اوراق قرضه چیست و انواع آن کدامند؟

اوراق قرضه یکی از روش های سرمایه گذاری است که فرد با خرید اوراق، سرمایه‌ای را به شرکت‌ها یا دولت‌ها می‌دهد. در قبال انجام این کار، اصل سرمایه + یک سود با نرخ مشخص، پس از اتمام دوره زمانی به وی داده می‌شود. در واقع اوراق از نوع قرضه یک روش ایجاد بدهی با دادن سود به طرف مقابل است که می‌تواند با توجه به نرخ بهره ای که دارد و نیز مدت زمانی که سرمایه شما بازگشت داده می‌شود، جذاب باشد. تلاش می‌کنیم در ادامه یکبار برای همیشه شما را با این نوع روش سرمایه گذاری آشنا کنیم.

اوراق قرضه چیست به زبان ساده

اوراق قرضه یکی از مفاهیم اقتصادی است که معمولا توسط کسانی که در حوزه سرمایه گذاری کار می‌کنند، مورد توجه قرار گرفته و می‌توانند سودده باشند. در اصل خرید این اوراق یک نوع روش سرمایه گذاری است که می‌تواند هم در بازه زمانی کوتاه‌مدت یا میان‌مدت و بلندمدت استفاده شود. این اوراق توسط شرکت‌های معتبر یا دولت‌ها منتشر می‌گردند.

حال قبل از اینکه به ارائه توضیحات بیشتر بپردازیم، اجازه دهید مفهوم اینکه اوراق قرضه چیست به زبان ساده بیان شود:

• اوراق قرضه که در زبان انگلیسی به آن Bond (finance) می‌گویند، یک نوع ابزار ایجاد بدهی بوده که معمولا شرکت‌های بزرگ یا دولت‌ها، آنها را ارائه می‌نمایند. این نوع ابزار بدان جهت استفاده می‌شود که دولت یا شرکت بتواند به سرمایه‌ای دست یافته و بعد از مدت زمانی، اصل سرمایه + سود (بهره) را پس دهد.
• در این متد، صادر کننده اوراق به خریدار آنها بدهکار شده و باید در سررسیدهایی که مشخص شده است، برای پرداخت وجه خریدار اقدام کند. معمولا پرداخت بهره در فواصل زمانی یا مطابق با توافق طرفین ارائه می‌گردند.

معمولا این نوع اوراق از کم هزینه‌ترین منابعی هستند که دولت‌ها یا شرکت‌ها برای وام‌ستانی از سرمایه گذاران منتشر می‌کنند. این روش به ویژه در کشورهایی با تورم بالا، می‌تواند برای سرمایه گیرنده بسیار جذاب باشد. نکته‌ای که باید در خصوص این نوع اوراق بدانید آن است که خرید یا دریافت آنها، منجر به ثبت سهام آن شرکت به نام شما نمی‌شود؛ بلکه شما بدون دریافت هیچ نوع مالکیتی، تنها اصل سرمایه و بهره خود را دریافت خواهید کرد.

تاریخچه اوراق قرضه

سابقه این نوع سند سرمایه گذاری به دهه 1100 میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، کاربرد اوراق برای تامین مالی جنگ علیه قسطنطنیه توسط ونیز بود که تاریخ سررسیدی برای آن ثبت نمی‌شد. پس از آن شاهد بودیم که پادشاهی‌ها در قرون وسطی به خصوص در انگلیس و اروپا، شروع به انتشار این اوراق نمودند که برای تامین مالی کارهای عمومی و سرمایه گذاری جنگ استفاده می‌شدند. استفاده از این نوع اوراق در دهه 1600 میلادی به شرکت‌های برده‌داری در توسعه این تجارت و افزایش استعمار کمک می‌کرد.

همچنین در مدل امروزی می‌توان تاریخچه اوراق قرضه دولتی را به اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم مرتبط دانست که این نوع ابزارها توسط دولت‌های اروپایی به کار گرفته شدند. سپس شهرداری‌ها و در نهایت شرکت‌ها در اواسط قرن 19 هم به دلیل افزایش تقاضای سرمایه با صنعتی شدن و ساخت راه آهن، از این نوع اوراق استفاده نمودند.

در خصوص تاریخچه اوراق قرضه در ایران نیز می‌توان سابقه این اسناد را به سال 1322 شمسی مرتبط دانست. این اوراق اولین بار توسط فردی به نام آرتور میلسپو، حقوقدان و کارشناس مالی که از آمریکا به ایران برای اصلاح امور مالیه آمده بود، منتشر شد. در سال 1346 اوراق قرضه دولتی یا دفاعی به وجود آمدند که سررسید آنها 1 – 10 ساله تعریف شد. از سال‌های 1360 به بعد نیز کاربرد این نوع اوراق برای تامین کسری بودجه توسط دولت بود. در تصویر زیر برخی اوراق قرضه آمریکا و ایران در گذشته را مشاهده می‌کنید.

