دنیای کریپتو مرتباً در حال تغییر و دگرگونی است. یکی از مفاهیمی که میتواند به واسطه همین تغییرات به وجود بیاید، «هارد فورک» است. «فورک» زمانی اتفاق می‌افتد که یک تغییر در پروتکل بلاک چین رخ دهد و دو یا چند نسخه جداگانه از بلاکچین اصلی به وجود بیاید.
آپدیت نرم‌افزار بلاک چین شبکه به دلایل مختلف میتواند اتفاق بیفتد. بلاکچین‌ها ممکن است برای افزودن ویژگیهای جدید دست به تغییر بزنند تا یک بستر رقابتی‌تر و سازگار تر را به وجود بیاورند. این تغییرات ممکن است توسط تیم توسعه و یا حتی خود اعضای شبکه پیشنهاد شود. معمولاً پیشنهادات اعضای تیم توسعه هم در نهایت به رأی گذاشته می‌شود و هارد فورک در صورت توافق اکثریت اعضای شبکه اتفاق می‌افتد. علاوه بر مسئله کارکرد گاهی اوقات هم به‌روز رسانی شبکه به دلایل امنیتی یا برای افزایش مقیاس‌پذیری رخ می‌دهد تا حجم فضای شبکه افزایش یابد.
بلاک چین چیست؟
«بلاک چین» در لغت به معنای «زنجیره بلوکی» است. به زبان ساده، بلاکچین‌ها همان دفاتر بایگانی هستند که نمونه‌های مرسوم و کاغذی آن در شرکت‌ها و بانک‌ها به صورت بایگانی‌شده نگهداری می‌شوند.
بیت کوین اولین ارز دیجیتالی بود که از فناوری بلاکچین برای ثبت و نگهداری اطلاعات تراکنش‌ها استفاده کرد. بدین ترتیب، همه اطلاعات به صورت رمزنگاری‌شده در هر کدام از بلوک‌ها نگهداری می‌شدند. هر بلاک یک ظرفیت محدود برای گنجاندن اطلاعات دارد.
ناظران شبکه مسئولیت ذخیره اطلاعات بلاک چین را بر عهده دارند. آنها باید مرتباً اطلاعات جدید آپدیت‌شده را ذخیره نمایند. با توجه به این که هر کدام از بلاک‌ها دارای یک برچسب زمانی و برچسب بلاک قبلی هستند، پس یک توالی منطقی میان اطلاعات به وجود می‌آید. در بلاکچین‌های اثبات کار، این ناظران همان ماینرها (miners) هستند. در بلاکچین‌های اثبات سهام هم از اعتبارسنج‌ها (validators) استفاده می‌شود.
خصوصاً در بلاکچین‌هایی که از اثبات کار استفاده می‌کنند، ماینرها همان افراد اصلی برای ثبت و انتقال اطلاعات هستند. اطلاعات به صورت کلیدهای رمزنگاری‌شده هستند و تاریخچه تراکنش‌ها را در خود جای می‌دهند. ماینرها باید در جریان قوانین شبکه باشند و طبق همان اصول و قوانین اقدام به افزودن اطلاعات کنند.
هر بلاک چین دارای قوانین خاص خود است که به این قوانین «پروتکل» می‌گویند. همه کاربران و اعضای شبکه باید از این قوانین پیروی کنند. پروتکل‌ها دارای پارامترهای مختلفی هستند و همه جنبه‌های مختلف شبکه را در برمی‌گیرند. از جمله این عوامل می‌توانیم به نحوه استخراج، روش استیک، ارتباط نودها، مشخصات تراکنش‌ها و غیره اشاره کنیم که همگی در پروتکل بلاکچین گنجانده می‌شوند.
نکته اینجاست که همه ماینرها باید موافق قوانین و پروتکل‌های جدید باشند و بدانند که چه اطلاعاتی باید در یک بلاک قرار بگیرد. اگر بخواهید این قوانین را تغییر دهید باید از هارد فورک استفاده کنید. این انشعاب به کاربران نشان می‌دهد که یک تغییر در پروتکل‌های شبکه به وجود آمده است.
انواع فورک
به صورت کلی، تغییرات و جداسازی شبکه‌های بلاک چینی میتواند به دو صورت اتفاق بیفتد: سافت فورک (Soft Fork) و هارد فورک (Hard Fork).
در این مقاله به بررسی هارد فورک، تأثیرات آن، تفاوت آن با سافت فورک و معروف‌ترین نمونه‌های این فورک می‌پردازیم.
