کسانی که از تحلیل تکنیکال در معاملات خود استفاده می‌کنند، حتماً با اندیکاتورها آشنایی دارند. اندیکاتور (Indicator) به ابزارهایی گفته می‌شود که به واسطه آنها می‌توان درک بهتری از نمودار قیمت یک دارایی به دست آورد. با وجودی که اندیکاتور اطلاعات مربوط به گذشته روند قیمتی دارایی خاص را در اختیار ما قرار می‌دهند، می‌تواند به عنوان چراغی برای روشن کردن مسیر معاملاتی ما در آینده مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله، قصد داریم اندیکاتورها، کاربردها و انواع آنها را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم.
اندیکاتور چیست؟
معامله‌گران و فعالان بازارهای مالی به خوبی می‌دانند که تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال دو ابزار مهم برای خرید و فروش دارایی‌های گوناگون محسوب می‌شوند. از تحلیل فاندامنتال برای تشخیص ارزش ذاتی یک دارایی در زمان حال و پیش‌بینی روند قیمتی آن در آینده استفاده می‌شود، در حالی که تحلیل تکنیکال برای بررسی روند قیمت یک دارایی از گذشته تا به امروز همچنین پیش‌بینی این روند در آینده مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل، رویکردهای اتخاذ شده در تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال با یکدیگر تفاوت دارند. در تحلیل تکنیکال که به گونه‌ای مهارت تحلیل نمودارها محسوب می‌شود، ابزارهایی در اختیار ما قرار می‌گیرد که به کمک آنها، روندها را بررسی کنیم. یکی از مهمترین این ابزارها اندیکاتورها هستند.
اندیکاتورها به مجموعه‌ای از توابع و الگوریتم‌های ریاضی گفته می‌شود که بر اساس فرمول‌های خاصی طراحی شده و روی نمودار قیمت دارایی یا حجم معاملات آن اجرا می‌شوند. خروجی این توابع ریاضی به شکل سیگنال‌های خرید و فروش بیان می‌شود که بازار خرید و فروش آنها این روزها داغ‌تر از خود بازارها است. اندیکاتورها بر اساس مجموعه‌ای از الگوریتم‌های ریاضی، روند حرکت قیمت یک دارایی در آینده‌ای نزدیک را پیش‌بینی می‌کنند.
هر اندیکاتور استراتژی معاملاتی خاص خود را دارد که باید اصول و استراتژی‌های حاکم بر آن را به خوبی یاد بگیریم. اما لازم است خاطرنشان کنیم که تنها با استفاده از یک یا چند اندیکاتور، نمی‌توانیم استراتژی معاملاتی خود را تعیین کنیم. استفاده از آنها زمانی می‌تواند مفید باشد که به عنوان ابزاری کمکی در کنار سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال مثل خط روند، سطوح حمایت و مقاومت، ابزارهای فیبوناچی، امواج الیوت، الگوهای قیمتی و غیره به کار گرفته شوند.
در واقع، اندیکاتورها نمی‌توانند مبنای خرید و فروش باشند و تنها باید به عنوان ابزاری کمکی برای تصمیم‌گیری بهتر معامله‌گران استفاده شوند. با در نظر گرفتن مفهوم تحلیل تکنیکال، نمودار قیمت اولین و مهمترین ابزار تحلیل و تصمیم‌گیری یک معامله‌گر است. ابزارهای دیگر، مانند اندیکاتورها، در کنار نمودارها، به بررسی نوسانات بازار کمک می‌کنند.
کاربردهای اندیکاتور
به طور کلی، اندیکاتورها در بازارهای مالی دارای سه کاربرد اصلی هستند:
- هشدار: اندیکاتورها گاهی اوقات و بر اساس شرایط، قبل از تغییر روند یا هم‌زمان با آن، علائم بازگشت روند را نشان می‌دهند. به همین دلیل، یکی از مهمترین کاربردهای اندیکاتور، صدور هشدارهای مناسب در مورد تغییر روند و جهت حرکتی قیمت است.