انواع اوراق قرضه

اگر شما هم قصد دارید در این زمینه سرمایه گذاری کرده و از طریق آن، سودی را بدست آورید، می‌بایست با انواع اوراق قرضه آشنا شوید. به همین خاطر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود که عبارتند از:

• اوراق خزانه اسلامی: یکی از انواع اوراقی است که به نام اخزا نیز شناخته می‌شود. این نوع اوراق توسط دولت و برای کسری بودجه و تامین مالی استفاده می‌گردد. توجه کنید که این نوع اوراق، بدون کوپن سود منتشر می‌شوند و علت آن را نیز می‌توان مغایر بودن سود با قوانین بانکداری اسلامی دانست. این نوع اوراق معمولا تا یک سال زمان دارند.
• اوراق مشارکت: یکی دیگر از انواع اوراق قرضه که شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی از آنها استفاده می‌کنند، اوراق مشارکت نام دارد که نمونه غیر اسلامی اوراق قبلی است. در این حالت، خریداران در قبال پرداخت وجه، سودی را نیز کسب می‌کنند. این نوع اوراق معمولاً نرخ بهره‌ای ۳ تا ۵ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده‌های بلندمدت بانکی دارند تا بتوانند سرمایه‌گذاران را به جای سپرده‌گذاری در بانک‌ها، به سرمایه‌گذاری در این اوراق ترغیب کنند. در ادامه، بیشتر راجع به تفاوت اوراق قرضه و مشارکت صحبت می‌کنیم.
• صکوک: این مدل از اوراق قرضه در ایران، مطابق با قوانین بانکداری اسلامی است و مدل‌های مختلفی دارد که عبارتند از: اوراق مرابحه، استصناع، منفعت، جعاله، مضاربه، مزارعه، مساقات و غیره اشاره کرد.
• اوراق قرضه شهرداری: یکی دیگر از مدل‌های اوراق که می‌توانید از آنها نیز استفاده کنید، مربوط به شهرداری‌ها می‌باشند. این سازمان‌ها با دریافت مالیات یا بودجه از دولت، تلاش می‌کنند تا پروژه‌های خود را به اتمام برسانند. یک روش دیگر برای کسب سرمایه در صورت نیاز، انتشار اوراق قرضه است که سود آن نیز معاف از مالیات می‌باشد. این نوع سرمایه‌ها معمولا در پروژه‌های عمرانی مانند ساخت پل، جاده، بیمارستان و غیره استفاده می‌گردند.

نکته: توجه کنید که اوراق قرضه در ایران به 3 مدل دولتی، شهرداری و شرکتی تقسیم می‌شود.

عوامل موثر بر قیمت اوراق قرضه

حال که به صورت کامل با این مفهوم آشنا شدید، باید عوامل موثر بر قیمت اوراق قرضه را بشناسید. در خصوص عواملی که بر بازار اوراق تاثیر می‌گذارند، می‌توان به چند مورد زیر اشاره نمود که عبارتند از:

• نرخ بهره: یکی از عواملی که می‌تواند بر قیمت اوراق موثر باشد، نرخ بهره است که با قیمت اوراق رابطه عکس دارد. معمولا زمانی که نرخ بهره بالا می‌رود، قیمت اوراق کمتر می‌شود و این روند به صورت بالعکس نیز برقرار است. در چنین حالتی، اوراق قرضه‌ای که با نرخ‌های بالاتر منتشر می‌گردند، جذاب‌تر بوده و دیگر اوراق نامطلوب خواهند بود.
• اعتبار مالیاتی شرکت‌ها: یکی دیگر از عواملی که می‌تواند بر قیمت اوراق قرضه موثر باشد، اعتبار شرکت‌ها است. این فاکتور رابطه مستقیم خواهد داشت؛ بدین معنا که اوراق منتشر شده توسط واحدهای دارای رتبه اعتباری بالاتر، گران‌تر هستند. بسیار مهم است که سرمایه گذاران حتما اعتبار مالیاتی شرکت‌ها را در زمان خرید اوراق در نظر بگیرند.
• زمان سررسید: یکی دیگر از عواملی که می‌تواند بر قیمت اوراق موثر بوده و منجر به نوسانات قیمتی شود، مدت زمان قرارداد شما در این نوع معامله است. در کل اوراقی که در مدت زمان کمتری تسویه می‌شوند، کمتر تحت تاثیر نوسانات نرخ بهره هستند و قیمت‌های آنها پایدارتر می‌باشد. در این بخش، شاخص ترس و طمع نیز تاثیر گذار خواهد بود.
• تورم: از فاکتورهایی که می‌تواند بر قیمت اوراق موثر باشد، می‌توان به مورد دیگری به نام تورم نیز اشاره نمود. در این حالت، قیمت اوراق کاهش یافته و مبلغی که شما بعدا آن را دریافت می‌کنید، ارزش کمتری دارد. این مورد به خصوص اگر نرخ بهره پایین یا ثابت باشد، اثر قابل توجهی خواهد گذاشت. توجه نمایید که برخی اوراق به صورت محافظت شده از تورم هستند و به نسبت این پارامتر، تعدیل می‌گردند.