هارد فورک
در شبکه‌های بلاکچینی، هارد فورک به یک تغییر عظیم درون شبکه گفته می‌شود که به حدی است که شبکه جدید را ناسازگار با بلاکچین قدیمی می‌سازد. به واسطه چنین تغییری، دو نسخه جداگانه و مستقل از بلاک چین به وجود می‌آید که قابل تعامل با یکدیگر نخواهند بود.
بعد از هارد فورک، نودهای نسخه جدید بلاک چین از نسخه قدیمی بلاکچین حمایت نمی‌کنند که یک انحراف دائم از نسخه قدیمی بلاکچین به وجود می‌آورد.
زمانی که یک هارد فورک در شبکه بلاکچین رخ دهد، نودهای شبکه موظف خواهند بود که نرم‌افزار خود را آپدیت کنند تا قادر به ادامه استفاده از پلتفرم باشند. توجه داشته باشید که نودهایی که نرم‌افزار بلاک چین خود را آپدیت نکنند احتمالاً باز هم به صورت عملیاتی قادر به اجرای برخی عملکردهای خود (خصوصاً در قبال نظارت بر اطلاعات) باشند، اما دیگر نمی‌توانند با نودهایی که آپدیت انجام داده‌اند ارتباط داشته باشند. این بدان معناست که یک جدایی در بلاکچین به وجود می‌آید و یک پروتکل قدیمی و یک پروتکل جدید خواهیم داشت.
از لحاظ قوانین و پروتکل‌ها باید توجه داشت که بلاک‌های قانونی با استفاده از قوانین جدید ممکن است قانونی به حساب نیایند و یا حتی بلاک‌های غیر قانونی بعد از هارد فورک به صورت قانونی به حساب بیایند. به همین دلیل است که همه نودها لازم است طبق قوانین جدید رفتار کنند. برای این کار، آنها باید نرم‌افزار خود را آپدیت کنند.
به طور کلی می‌توان گفت که هارد فورک کاملاً یک ارز جدید را به وجود می‌آورد زیرا یک انشعاب مستقل را در شبکه بلاکچین به وجود می‌آورد. یکی از مسیرهای بلاکچینی از قوانین جدید پیروی خواهد کرد و بلاکچین دیگر هم از همان مسیر بلاک‌های قبلی پیروی می‌کند. در نتیجه، کاربران می‌توانند انتخاب کنند که بلاکچین خود را به نسخه جدید به‌روز رسانی کنند و از بلاکچین جدید استفاده کنند یا در همان بلاکچین قبلی با پروتکل‌های سابق باقی بمانند. بدین ترتیب، هارد فورک «سازگار با عقب‌گرد نیست» (backward-incompatible) و کاربران حتماً باید مسیر خود را انتخاب کنند.
در تایخچه نسبتاً کوتاه هارد فورک گاهی اوقات پیش می‌آید که برخی کاربران به بلاک چین جدید می‌روند و برخی دیگر هم در همان بلاکچین قدیمی باقی می‌مانند. با این حال، سناریو معمولی این است که بعد از هارد فورک، اکثر کاربران به بلاکچین جدید مراجعه می‌کنند زیرا آن را به‌روز تر و کارآمدتر می‌بینند. هر چند همان طور که گفته شد کاملاً احتمال دارد که هر دو بلاکچین به صورت موازی در کنار هم به کارشان ادامه دهند.
ایجاد و انجام هارد فورک
کافی است که یک پروتکل جدید در کدهای شبکه بلاکچین به وجود بیاید تا شاهد ایجاد یک انشعاب یا فورک در شبکه باشیم. بعد از این اتفاق، مسیر شبکه بلاکچین به دو مسیر مجزا تقسیم می‌شود. یک مسیر از پروتکل‌های بلاکچین جدید پیروی می‌کند و مسیر دوم با همان بلاکچین قدیمی ادامه می‌دهد.
اگر نودها اقدام به آپدیت بلاکچین خود نکنند، باز هم بعد از مدتی احتمالاً متوجه خواهند شد که نسخه بلاکچین آنها از رده خارج شده است و آنگاه حاضر به آپدیت به نسخه جدید می‌شوند.
تأثیر هارد فورک
هارد فورک مطمئناً تأثیر زیادی بر بلاکچین و ارزهای دیجیتالی دارد که بر روی آن قرار دارند. ساده‌ترین تأثیری که هارد فورک میتواند بر یک بلاکچین داشته باشد این است که اجماع شبکه را از بین ببرد یا آن را با چالش و دگرگونی مواجه سازد. این اتفاق باعث کاهش ارزش آن کوین خواهد شد.