- پیش‌بینی: یکی دیگر از کاربردهای مهم اندیکاتورها پیش‌بینی قیمت مناسب برای ورود به سهم است.
- تأیید: مهمترین کاربرد اندیکاتورها تأیید تشخیص درستی روند و جهت آن است. این کاربرد اندیکاتورها زمانی از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود که تحلیلگر بر اساس داده‌های حاصل از تحلیل تکنیکال یا فاندامنتال، جهت و قیمت ورودی مناسب در بازار را پیش‌بینی کرده و از اندیکاتور برای تایید پیش‌بینی خود استفاده می‌کند.
انواع اندیکاتور از نظر سیگنال زمانی
از نظر سیگنال زمانی، اندیکاتورها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
اندیکاتورهای پیشرو (Leading Indicators):
این اندیکاتورها به ما کمک می‌کنند تا تغییرات روند را حدس زده و گاهی اوقات، سطوح بازگشتی و سیگنال شکست را زودتر از نمودار قیمت تشخیص دهیم. به کمک این اندیکاتورها، میزان خرید و فروش‌های هیجانی که در بازار روی می‌دهد، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این اندیکاتورها در کوتاه‌مدت، سیگنال مناسبی را برای تشخیص روندها ارائه می‌دهند.اندیکاتورهای پیرو یا تأخیری (Lagging):
اندیکاتورهای پیرو یا تاخیری همیشه یک قدم عقب‌تر از قیمت حرکت می‌کنند. در واقع، پس از شکل‌گیری روند، این اندیکاتورها سیگنال تأیید یا شکست روند را صادر می‌کنند. در بازه‌های بلندمدت و بازارهای رونددار، این اندیکاتورها کارایی بهتری دارند. ویژگی مهم اندیکاتورهای پیرو این است که نوسانات مقطعی در قیمت دارایی را حذف کرده و به این ترتیب، ریسک معامله را در بلندمدت کاهش می‌دهند.
بر اساس دسته‌بندی دیگری، اندیکاتورها به 4 دسته تقسیم می‌شوند:
1.اندیکاتورهای روندی (Trend): در حالت کلی، نمودار قیمت یک دارایی ممکن است سه روند را در پیش بگیرد: روند صعودی و نزولی که، به ترتیب، حاکی از افزایش و کاهش قیمت یک دارایی است و روند دیگری با نام روند خنثی که بر اساس آن، قیمت یک دارایی در یک محدود ثابت نوسان دارد.
اندیکاتورهای روندی نوعی از اندیکاتورها هستند که با میانگین‌گیری از قیمت یک دارایی در دوره‌های زمانی مختلف، روند قیمت یک دارایی را مشخص می‌کنند. بنابراین، این اندیکاتورها دیدگاهی کلی و جامع را نسبت به گذشته قیمت در اختیار معامله‌گر قرار می‌دهند.
2.اسیلاتورها یا نوسانگرها (Oscillator): یکی از ابزارهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال هستند که از کنار هم قرار گرفتن یک یا چند شاخص نموداری حاصل می‌شوند و دارای یک محدوده نوسانی هستند که به صورت حدود بالا و پایین نشان داده می‌شوند. اسیلاتورها توانایی بررسی قدرت روند را دارند و اگر ضعفی در روند ایجاد شود، تا حدی در نوسانگرها قابل مشاهده است. از دیگر ویژگی‌های نوسانگرها می‌توان به بررسی هیجانات بازار اشاره کرد. زمانی که خرد جمعی واکنشی به قیمتها نشان دهد، نوسانگرها نیز به این موضوع واکنش نشان داده و تا حد زیادی به تحلیلگر کمک می‌کنند تا کیفیت تحلیل خود را افزایش دهد.
اسیلاتورها نسبت به هیجانات حاکم بر بازار حساس هستند. در واقع، هنگامی که حجم زیادی پول در بازار به یک سمت خاص حرکت کند، این نوسانگرها هشدار لازم را در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهند و به این ترتیب، قابلیت واکنش سریع و لحظه‌ای را به آنها می‌دهند.
