وایت پیپر کریپتو یک سند تفصیلی است که به بیان جنبه‌های مختلف فنی و اقتصادی یک ارز دیجیتال می‌پردازد. این نوشته اصولاً توسط تیم توسعه و اعضای اصلی یک پروژه به عنوان راهنمای کاربران و سرمایه‌گذاران در وبسایت رسمی پروژه قرار داده میشود.
یک وایت پیپر باید هدف ارز دیجیتال، نقشه‌راه آن، ویژگی‌های اصلی و نحوه فعالیت آن را نشان دهد. در دنیای ارزهای دیجیتال چندین مقوله اساسی و مهم در هر پروژه مدّ نظر هستند که سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران بنیادین در ارزیابی خود به آن‌ها توجه ویژه نشان می‌دهند.
برای مثال در وایت پیپر باید اشاره شود که مکانیزم اجماع مورد استفاده در پروژه به چه صورت است و توکن‌های جدید از چه طریق صادر می‌شوند و آیا نیاز به استخراج می‌باشد یا سپرده‌گذاری و استیک باعث صدور توکن‌های جدید خواهد شد. همچنین ساختار شبکه نیز به صورت مبسوط تبیین میشود تا نقش اعضای شبکه (نودها) مشخص شود. هدف از توسعه پروژه هم مهم است و نشان می‌دهد که پروژه در هر زمان تا چه حد دستاورد داشته است.
ارائه یک وایت پیپر از اولین و اصلی‌ترین مراحل توسعه یک پروژه است. در صورت عدم انتشار وایت پیپر به نظر خواهد رسید که آن پروژه چندان حرفه‌ای و رسمی نیست و قصد ندارد به صورت جدی در حوزه کریپتو فعالیت داشته باشد.
هیچ قاعده کلی برای تنظیم وایت پیپر وجود ندارد و هر پروژه می‌تواند بر حسب ویژگی‌ها و شرایط خاص خود این کار را انجام دهد. البته به صورت کلی میتوان گفت که وایت پیپر ترجیحاً باید جامع و بدون تعصب باشد و به بیان جزئیات و اهداف بپردازد. در ادامه به بررسی نکات مهم یک وایت پیپر خواهیم پرداخت که در تحلیل فاندامنتال مهم هستند و باید مورد توجه قرار بگیرند.
به طور مختصر باید گفت که کاربر بهتر است به زبان نگارش وایت پیپر توجه کند تا متوجه ساختار کلی آن شود. پیچیدگی‌های بی‌اساس نشانه ضعف پروژه است و اگر پروژه وعده‌های زیادی را در عین کمبود منابع مطرح می‌کند نشان می‌دهد که پروژه خوبی نیست. معمولاً وایت پیپر باید قبل از راه‌اندازی رسمی پروژه ارائه شود.
اگر چه معمولاً وایت پیپرها در مورد پروژههای مختلف و ساختار عملکرد این توکن‌ها و کوین‌ها هستند، اما واقعیت این است که میتوان وایت پیپرها را برای توصیف یک حوزه جدید هم به کار برد. برای مثال میتوان از این اسناد تخصصی برای آشنایی کاربران با حوزه “امور مالی غیر متمرکز یا دیفای” (DeFi) یا “گیم فای” (GameFi) استفاده کرد.
تفاوت وایت پیپر و لایت پیپر (Litepapers) در چیست؟
وایت پیپر و لایت پیپر با یکدیگر متفاوت هستند. لایت پیپر معمولاً کوتاه‌تر بوده و از لحاظ فنی هم ساده‌تر و قابل فهم‌تر است.
در سوی دیگر همان طور که گفته شد، وایت پیپرها از نوع اسناد بلند و مفصل هستند که جزئیات فنی و ساختاری یک ارز دیجیتال را نشان می‌دهند. این اسناد باید اهداف مالی، ساختار فنی شبکه و پروتکل‌های قانونی حاکم بر آن را توصیف کنند.
