصد کاهش یا افزایش می‌دهد، دیده می‌شود که همه بازارهای مالی، نرخ‌های ارز، بازار سهام و بازارهای کالایی مثل قیمت طلا و غیره از این تغییر متاثر می‌شوند. در نتیجه مهمترین نرخ، نرخ سود است و شاید بتوان گفت که مهمترین ابزار حکمرانی پولی در اختیار دولت‌ها نیز محسوب می‌شود که با تغییر آن اقتصاد را جهت‌دهی می‌کنند.

چه عواملی بر نرخ بهره تاثیرگذار هستند؟

در حالی‌که نرخ‌های بهره بر بازده سرمایه گذاری یا هزینه‌های بازپرداخت وام تأثیر می‌گذارند، اما تحت تأثیر عواملی مانند قدرت اقتصاد، تورم، عرضه و تقاضا، سیاست دولت، ریسک اعتباری نیز قرار دارند.

• قدرت اقتصادی
  اقتصاد قوی با بیکاری کم، تقاضا برای کالاها و خدمات را افزایش می‌دهد که می‌تواند موجب افزایش نرخ ها شود. به همین دلیل کسب و کارها سعی می کنند پول بیشتری برای پاسخگویی به این تقاضا تامین کنند. از سوی دیگر، اقتصاد ضعیف منجر به نرخ‌های بهره پایین‌تر می‌شود، زیرا وام دهندگان به دلیل افزایش ریسک نکول و کاهش نیاز به وام، اعتماد کمتری به وام دادن پول خود دارند.

• تورم
  هنگامی که تورم افزایش می‌یابد، نرخ بهره نیز افزایش پیدا می‌کند. دلیل این امر این است که وام دهندگان به نرخ بازده بالاتری در سرمایه ‌گذاری خود نیاز دارند تا مطمئن شوند که قدرت خرید خود را به دلیل افزایش هزینه کالاها و خدمات در طول زمان از دست نمی‌دهند. در چنین سناریویی، وام گیرندگان باید بیش از مبلغ اصلی را به دلیل کاهش ارزش پول بازپرداخت کنند.

• سیاست دولت
  دولت همچنین نقش مهمی در تعیین نرخ‌های بهره ایفا می‌کند، زیرا از این نرخ‌ها برای تأثیرگذاری بر سیاست‌های اقتصادی استفاده می‌کند. به عنوان مثال، فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) می‌تواند برای مدیریت تورم و تحریک اقتصاد، نرخ بهره کوتاه مدت را افزایش یا کاهش دهد. این تغییرات معمولاً بر سایر نرخ‌های بهره مانند نرخ وام مسکن و کارت اعتباری نیز تأثیر می‌گذارند.

• عرضه و تقاضا
  نرخ بهره در نهایت بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. زمانی که تقاضا برای اعتبار زیاد باشد، وام دهندگان می‌توانند نرخ‌های خود را افزایش دهند زیرا فرصت‌های بیشتری برای وام دادن پول با بازده بالاتر دارند. از سوی دیگر، زمانی‌که تقاضای وام کم باشد، وام دهندگان نرخ‌های خود را کاهش می‌دهند تا خدمات خود را برای وام گیرندگان بالقوه جذاب کنند.

• ریسک اعتباری
  به طور کلی، هر چه وام از نظر وام دهنده ریسک بیشتری داشته باشد، نرخ سودی که وام گیرنده باید بپردازد بالاتر است. این امر منطقی است زیرا وام دهندگان را تشویق می‌کند تا سرمایه گذاری‌های مخاطره آمیزی را انجام دهند و شانس بالاتر نکول را جبران می‌نماید.

عوامل تعیین کننده نرخ بهره در فارکس و بانک‌ها

نرخ سودی که از سوی بانک‌ها در نظر گرفته می‌شود، با توجه به عوامل متعددی، نظیر وضعیت اقتصادی تعیین می‌گردد. هنگامی که بانک مرکزی نرخ بهره را در سطح بالایی تعیین می‌کند، هزینه بدهی نیز افزایش می‌یابد. وقتی هزینه بدهی بالا باشد، مردم از استقراض صرف نظر می‌کنند و تقاضای مصرف کننده را کُند می‌کند. نرخ سود نیز با تورم افزایش می‌یابد. برای مقابله با تورم، ممکن است بانک‌ها الزامات ذخیره بالاتری را تعیین کنند، عرضه پول محدود شود، یا تقاضای بیشتری برای اعتبار وجود داشته باشد. در اقتصادی با نرخ سود بالا، مردم به پس انداز پول خود روی می‌آورند چون از نرخ پس انداز، بیشتر دریافت می‌کنند.

به این ترتیب، بازار سهام آسیب می‌بیند چون سرمایه گذاران ترجیح می‌دهند از نرخ بالاتر پس انداز استفاده کنند تا اینکه در بازار سهام با بازده کمتر سرمایه گذاری نمایند. کسب و کارها نیز دسترسی محدودی به منابع مالی سرمایه از طریق بدهی دارند که به انقباض اقتصادی منجر می‌شود. اقتصادها معمولا در دوره‌هایی با نرخ سود پایین تحریک می‌شوند چون وام گیرندگان به وام‌هایی با نرخ‌های ارزان دسترسی دارند.