3.حجم (Volume): دسته‌ای از اندیکاتورها هستند که حجم معاملات را مورد بررسی قرار می‌دهند. در دوره‌های زمانی مشخص، حجم معاملات معانی مهمی برای تحلیلگران دارند و استفاده از این اندیکاتورها تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری آنها دارد.
4.بیل ویلیامز (Bill Williams): معامله‌گر سرشناسی به نام بیل ویلیامز موفق به طراحی مجموعه‌ای از اندیکاتورها شد و به کمک آنها شیوه جدیدی برای تحلیل تکنیکال را ارائه داد. به احترام نام این شخص، مجموعه این اندیکاتورها با عنوان اندیکاتور بیل ویلیامز نام‌گذاری شده‌اند. در این روش، برای تجزیه و تحلیل نمودار از اندیکاتورهای فراکتال بیل ویلیامز، الیگیتور بیل ویلیامز (Alligator)، AO بیل ویلیامز (Awesome Oscillator)،AC بیل ویلیامز (Accelerator Oscillator) استفاده می‌شود. این اندیکاتورها برای درک بهتر از روانشناسی بازار ابداع شده‌اند که در نوع خود شیوه معاملاتی بسیار مؤثری محسوب می‌شوند.
تفاوت اسیلاتور با اندیکاتور چیست؟
همانطور که در تقسیم‌بندی بالا گفته شد، اسیلاتورها زیرمجموعه‌ای از اندیکاتورها هستند و نمی‌توان این دو را از یکدیگر تفکیک نمود. در اینجا، به چند مورد از تفاوت‌های مهم بین اندیکاتورها و اسیلاتورها می‌پردازیم:
- اندیکاتورها اغلب روی نمودار قیمت دارایی‌ها دیده می‌شوند ولی اسیلاتورها به صورت پنجره‌ای مجزا در پایین نمودار نشان داده می‌شوند.
- اسیلاتورها بر اساس دو محدوده اشباع خرید و فروش عمل می‌کنند. منظور از اشباع خرید محدوده‌ای است که خریداران اشباع شده و هر لحظه امکان دارد که طرف خریدار دچار اُفت چشمگیری شود. منظور از اشباع فروش نیز این است که طرف فروشنده اشباع شده و هر لحظه امکان دارد که معامله‌گران دست از فروش بکشند. این خصوصیت تنها در اسیلاتورها قابل مشاهده است و اندیکاتورهای دیگر فاقد این خصوصیت مهم هستند.
- مفهوم واگرایی در قیمت دارایی فقط در اسیلاتورها صادق است و اندیکاتورها هرگز اطلاعاتی در مورد واگرایی در قیمت فراهم نمی‌کنند.
مهمترین اندیکاتورها در تحلیل تکنیکال
پس از آشنایی با اندیکاتورها، کاربردها و دسته‌بندی آنها، برخی از مهمترین اندیکاتورهای مورد استفاده توسط معامله‌گران را به طور خلاصه مرور می‌کنیم. پُرکاربردترین اندیکاتورهای مورد استفاده در تحلیل تکنیکال عبارت هستند از:
اندیکاتور باندهای بولینگر (Bollinger Bands)
اندیکاتور باند بولینگر که توسط جان بولینگر ابداع شده است، شامل دو نوار نوسانی است که در بالا و پایین یک میانگین متحرک حرکت می‌کند. زمانی که میزان نوسانات در قیمت یک دارایی افزایش یابد، باندهای این اندیکاتور پهن‌تر می‌شوند و زمانی که نوسانات کاهش یابد، فاصله بین این باندها کاهش پیدا می‌کند. کاهش فاصله بین این باندها ممکن است به عنوان سیگنال مهمی برای تغییر جهت روند قیمتی یک دارایی در نظر گرفته شود. البته این اندیکاتور به تنهایی نمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، بلکه باید در کنار سایر اندیکاتورها مورد ارزیابی قرار بگیرد تا نتیجه منطقی حاصل شود.