لایت پیپر ها اصولاً کمتر به مسائل فنی می‌پردازند و صرفاً به ویژگی‌ها و مزایای پروژه مورد نظر اشاره میکنند. این نوع اسناد به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند که بتوانند با نگاه اجمالی و گذرا به درک سریعی از پروژه برسند تا انتخاب کنند که علاقه به سرمایه‌گذاری در آن پروژه دارند یا خیر.
دلیل اهمیت وایت پیپر
واقعیت این است که اگر چه فناوری بلاک چین ده‌ها سال است که مطرح شده و بیت کوین هم به عنوان اولین رمز ارز کاربردی بیش از یک دهه است که توسعه یافته، اما هنوز هم مفهوم کریپتو و دنیای ارزهای دیجیتال یک موضوع جدید است و نیاز به تبیین جزئیات دارد.
وایت پیپر به سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان فرصت می‌دهد که بیشتر با حوزه کریپتو و فناوری‌های زیرساختی آن آشنا شوند تا مطمئن‌تر وارد این فضا بشوند.
اگر چه ساختار کلی برای نگارش و شکل‌گیری یک وایت پیپر وجود ندارد، اما این اسناد تبدیل به یک بستر تحقیقاتی مهم برای ارزهای دیجیتال شده‌اند. از طریق بررسی وایت پیپرها میتوان به نقاط ضعف و قوت یک پروژه پی برد. همچنین میتوان از این اسناد استفاده کرد تا از عملکرد و دستاوردهای پروژه در مسیر رسیدن به هدف غایی خود مطمئن شد.
ارزهای دیجیتال به طور کلی برای تمرکززدایی از امور مالی و غیر مالی شکل گرفته‌اند. مسلماً وایت پیپرها یک ویژگی مثبت در این مسیر هستند زیرا اهداف و اطلاعات کلیدی پروژه را به صورت عمومی در اختیار همه کاربران قرار می‌دهند تا بتوانند یک انتخاب آزاد داشته باشند.
نگارش وایت پیپر
اصولاً وایت پیپرها از نوع نوشتارهای رسمی و تخصصی هستند که با استفاده از نمودار، جداول و آمار و ارقام به بیان نکات فنی یک پروژه می‌پردازند.
می‌توانیم به صورت کلی اجزای یک وایت پیپر را به صورت زیر دسته‌بندی کنیم:
- فهرست مطالب
- مقدمه
- کاربرد
- مکانیزم اجماع
- مثال‌هایی در دنیای واقعی
- نمودارها
- نتیجه‌گیری
نگارش وایت پیپر پیش از صدور توکن‌های پروژه و راه‌اندازی آن صورت می‌گیرد. نوشتن درست وایت پیپر از آن جهت حائز اهمیت است که تأثیر مستقیم بر میزان جذب سرمایه‌گذار خواهد داشت و می‌تواند بازخورد خوب خود را در مراحل عرضه اولیه کوین (ICO) یا عرضه اولیه صرافی (IEO) نشان دهد.
نکته مهم در مورد نگارش وایت پیپر این است که داشتن یک وایت پیپر به معنای خوب بودن پروژه نیست. باید بدانید که اکثر میم کوین‌ها و شت کوین‌ها هم دارای وایت پیپر هستند، اما بعدها شخص شد که ارزش سرمایه‌گذاری نداشته‌اند.
عناصر کلیدی یک وایت پیپر
وایت پیپرهای یک پروژه کریپتو اصولاً حاوی اطلاعات کلیدی و مهم در خصوص آن پروژه و ساختارش هستند و اغلب حدود 25 صفحه می‌باشند. اکثر وایت پیپرها دارای عناصر کلیدی زیر در خود هستند و به موارد زیر اشاره میکنند:
- مشکل و راه حل ارائه شده: مطمئناً می‌دانید که اکثر پروژههای ارز دیجیتال برای حل مشکلات شبکه به وجود می‌آیند تا امور مالی غیر متمرکز و دیجیتال را برای همه میسر سازند. معمولاً در همان بخش مقدمه مقاله وایت پیپر به تاریخچه مشکل و نحوه حل آن توسط پروژه اشاره میشود.