از آنجا که نرخ بهره در پس انداز پایین است، بیشتر احتمال دارد که مشاغل و افراد دارایی های سرمایه گذاری پر ریسک‌تری مانند سهام را خرید و فروش کنند. این هزینه‌ها باعث رشد اقتصاد شده و به بازار سرمایه تزریق می‌گردد که به توسعه اقتصادی منجر می‌شود. با وجودی که دولت‌ها نرخ‌های بهره پایین‌تر را ترجیح می‌دهند، اما در نهایت، به عدم تعادل بازار منجر می‌شوند که در آن، تقاضا بیش از عرضه است و تورم ایجاد می‌گردد. زمانی که تورم ایجاد می‌شود، نرخ های سود نیز افزایش می‌یابند.

اهمیت نرخ بهره برای معامله گران فارکس

مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر بازار ارز تغییرات نرخ بهره محسوب می‌شود که توسط هر یک از هشت بانک مرکزی جهانی ایجاد شده است. این تغییرات واکنشی غیرمستقیم به سایر شاخص‌های اقتصادی مشاهده شده است که به‌طور بالقوه می‌تواند بازار را بلافاصله و با قدرت کامل به حرکت درآورد. از آنجا که تغییرات قابل‌توجه نرخ معمولا بیشترین تأثیر را بر معامله گران می‌گذارند، درک نحوه پیش بینی و واکنش به این نوسانات ممکن است به سود بیشتر منجر شود.

سرمایه گذاران در بازار فارکس این مطلب را به خوبی می‌دانند که برخی از جفت ارزها سود بیشتری دارند. زیرا در کشور مورد نظر، نرخ سود بالاتر رفته است. اما این مطلب را نیز باید بدانند که سرمایه گذاری در بازار فارکس ریسک بالایی دارد و ممکن است همه چیز خیلی سریع از بین برود و یا سودهای بدست آمده خنثی شوند. بنابراین باید این نکته را همیشه مد نظر داشت که نرخ بهره در بازار فارکس اهمیت زیادی دارد ولی نباید از این نکته غافل شد که هر جفت ارزی با سود بالا و نرخ بهره بالا، همیشه هم به نفع معامله گران نیست. به طور کلی در بازار فارکس باید نسبت به سودها و نرخ بهره بانکی، دید محتاطانه داشت و باید به اخبار منتشره از بانک مرکزی و تقویم اقتصادی فارکس نیز اهمیت داد.

مقامات هر بانک مرکزی سیاست پولی کشور خود و نرخ سود کوتاه‌مدتی را که بانک‌ها می‌توانند با آن از یکدیگر وام بگیرند، کنترل می‌کنند. بانک‌های مرکزی به منظور مهار تورم، نرخ‌ها را افزایش می‌دهند و برای تشویق به وام دهی و تزریق پول به اقتصاد، نرخ‌ها را کاهش می‌دهند. با بررسی شاخص های اقتصادی مرتبط، می‌توانیم تصویر قوی‌تری از نحوه تصمیم گیری بانک‌ها داشته باشیم. برخی از این شاخص‌ها عبارت هستند از :

• شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)
• هزینه‌های مصرف کننده
• سطوح اشتغال
• بازار جایگزین قیمت
• بازار مسکن

بررسی نرخ بهره در فارکس با استفاده از بیانیه‌های اصلی

بیانیه‌های اصلی سران بانک مرکزی نقش مهمی در حرکت نرخ بهره بازی می‌کنند. با این وجود، آنها اغلب در واکنش به شاخص‌های اقتصادی نادیده گرفته می‌شوند. زمانی که قرار است یکی از مقامات ارشد هر یک از هشت بانک مرکزی به صورت رسمی صحبت کند، معمولا چشم‌اندازهای بانک را درمورد تورم اعلام می‌نماید.

برای مثال، در 16 جولای سال 2008، بن برنانکی (Ben Shalom Bernanke)، رئیس فدرال رزرو، سند سیاست پولی شش ماهه خود را به کمیته مجلس نمایندگان ارائه کرد. در جلسه‌ای عادی، برنانکی بیانیه از پیش آماده شده درمورد ارزش دلار آمریکا را خواند و به سوالات اعضای کمیته پاسخ داد. در بیانیه و پاسخ‌های خود، برنانکی قاطعانه بر این نکته تاکید می‌کرد که با وجودی که ترس از رکود بر تمام بازارهای دیگر تأثیر گذاشته است، دلار آمریکا در وضعیت خوبی قرار دارد و دولت مصمم به تثبیت آن است.

جلسه بیانیه به‌طور گسترده مورد توجه معامله گران فعال در بازار قرار گرفت و به دلیل مثبت بودن آن، معامله گران پیش بینی کردند که فدرال رزرو، نرخ‌های بهره را افزایش می‌دهد، که در نهایت، باعث افزایش کوتاه مدت ارزش دلار جهت آماده سازی برای تصمیم گیری بعدی درمورد نرخ شد. پس از این جلسه، ارزش جفت ارز یورو/ دلار آمریکا (EUR/USD) در طول یک ساعت، ۴۴ پیپ کاهش یافت، که به سود ۴۴۰ دلاری برای معامله گرانی منجر شد که بر اساس بیانیه عمل کردند.