ساختار باندهای بولینگر
- میانگین متحرک ساده (Simple Moving Average): میانگین متحرک ساده معمولاً در بازه زمانی ۲۰ روزه تنظیم می‌شود.
- باند بالایی: با استفاده از دو انحراف معیاری تخمین زده می‌شود که از میانگین متحرک ساده بیشتر هستند.
- باند پایینی: با استفاده از دو انحراف معیاری تخمین زده می‌شود که از میانگین متحرک ساده کمتر هستند.
کاربردهای باندهای بولینگر
- باندهای بولینگر پایین به عنوان محدوده حمایت در نظر گرفته می‌شوند. برخورد قیمت به باندهای پایین ناشی از افزایش فشار فروش است و در این محدوده، معمولاً تمایل به خرید سهم در بازار افزایش می‌یابد. می‌توان سطح مقاومت احتمالی را نیز از باندهای بولینگر تشخیص داد.
- از سوی دیگر، برخورد قیمت به باندهای بالایی نشان‌دهنده افزایش تقاضا است و معمولاً پس از برخورد قیمت به باند بالایی، تمایل به فروش در بازار بیشتر می‌شود.
- ترکیب این اندیکاتور با اسیلاتورهایی مانند RSI، کارایی و دقت تحلیل را افزایش می‌دهد.
اندیکاتور ابر ایچیموکو (Ichimoku Cloud)
اندیکاتور ابر ایچیموکو یک اندیکاتور همه‌کاره است که برای تشخیص خطوط حمایت و مقاومت، تشخیص روند قیمت، سنجش شتاب و در نهایت یافتن سیگنال‌های معاملاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اندیکاتور توسط روزنامه‌نگاری ژاپنی به نام «گیوچی هوسودا» ابداع شده و در سال ۱۹۶۹، در کتاب هوسودا معرفی شده است. اندیکاتور ابر ایچیموکو با عنوان ایچیموکو کینکو هیو (Ichimoku Kinko Hyo) به معنی “نمودار تعادلی در یک نگاه” نیز شناخته می‌شود، چون تحلیلگر تکنیکال در یک نگاه می‌تواند روند را تشخیص داده و سیگنال‌های احتمالی در آن روند را جستجو کند.
شاید اندیکاتور ابر ایچیموکو در نمودار کمی پیچیده به نظر برسد، اما در واقع اندیکاتوری ساده و بسیار کاربردی است. در کل، این اندیکاتور دارای مفاهیمی ساده و قابل درک است و سیگنال‌های حاصل از آن نیز کاملاً تعریف شده هستند.
![]()
کاربردهای اندیکاتور ابر ایچیموکو
- شناسایی نقاط حمایت و مقاومت
- شناسایی روند سهم
- کسب اطلاعات مهم از سهم در بازه زمانی کوتاه
- شناسایی جهت و قدرت روند
- سیگنال‌های ورود و خروج از سهم
- شناسایی نقاط برگشت قیمت سهم
- تعیین حد ضرر
اندیکاتور میانگین متحرک (Moving Average)
اندیکاتور میانگین متحرک جزء اندیکاتورهای روندی دسته‌بندی می‌شود که از داده‌های قیمت استفاده می‌کند. نکته مهم در مورد این اندیکاتور این است که قیمت آینده را پیش‌بینی نمی‌کند، بلکه مسیر فعلی را مشخص می‌نماید. نوسان میانگین‌های متحرک نسبت به قیمت کمتر است چون بر اساس میانگین قیمت‌های گذشته ارزیابی می‌شود. بنابراین، اندیکاتور میانگین متحرک باعث می‌شود تا تغییرات قیمت به صورت هموارتری دیده شده و نویزهای قیمت گرفته شوند.