- جزئیات در خصوص توکن و ملاحظات بازار: جزئیات مربوط به توکن (همچون منبع ارزش، تعداد توکن نهایی و شبکه‌های کاربردی آن) می‌توانند به سرمایه‌گذاران انگیزه دهند که در عرضه اولیه کوین آن شرکت کنند. همچنین بهتر است که پروژه در خصوص شرایط پیچیده بازار (مثلاً عدم جذب سرمایه کافی در مراحل عرضه اولیه) هم توضیحاتی بدهد تا خیال کاربران راحت شود.
- توضیحات فنی: مهم‌ترین بخش وایت پیپر مربوط به جزئیات فنی آن است که معمولاً بیشترین حجم از مقاله را نیز به خود اختصاص می‌دهد.
- زمان‌بندی یا تایم لاین‌های پروژه: ارائه یک برنامه مشخص در خصوص مراحل مختلف توسعه و عرضه و راه‌اندازی پروژه به کاربران اطمینان می‌دهد که اعتبار پروژه برای بلندمدت متصور شده است. اکثر پروژه‌ها در وایت پیپر فقط به چند ماه اولیه پیشرفت پروژه می‌پردازند، اما مهم است که روند آپدیت این برنامه زمانی مرتباً ادامه پیدا کند.
- تیم توسعه و مشاوران: اعضای اصلی توسعه، تیم مشاوران و سرمایه‌گذاران اولیه پروژه در این بخش معرفی می‌شوند. این بخش هم اهمیت بسیار بالایی دارد زیرا رزومه تیم توسعه و مشارکت‌کنندگان در پروژه قطعاً نشان می‌دهد که مسیر و هدف را تا چه حد جدی می‌بینند.
به چه نکاتی در وایت پیپر باید توجه کرد؟
همان طور که بارها گفته شد، وایت پیپر از نوع نوشته‌های تخصصی است که فهم آن نیاز به صرف زمان دارد. تریدرها می‌توانند به خوبی از وایت پیپر برای تحلیل فاندامنتال یک پروژه نوپا و پر سر و صدا استفاده کنند.
در وایت پیپر یک ارز دیجیتال به جزئیات مهم آن توجه داشته باشید و به دنبال پاسخ به سؤالات مهم در خصوص پروژه باشید. برای مثال، هدف پروژه از مهم‌ترین اموری است که وایت پیپر باید یک پاسخ قانع‌کننده برای آن داشته باشد. مواظب پروژههایی باشید که خیلی کلی صحبت میکنند؛ مثلاً می‌گویند که می‌خواهند “یک اجتماع قدرتمند دیجیتال ایجاد کنند”. این ویژگی از یک سو چندان منحصر به فرد نیست و هم باید دید آیا پروژه مورد نظر از لحاظ منابع توانایی انجام یک کار انقلابی دارد یا خیر. برخی پروژه‌ها هم اهداف جاه‌طلبانه یا بی‌معنایی را ارائه می‌دهند که دور از باور است یا ارزش اجرایی ندارد. مواظب باشید که در دام تبلیغات هیجان‌انگیز نیفتید.
نکته بعدی حائز اهمیت در خصوص نحوه ثبت و تأیید اطلاعات است که طریقه صدور توکن‌ها را نیز شامل میشود. برای مثال بیت کوین از مکانیزم “اثبات کار” (PoW) استفاده می‌کند. در این مکانیزم، ماینرها باید قدرت محاسباتی خود را برای تأیید اطلاعات به کار بگیرند.
از مکانیزم‌های دیگری که برای تأیید تراکنش‌ها به کار می‌رود مکانیزم “اثبات سهام” (PoS) است که نیاز به قدرت محاسباتی و صرف انرژی ندارد و کاربر فقط باید توکن‌های خود را به صورت وثیقه در آن شبکه استیک (سپرده‌گذاری) کند. این سپرده‌گذاری نشان می‌دهد که کاربر به پروژه پایبند است.