تاثیر نرخ بهره بر جفت ارزها

همان طور که پیش از این گفته شد، تغییر در پیش بینی‌های مربوط به نرخ بهره بیشترین تاثیر را بر بازارهای فارکس می‌گذارد که به تغییر در میزان تقاضا برای ارز منجر می‌شود. در جدول زیر، حالت‌های احتمالی تغییر در پیش بینی‌ها و انتظارات در مورد نرخ سود ارائه شده است:

ارتباط نرخ بهره با معاملات فارکس

فرض کنید که شما سرمایه گذاری در انگلستان هستید که باید مقدار زیادی پول را در یک دارایی بدون ریسک، نظیر اوراق قرضه دولتی، سرمایه گذاری کند. نرخ بهره در ایالات متحده در حال افزایش است؛ به همین دلیل شما شروع به خرید دلار آمریکا برای سرمایه گذاری در اوراق قرضه دولتی ایالات متحده می‌کنید. شما به‌عنوان یک سرمایه گذار در انگلستان، در سرمایه گذاری در کشوری با نرخ بهره بالاتر تنها نیستید. بسیاری از سرمایه گذاران دیگر نیز افزایش بازدهی را دنبال می‌کنند و بنابراین، میزان تقاضا برای دلار آمریکا افزایش می‌یابد که در نتیجه، باعث افزایش ارزش پول این کشور می‌شود. ماهیت نحوه تأثیرگذاری نرخ سود بر ارزها به همین صورت است.

معامله گران قادر هستند تغییراتی را در نرخ بهره پیش بینی کنند که می‌تواند تأثیر زیادی بر ارزش ارز داشته باشد. در این مثال، پیش بینی می‌شد که بانک مرکزی استرالیا نرخ بهره را روی ۲ درصد حفظ کند، اما در عوض آن را به ۱.۷۵ درصد کاهش داد. از آنجا که بازار از کاهش نرخ غافلگیر شد، ارزش جفت ارز دلار استرالیا/ دلار آمریکا (AUD/USD) کاهش یافت.

استراتژی های معاملاتی نرخ بهره در فارکس

• معامله گران بازار فارکس قادر هستند نتیجه انتشار اخبار نرخ بهره، خرید یا فروش ارز را در لحظه انتشار اخبار معامله کنند.
• معامله گران حرفه‌ای بازار فارکس ممکن است تلاش کنند تا تغییرات موجود در لحن مقامات بانک مرکزی را پیش بینی نمایند، که ممکن است انتظارات بازار را تغییر دهد. معامله گران این کار را با نظارت بر متغیرهای کلیدی اقتصادی، مانند تورم و تجارت پیش از سخنرانی رئیس بانک مرکزی انجام می‌دهند.
• روش دیگر این است که پس از مشخص شدن تاثیر نرخ بهره، منتظر عقب نشینی جفت ارز باشیم. در صورتی‌که بانک مرکزی به صورت غیر منتظره‌ای نرخ‌ها را افزایش داد، ارزش ارز نیز باید افزایش یابد. یک معامله‌گر می‌تواند قبل از اجرای پوزیشن خرید، منتظر کاهش ارزش پول باشد و پیش بینی کند که ارزش ارز افزایش خواهد یافت.

نرخ بهره منفی چیست ؟

شرایطی را در نظر بگیرید که نرخ بهره از صفر نیز کمتر باشد، یعنی اگر بخواهید به کسی وام بدهید، در عمل می‌بایست مبلغی را نیز به او بدهید تا وام را دریافت کند. یا وقتی سرمایه خود را در بانک سپرده گذاری می‌کنید باید هزینه‌ای را به بانک بابت نگهداری از پولتان پرداخت کنید. در این زمان است که می‌گوئیم نرخ بهره منفی موجب شده فرآیند وام دادن برای بانک هزینه‌بر شود. این یکی از مفاهیم جالب درباره نرخ بهره است.

اگرچه ممکن است غیرمنطقی به نظر برسد زیرا ما همواره تصورمان بر این است که وام دهنده این ریسک را پذیرفته و پول خود را در اختیار دیگران قرار می‌دهد. اما آیا وام گیرنده به موقع مبالغ را پرداخت خواهد کرد؟ به همین علت است که نرخ سود منفی را می‌توان آخرین راه برای ساماندهی به اوضاع اقتصادی به هم ریخته در کشورها در نظر گرفت. به عبارتی هدف از انجام این کار، آن است که افراد یا سازمان‌ها تا زمانی که شرایط اقتصادی به وضع عادی بازگردد، سرمایه‌شان را نزد خود نگه دارند. شاید بتوان گفت که یکی از منطقی‌ترین کارها، زمانی که نرخ بهره منفی می‌شود، وام گرفتن باشد. در نتیجه می‌توان از آن به عنوان یکی از ابزارهای کنترل سرمایه‎‌ها و اقتصاد کشور نام برد.