این اندیکاتور مبنای برخی اندیکاتورهای دیگر، مانند باندهای بولینگر، MACD و غیره، است. اندیکاتورهای میانگین متحرک ساده (SMA) و میانگین متحرک نمایی (EMA) دو نوع میانگین متحرک پرطرفدار محسوب می‌شوند. این میانگین‌های متحرک بیشتر به منظور تشخیص مسیر قیمت، روند و یافتن محدوده‌های احتمالی حمایت و مقاومت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به طور کلی، میانگین متحرک یک اندیکاتور پیرو (Lagging) و روندی (Trend) است و به همین دلیل، در انتقال سیگنال با تأخیر عمل می‌کند. در نگاه اول، شاید برای بسیاری از معامله‌گرانی که به دنبال دریافت سیگنال هستند، چنین ویژگی چندان خوشایند نباشد اما اگر ما هم جزء افرادی باشیم که بر اساس روند معامله می‌کنند، میانگین متحرک می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار ما قرار دهد. میانگین‌های متحرک ما را ترغیب خواهد کرد که بر اساس روند معامله کنیم. مانند بیشتر اندیکاتورهای تکنیکال، نمی‌توانیم از اندیکاتور میانگین متحرک (MA) به‌تنهایی استفاده کنیم. ترکیب میانگین متحرک با اندیکاتور RSI احتمالاً می‌تواند سیگنال‌های بهتری را در اختیار ما قرار دهد. لازم است تا در کنار اندیکاتور یا سبکی که برای تحلیل و معامله استفاده می‌کنیم، از میانگین متحرک نیز استفاده نماییم.
اندیکاتور MACD
اندیکاتور MACD مخفف عبارت انگلیسی Moving Average Convergence Divergence به معنی “میانگین متحرک همگرا واگرا” است و به عنوان یکی از مؤثرترین و بهینه‌ترین اندیکاتورهای مومنتوم شناخته می‌شود. اندیکاتور MACD جزء اندیکاتورهای پیرو و دنبال‌کننده روند در نظر گرفته می‌شود و از نوع اسیلاتورها است.
اندیکاتور ATR
اندیکاتور ATR که مخفف عبارت Average True Range به معنی برد واقعی میانگین است، برای شناسایی نوسانات بازار و پیش‌بینی تغییرات قدرتمند قیمتی استفاده می‌شود. روش استفاده از این شاخص به این صورت است که تفاضل بین بالاترین قیمت در یک بازه زمانی مشخص و پایین‌ترین قیمت آن در همان بازه زمانی محاسبه می‌شود. در بیشتر موارد، میانگین در یک دوره زمانی 14 روزه در نظر گرفته می‌شود.
باید به خاطر داشته باشیم که اندیکاتور برد واقعی میانگین (ATR) اطلاعاتی درباره جهت بازار در اختیار ما قرار نمی‌دهد و فقط میزان نوسانات موجود در بازار را مشخص می‌کند. اگر بازار شاهد نوسانات شدیدی باشد، به صورتی که کندل‌های بزرگی در سطح بازار شکل گیرد، باید منتظر اندیکاتور ATR نیز باشیم.
اندیکاتور RSI
اندیکاتور RSI که مخفف عبارت Relative Strength Index است، یکی از محبوب‌ترین اندیکاتورها است که از آن، برای پیش‌بینی نقاط بازگشت در روی نمودار استفاده می‌شود و بین اعداد 0 تا 100 متغیر است. اگر رقم این اندیکاتور بالاتر از 70 باشد، نشان‌دهنده خرید بیش از حد است، یعنی اشباع خرید صورت گرفته است و اگر رقم پایین‌تر از 30 باشد، نشان‌دهنده فروش بیش از حد است که نشان می‌دهد اشباع فروش روی داده است.
ما با استفاده از این اندیکاتور می‌توانیم قدرت روند را مورد شناسایی قرار دهیم. برای مثال، در روند نزولی و با مشخص شدن کف قیمت‌های پایین‌تر، اگر RSI شکل گرفته پایین‌تر از کف قیمت قبلی باشد، روند نزولی همچنان ادامه‌دار خواهد بود.