در کنار این دو مکانیزم معروف اجماع، شبکه‌های ارز دیجیتال ممکن است از روشهای دیگری هم استفاده کنند که می‌تواند باعث تسریع شبکه و کاهش خطا شود. اساساً ذات همه پروژههای ارزهای دیجیتال این است که برای بهبود امور مالی دیجیتال توسعه پیدا میکنند و مرتباً تلاش میکنند که وضعیت را بهتر کنند. از جمله این مکانیزم‌های اجماع می‌توانیم به اثبات تاریخچه (PoH)، اثبات ظرفیت (PoC)، اثبات فعالیت (PoA) و اثبات سوزاندن (PoB) اشاره کنیم.
موضوع آخر که باید مدّ نظر قرار بگیرد در خصوص نقشه‌راه پروژه است. در این قسمت به اهداف پروژه اشاره میشود و زمان رویدادهای مختلف آن مطرح می‌گردد. از جمله این رویدادهای مهم میتوان به زمان لیست شدن کوین شبکه در صرافی‌های مشهور یا راه‌اندازی شبکه اصلی آن اشاره کرد. برای پروژههای در حال اجرا هم مرتباً باید چک کنید که اهداف آن‌ها محقق شود و دورنمای جدید برایشان تعریف شود.
چه سؤالاتی باید در وایت پیپر پاسخ داده شوند؟
تریدرها همیشه باید پرسش‌های زیر را در مورد هر پروژه‌ای بپرسند و مطمئن شوند که وایت پیپر آن پروژه به خوبی و با منطق درست به این پرسش‌ها پاسخ دهد. در صورت عدم پاسخگویی مناسب به این پرسش‌ها میتوان نتیجه گرفت که آن پروژه صرفاً یک پروژه کلاهبرداری (Scam) است و ارزش سرمایه‌گذاری را ندارد.
موضوع پروژه چیست؟ ماهیت وایت پیپر به صورت کلی باید پاسخگوی این پرسش باشد. معمولاً مقدمه وایت پیپر بهترین مکان برای اطلاع از ذات پروژه است.
نحوه کار پروژه به چه صورت است؟ اکثر صفحات یک وایت پیپر باید به مباحث فنی پروژه اشاره داشته باشد و هدف و نحوه رسیدن به هدف را مشخص کند.
چرا دنیای کریپتو به این پروژه نیاز دارد؟ از زمان پیدایش بیت کوین در سال 2008، هزاران پروژه ارز دیجیتال توسعه یافته‌اند که اکثر آن‌ها بی‌فایده هستند و صرفاً یک نام جذاب برای بازاریابی داشته‌اند. با این حال، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای قطعاً به دنبال پروژههایی هستند که نیازهای حیاتی جامعه ارزهای دیجیتال را برطرف می‌سازد.
چرا از فناوری بلاکچین برای توسعه پروژه استفاده شده است؟ فناوری بلاکچین از ارکان اصلی پروژههای ارز دیجیتال است. البته نحوه به کارگیری این فناوری مهم است و پروژه باید نشان دهد که چرا از بلاک چین‌ها استفاده کرده است. یک پروژه خوب پروژه‌ای است که صرفاً از لحاظ ظاهری و برای بازاریابی از نام “رمز ارز” استفاده نکرده باشد.
جایگاه توکن بومی پروژه تا چه حد دارای پشتوانه است؟ هنوز ارزهای دیجیتال دارای ارزش بالا و پشتوانه قوی نیستند. این بازار نوپا نیاز به ویژگی‌های منحصر به فرد و کارایی‌های رقابتی برای ارزش‌گذاری توکن‌ها دارد. عرضه و تقاضا مهم‌ترین دلیل در دنیای کریپتو هستند که یک دارایی را ارزشمند می‌سازند. لازم است که به نوع توکن (توکن کاربردی یا حاکمیتی) توجه داشته باشید.
همچنین اگر پروژه‌ای دارای دو یا چند توکن است یا خصوصاً بر مقوله توکن‌های غیر قابل تعویض (NFT) تمرکز دارد، باید دقت کنید که ساختار، نظم و پیوستگی توکن‌ها دارای رابطه منطقی باشد و با افزایش نیاز کاربران موجب بالا رفتن ارزش توکن‌ها شود.