علاوه بر این، هارد فورک (خصوصاً در ابتدای مسیر) میتواند باعث ایجاد سردرگمی میان کاربران و نودهای شبکه شود. کاربران در اول راه ممکن است شک کنند که از کدام نسخه استفاده کنند یا به کدام نسخه اعتماد کنند. کاهش اعتماد به شبکه هم از تأثیرات منفی هارد فورک بر شبکه بلاکچین است.
لازم به ذکر است که هارد فورک همیشه تأثیر منفی ندارد و میتواند باعث بهبود عملکرد شبکه شود. در واقع اساساً به همین دلیل است که توسعه‌دهندگان از همان ابتدا ایده هارد فورک را مطرح می‌سازند. هارد فورک میتواند مشکلات موجود و دیرینه یک جامعه کریپتو را در آن شبکه از بین ببرد. هارد فورک‌ها همچنین بهترین فرصت برای یک شبکه بلاک چین هستند تا آپدیتها و ویژگیهای جدید خود را بیفزایند.
تفاوت هارد فورک با سافت فورک
هر دو فورک سافت و هارد باعث ایجاد انشعاب در شبکه بلاکچین می‌شوند. نکته اینجاست که در هر دو مورد این است که بعد از تغییر پروتکل‌های بلاکچین همچنان نسخه قدیمی بلاک چین در شبکه باقی می‌ماند.
تفاوت این دو فورک در نوع کاربرد، سازگاری آنها با اطلاعات قبلی و ارتباط نودها با آنهاست که در ادامه به این موضوعات می‌پردازیم.
تفاوت در سازگاری با اطلاعات قبلی
سافت فورک با اطلاعات قبلی سازگار است و بعد از سافت فورک تنها یکی از بلاکچین‌ها وجود خواهد داشت. در واقع حتی اگر کاربران بلاکچین خود را آپدیت نکرده باشند، باز هم بر روی همان تراکنش‌هایی کار می‌کنند که در نسخه آپدیت‌شده وجود دارد. سافت فورک را می‌توانید شبیه به آپدیت‌های نرم‌افزاری ببینید که حداقل در اول کار به کاربران قدیمی هم اجازه می‌دهند که از خدمات معمولی (درست مانند کاربران آپدیت‌شده) استفاده کنند.
در سوی دیگر با توجه به تغییرات ساختاری هارد فورک می‌توان گفت که این نوع فورک در واقع دو بلاکچین کاملاً مجزا می‌سازد که کاربران را مجبور می‌سازد که یکی از زنجیره‌ها را برای ادامه ثبت اطلاعات به کار ببرند.
تفاوت در کاربرد سافت فورک و هارد فورک
هارد فورک‌ها عموماً برای آپدیت‌های جدی بر روی شبکه به کار می‌روند. برای مثال شبکه زمانی از هارد فورک استفاده می‌کند که بخواهد یک کارکرد جدید را معرفی کند، یک مشکل امنیتی را حل کند یا زمانی که بخواهد پروتکل‌های حاکم بر شبکه را تغییر دهد.
در سوی دیگر، سافت فورک اصولاً برای تغییرات اندک (همچون تغییر بعضی از کدهای برنامه‌نویسی) به کار می‌رود که تمام پروتکل‌های شبکه را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد.
همان طور که پیش از این بیان شد، می‌توانید سافت فورک را همچون یک آپدیت ساده نرم‌افزاری ببینید که تا مدت‌ها (حتی شاید همیشه) از شما نخواهد که الزاماً اپلیکیشن را آپدیت کنید. هارد فورک هم یک تغییر بزرگ است که گویی بخواهید سیستم اجرایی خود را از ویندوز (Windows) به آی او اس (iOS) منتقل کنید که مسلماً همه چیز را تغییر می‌دهد.
نمونه‌هایی از هارد فورک در دنیای ارزهای دیجیتال
همین پروسه فورک منجر به ایجاد ارزهای دیجیتال جدیدی شده است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها خواهیم پرداخت. به جرأت می‌توان گفت که بیت کوین کش مهم‌ترین هارد فورک در شبکه بیت کوین به حساب می‌آید. در این دسته به بیت کوین گلد (bitcoin gold) هم می‌توانیم اشاره کنیم. بعد از بیت کوین کش هم به بررسی شروع پیدایش ارز دیجیتال «اتریوم کلاسیک» می‌پردازیم که به عنوان یک هارد فورک در شبکه اتریوم با حواشی زیاد به وقوع پیوست و مفاهیم ارز دیجیتال را به چالش کشید. در پایان این بخش هم به بررسی هارد فورک در پروژه «ترا لونا» (Terra Luna) می‌پردازیم که جدیدترین فورک در دنیای ارزهای دیجیتال به شمار می‌رود.