اندیکاتور MFI
MFI مخفف عبارت انگلیسی Money Flow Index به معنای شاخص جریان نقدینگی است. اندیکاتور MFI که جزء اسیلاتورها محسوب می‌شود، با استفاده از قیمت و حجم معاملات، میزان ورود و خروج نقدینگی به بازار را مشخص می‌کند و با نوسان بین 0 تا 100 آن را نشان می‌دهد.
سطوح 20 و 80 به عنوان سطوح اصلی شناخته شده در اندیکاتور MFI سیگنال خرید و فروش را صادر می‌کنند. در حقیقت، ورود نمودار به محدوده‌ای پایین تر از 20 نشان‌دهنده تخلیه هیجان فروشندگان و کاهش خروج پول خواهد بود که قاعدتاً می‌تواند سیگنال خرید باشد. علاوه بر این، سطوح بالای 80 نیز حاکی از اشباع ورود نقدینگی است و طبیعتاً سیگنال فروش را صادر می‌کند.
اندیکاتور CCI
اندیکاتور CCI مخفف عبارت انگلیسی Commodity Channel Indicator و به معنی اندیکاتور کانال کالا است. این اندیکاتور معمولاً بین دو سطح 100- و 100+ نوسان دارد و حرکت خارج از این محدوده نشان‌دهنده ضعف یا قدرت زیاد روند قیمتی است. برای محاسبه اندیکاتور CCI، اختلاف بین میانگین قیمت و میانگین متحرک در یک دوره 20 روزه (تعداد دوره قابل تغییر است) را در ضریبی از انحراف میانگین مطلق تقسیم می‌کنیم.
شکست و نزول نمودار به سطوح کمتر از 100 ممکن است نشان‌دهنده آغاز یک روند نزولی و سیگنال فروش باشد. همچنین، صعود نمودار به مقادیر بیشتر از 100- را می‌توانیم آغازگر یک روند صعودی و به عنوان سیگنال خرید در نظر بگیریم.
گاهی اوقات، کاهش اندیکاتور CCI و ورود آن به محدوده‌ای در سطح کمتر از 100+ می‌تواند تنها یک پولبک به خط حمایت و نه شروع روندی نزولی باشد. علاوه بر این، شکست نمودار CCI و ورود به محدوده بالاتر از سطح 100- نیز ممکن است پولبک به خط مقاومت و نه شروع روندی صعودی باشد. البته بررسی واگرایی بین اندیکاتور CCI و نمودار قیمت و استفاده از سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال می‌تواند به ما کمک کند تا تحلیل دقیق‌تری را انجام دهیم.
اندیکاتور استوکاستیک (Stochastic)
بدون شک، اندیکاتور استوکاستیک پرطرفدارترین اندیکاتور در بین اسیلاتورها است و در بازارهای پرنوسانی مثل بازار ارز و بازار آتی بسیار پُرکاربرد است. با استفاده از این اندیکاتور می‌توانیم سرعت حرکت قیمت یک دارایی را در روند‌های صعودی و نزولی بررسی کنیم. هنگامی که در یک روند صعودی، این اندیکاتور هشدار صادر می‌کند، نشان‌دهنده این است که سرعت حرکت صعودی در حال کاهش است و در نتیجه، این مسیر در یک نقطه متوقف می‌شود. عکس این قضیه نیز کاملاً صادق است.
سخن آخر
در این مقاله، برخی از اندیکاتورهای پرطرفدار را معرفی کرده و ویژگی‌های آنها را مورد بررسی قرار داریم. این اندیکاتورها در بیشتر نرم‌افزارهای تحلیل تکنیکال وجود دارند و باید در زمان و موقعیت مناسب به کار گرفته شوند. تجربه نشان داده است که اندیکاتورها در بهبود کیفیت تحلیل تاثیر زیادی داشته‌اند. نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشیم این است که نباید معامله‌گری در بازارهای مالی تنها روی اندیکاتورها استوار باشد. بلکه مجموعه‌ای از ابزارها باید برای تحلیل دارایی‌ها مورد استفاده قرار گیرند و در نهایت، تصمیم‌گیرنده نهایی خود شخص معامله‌گر است.