مزایا و معایب اوراق قرضه

حال برای کسانی که قصد دارند در این زمینه فعالیت کنند، می‌خواهیم مزایا و معایب اوراق قرضه را بیان کنیم که به شرح زیر می‌باشند:

مزایای اوراق از نوع قرضه

• اعتبار بالا: این اوراق یکی از اسنادی هستند که می‌توانید از حمایت‌های قانونی در مورد آنها برخوردار شده و معمولا اعتبار خوبی دارند. در نتیجه اگر قصد سرمایه گذاری با ریسک کمی را دارید، می‌توانید به سراغ این متد بروید. با این حال در نظر داشته باشید که بسیار مهم است در چه شرکتی سرمایه گذاری می‌نمایید.
• نرخ بهره: نرخ بهره‌ای که این نوع اوراق دارند، معمولا بالاتر از نرخ سود بانک‌ها می‌باشد. در نتیجه می‌تواند در شرایط آرام اقتصادی، تا حد بسیار خوبی سوددهی کرده و مفید واقع شود.
• عدم درگیر شدن در مسائل مربوط به شرکت: برخلاف سهام که با خرید آنها، در سود و زیان شرکت شریک می‌شوید، در اوراق قرضه تنها سود کسب خواهید کرد. فرقی نمی‌کند شرکت زیان دیده یا عایدی کسب نماید، شما باید اصل مبلغ و سودتان را دریافت نمایید. یعنی از نظر بازخرید اوراق قرضه، متحمل ضرر نخواهید شد.

معایب اوراق از نوع قرضه

همچنین در خصوص معایب نیز می‌توان گفت:

• جاماندن از تورم: زمانی که شما سرمایه خود را می‌دهید، ممکن است به دلیل تحریم‌ها، ارزش آن در سال‌های بعدی به نصف یا حتی کمتر کاهش یابد. در این صورت بهره‌ای که زیر نرخ تورم باشد، نمی‌تواند ارزش پول شما را حفظ کند.
• بازدهی کم: اکثر سرمایه گذاران ثروتمند، کمتر به سراغ این متد می‌روند؛ چراکه توانسته‌اند راه‌های سرمایه گذاری با نرخ‌های بهره وری بالاتر را بیابند. این متد نرخ سوددهی بالایی ندارد.

تفاوت اوراق قرضه و مشارکت

اوراق قرضه و مشارکت در موارد مختلفی مانند صرف اوراق قرضه و برخی ویژگی‌ها با یکدیگر متفاوت هستند. در این خصوص می‌توانیم به چند مورد اشاره کنیم که عبارت هستند از:

• در خصوص اوراق مشارکت، لازم است این اوراق در طرح‌های مشخصی صادر شده و باید استفاده شوند. این در حالیست که چنین الزامی برای اوراق قرضه در نظر گرفته نشده است.
• برای اوراق مشارکت، شاهد سود علی الحساب هستیم که نرخی مشخص دارد و در پایان طرح ارائه می‌گردد. در نسخه مقابل، چنین سودی همیشه در اوراق قرضه تعریف نمی‌شود.
• یکی از تفاوت‌های مهم برای شرکت‌ها یا مجموعه‌هایی که اوراق مشارکت منتشر می‌کنند، آن است که این ناشران باید در مقاطع زمانی مشخص، وضعیت مالی و عملکرد طرح مشارکت را گزارش دهند. این موضوع نیاز به بخش حسابداری در شرکت و حسابرسی در امور مالی دارد.
• در اوراق مشارکت، نرخ سود را پس از پایان پروژه محاسبه می‌کنیم. این در حالیست که در اوراق قرضه، این نرخ از پیش تعیین می‌گردد.
• یکی دیگر از تفاوت‌ها، محل صرف سرمایه اوراق است. در نوع قرضه محدودیتی وجود ندارد اما در نوع مشارکت، سرمایه باید در پروژه و طرح مذکور استفاده گردد.

از نظر تعریفی، باید بگوییم که اوراق مشارکت به عنوان “Participation Papers” شناخته می‌شود و نشان‌دهنده سهیم بودن فرد در یک پروژه یا طرح خاص است.

خرید و فروش اوراق قرضه

محدودیت خاصی برای خرید اوراق قرضه وجود ندارد. با این حال در مورد عرضه آنها، باید شرایطی برحسب نقش خود به عنوان یک شرکت، دولت یا شهرداری داشته باشید. با توجه به قوانین اسلامی کشور ما، باید بدانید که این اوراق در ایران منتشر نمی‌گردند. در پاسخ به اینکه چرا اوراق قرضه در ایران منتشر نمی‌شود؟ باید گفت:

• عدم شفاف سازی در خصوص شیوه کسب سود.
• تضمین به سود دادن.

این موارد از نظر شرع، منجر به ربوی و حرام شدن این متد سرمایه گذاری می‌شوند. در کشورهای اسلامی، به جای خرید این اوراق می‌توانید از اوراق مشارکت استفاده نمایید.