بیت کوین کش
در اولین روز آگوست 2017، شبکه بیت کوین برای اولین بار دچار هارد فورک شد و دو بلاکچین به وجود آمد. بلاکچین جدید «بیت کوین کش» نام گرفت و ظرفیت بلاک در آن به 8 مگابایت رسید. ارز دیجیتال بومی این پروژه هم BCH شد.
بلاکچین قبلی از قوانین بیت کوین تبعیت می‌کرد و پروتکل‌های جدید حاکم بر شبکه جدید صرفاً بر همان بلاک چین جدید یا بیت کوین کش حاکم بودند.
بلافاصله بعد از هاردفورک، تمام دارندگان کوین BTC حالا مالک BCH بودند. تصمیم‌گیری بر عهده خود نودها بود که از همان بلاکچین قبلی استفاده کنند یا در همان شبکه بیت کوین اصلی باقی بمانند.
هارد فورک در اتریوم
هارد فورک در شبکه اتریوم بعد از فروپاشی پروژه «دائو» (DAO) به وقوع پیوست. شبکه‌های ارز دیجیتال از همان ابتدای راه‌اندازی بیت کوین تلاش داشتند که یک شبکه غیر متمرکز را با نظارت افراد به وجود بیاورند. در چنین شبکه‌ای، افراد اصلی‌ترین عناصر هستند و باید در مورد مسائل مختلف حاکمیتی نظر دهند. بعد از راه‌اندازی اتریوم و فراهم‌شدن زمینه برای توسعه سایر ارزهای دیجیتال، این مفهوم تحت عنوان «سازمان‌های خودمختار غیر متمرکز» (Decentralized Autonomous Organization) مطرح شد.
خیلی زود، پروژه‌ای هم تحت این عنوان و با هدف تحقق کامل این مفهوم شکل گرفت و قرار شد که حتی پروسه جذب سرمایه آن هم توسط خود کاربران صورت بگیرد و همه در این موضوع سهیم باشند.
بسیاری از کارشناسان شبکه معتقد بودند که مشکلاتی در کدهای این شبکه وجود دارد، اما با وجود تمام تذکرها تلاشی برای حل این مشکلات نشد تا در نهایت این پروژه مورد حمله هکرها قرار گرفت. حدود 3.6 میلیون کوین ETH به سرقت رفت که یک سوم سرمایه‌ای بود که جمع‌آوری شده بود. ارزش تقریبی این کوین‌ها با قیمت لحظه‌ای آن زمان حدوداً به 70 میلیون دلار می‌رسید.
در پاسخ، نظر عموم بر آن بود که تیم توسعه اتریوم یک هارد فورک را ایجا کند و کل تاریخچه بلاکچین را دوباره بنویسد. بدین ترتیب، دارایی‌های سرقت‌شده قابل بازگشت به سرمایه‌گذاران اصلی خود بودند و تمام تراکنش‌های بلاکچین اتریوم از لحاظ زمانی به عقب کشیده می‌شد.
این هارد فورک یکی از عجیب‌ترین و چالش برانگیزترین فورک‌ها در تاریخ نه چندان طولانی ارزهای دیجیتال به شمار می‌رود. از یک سو، هارد فورک اتریوم در شرایط بسیار پیچیده اتفاق افتاد. از سوی دیگر هم، تمام معادلات در خصوص مفهوم بلاک چین تا حد زیادی تغییر کرد. بلاکچین‌ها اصولاً باید غیر قابل تغییر باشند، اما در این مورد همه چیز تغییر کرد.
از چند جهت، تیم توسعه اتریوم مجبور به تسلیم‌شدن در مقابل این تصمیم شدند. اتریوم در آن زمان هنوز خیلی جوان و نوپا بود. با زمین‌خوردن این پروژه، امیدها برای ایجاد یک جهان غیر متمرکز از بین می‌رفت و خدمات غیر متمرکز مالی به رؤیا می‌پیوست. در واقع، احیای پذیرش عمومی به راحتی انجام نمی‌شد و احتمالاً پیشرفت فناوری بلاکچین و حوزه «امور مالی غیر متمرکز» یا «دیفای» (DeFi) را تا چند سال به تأخیر می‌انداخت.
همین انتقادات و حواشی پیش‌آمده باعث شد که یک بلاکچین جدید هم در قالب هارد فورک در شبکه اتریوم به وجود بیاید. بدین ترتیب در ابتدا، افرادی که موافق با تحریف اطلاعات شبکه بلاکچین نبودند به بلاکچین جدید اتریوم نیامدند و استخراج کوین و انجام تراکنش‌ها را در بلاک چین جدید پیگیری کردند.
بلاک چین جدید اتریوم با نام «اتریوم کلاسیک» (Ethereum Classic) مشهور شد و کوین بومی آن (ETC) هنوز هم جایگاه نسبتاً خوبی میان ارزهای دیجیتال دارد. نباید فراموش کرد که تصمیم تیم توسعه اتریوم در جلوگیری از فروپاشی اعتبار این شبکه هم تا به اینجا موفقیت‌آمیز بوده است و پاسخ خوبی گرفته است. مدت زیادی تا هنگام نگارش این مقاله، اتریوم همیشه در جایگاه دوم ارزهای دیجیتال قرار داشته است و یکی از ارکان اصلی این بازار به شمار می‌آید.
ترا لونا
هر کسی که در سال 2022 در دنیای ارزهای دیجیتال بوده باشد، مطمئناً نام پروژه ترا را شنیده است و از سرنوشت شوم این ارز دیجیتال آگاه است.
همچون اتفاقی که برای مهم‌ترین پروژه اتریوم در سال 2016 رخ داد، ترا هم یکی از ده بلاکچین اول بازار کریپتو بود که ناگهان به واسطه مشکلات الگوریتمی سقوط کرد و ارزش آن به نزدیک صفر دلار رسید. این بلاکچین دارای یک استیبل کوین بود که بعد از فروپاشی نتوانست ارزش یک دلار خود را حفظ کند.
پیشنهاد فورک توسط اعضای این شبکه مطرح شد و به واسطه آن شاهد ایجاد یک بلاکچین جدید (با توکن جدید LUNA) بودیم. البته این بار خبری از استیبل کوین جانبی نبود.
بلاکچین قبلی به نام «ترا کلاسیک» (Terra Classic) تغییر کرد و توکن بومی آن هم «لونا کلاسیک» (Luna Classic) شد. در واقع پسوند «کلاسیک» برای ارجاع به بلاکچین قبلی به کار می‌رود. در هنگام نگارش این مقاله، هیچ کدام از توکن‌های قدیمی و جدید این شبکه چندان روند قیمتی خوبی ندارند و نمی‌توان به صورت قطعی گفت که آیا این فورک به سود سرمایه‌گذاران بوده است یا خیر.
سخن پایانی
هارد فورک به صورت خلاصه به آپدیت نرم‌افزاری شبکه بلاک چین گفته می‌شود. این آپدیت باعث به وجود آمدن یک انشعاب در شبکه بلاکچین می‌شود. در نوع هارد فورک، بر عکس سافت فورک، نیاز است که نودها مسیر خود را مشخص کنند و یکی از بلاکچین‌ها را برای پیشبرد اطلاعات انتخاب کنند. موارد زیادی وجود دارد که هر دو بلاکچین به صورت موازی فعالیت خود را ادامه می‌دهند و یک ارز دیجیتال شکل می‌گیرد. هارد فورک یک تغییر دائم در پروتکل‌های بلاکچین (در سطح وسیع) به وجود می‌آورد و هر نسخه از بلاکچین از آن به بعد دارای تراکنش‌ها و نسخه بلاکچین خود می‌باشد.
بیت کوین، به عنوان باثبات‌ترین و مطمئن‌ترین ارز دیجیتال، هم بارها دستخوش هارد فورک شد. حتی اتریوم هم یکی از مهم‌ترین هارد فورک‌های دنیای کریپتو را تجربه کرده است که منجر به پیدایش ارز دیجیتال اتریوم کلاسیک شد. این اتفاقات نشان می‌دهد که تحول و بهبود فعالیت شبکه از مهم‌ترین ویژگیهای بازار پویای کریپتو است.
هارد فورک‌ها بارها و بارها قابلیت‌های گوناگون خود را نشان داده‌اند. به جرأت می‌توان گفت که هارد فورک اتریوم توانست پروژه اتریوم (و شاید کل دنیای کریپتو) را از فرط نابودی و از بین رفتن اعتماد عمومی نجات دهد. ذکر همین نکته برای دانستن اهمیت مفهوم هارد فورک و کارایی بسیار بالای آنها کافی است و جایگاه این ابزار توسعه‌دهندگان به خوبی به همگان نشان داده شده است و فقط باید به طور صحیح و در زمان مناسب به کار گرفته شود.
هارد فورک دست تیم توسعه و نودها را باز می‌گذارد تا تغییرات لازمه را بدون آسیب به امنیت شبکه اعمال کنند و به همین دلیل یک انتخاب خوب پیش روی کاربران به شمار می‌رود.
سرمایه گذاری بلند مدت روی ارز حاصل از هاردفورک منطقیه یا همون از اصلی؟