چه افرادی در توسعه پروژه نقش داشته‌اند و از آن حمایت میکنند؟ همان طور که گفته شد، یکی از بخش‌های اصلی وایت پیپر باید خصوصاً وقف توصیف اعضای پروژه شود و رزومه آن‌ها را شرح دهد. هر چه مشارکت‌کنندگان و سرمایه‌گذاران اولیه پروژه هم قوی‌تر باشند مسلماً اعتبار آن بالاتر خواهد رفت.
برنامه‌های پروژه در آینده چیست؟ نقشه‌راه نشان می‌دهد که پروژه دارای یک طرح و برنامه دقیق در آینده است و زمان‌بندی جامع هم نشان خواهد داد که پروژه در این راه سخت‌کوش عمل خواهد کرد. برترین پروژههای ارز دیجیتال در وایت پیپر خود اهداف ماهانه یا فصلی خود را تبیین میکنند.
وایت پیپر بیت کوین
بدون شک، مهم‌ترین وایت پیپری که منجر به انقلابی اساسی در دنیای ارزهای دیجیتال شد مربوط به سند توسعه بیت کوین میشود. وایت پیپر بیت کوین در مقایسه با استانداردهای کریپتو نسبتاً کم بود و تنها 9 صفحه و 12 بخش داشت. مقدمه این وایت پیپر به ضعف‌های سیستم‌های پرداخت الکترونیکی می‌پردازد. در ادامه مقاله، ویژگی‌های فنی پروژه بیت کوین به صورت مفصل تبیین می‌گردد.
وایت پیپر بیت کوین در سال 2008 با عنوان “یک سیستم مالی الکترونیکی همتا به همتا” (A Peer-to-Peer Electronic Cash System) توسط شخصی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) ارائه شد و خصوصیات و نوآوری‌های زیادی را در مورد شبکه ارزهای دیجیتال، رمزنگاری تراکنش‌ها و اطلاعات، نحوه توزیع کوین پروژه و نحوه فعالیت کلی شبکه ارائه می‌کرد.
از همان ابتدا علاوه بر وایت پیپر بیت کوین، در اولین بلاک آن هم به صورت رمزنگاری آمده بود که این پروژه با چه هدفی فعالیت خواهد کرد. در جنسیس بلاک (Genesis Block) این پروژه به تاریخ شروع فعالیت شبکه اشاره شده بود و در ادامه به سوء‌استفاده بانک‌ها از دولت‌ها (همکاری مالی این دو نهاد دولتی و مرکزی) اشاره شده آمده بود که نشان می‌داد بیت کوین میخواهد یک ساختار غیر متمرکز را شکل دهد و امور مالی را به افراد بسپارد.
وایت پیپر اتریوم
ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) در سال 2014 طرح پروژه اتریوم را به عنوان یک بستر پایه برای توسعه اپلیکیشن‌های غیر متمرکز در قالب وایت پیپر با عنوان “اتریوم؛ پلتفرم اصلی قرارداد های هوشمند و برنامه‌های غیر متمرکز” (Ethereum: The Ultimate Smart Contract and Decentralized Application Platform) معرفی کرد. این وایت پیپر نسبت به بیت کوین مفصل‌تر بود و شامل 36 صفحه می‌شد که ویژگی‌های منحصر به فرد اتریوم را معرفی می‌کرد که امکان توسعه “برنامه‌های غیر متمرکز مالی” یا “دیفای” (DeFi) را فراهم می‌ساخت.
پروژه اتریوم به واسطه استفاده از قراردادهای هوشمند مطرح شد و اولین بلاکچینی بود که از ساختار تورینگ کامل (Turing-complete) برای حل هر نوع مشکل برنامه‌نویسی و ریاضیاتی استفاده می‌کرد.
تفاوت وایت پیپر بیت کوین با اتریوم بسیار زیاد بود. در عین شباهت‌های ساختاری باید گفت که اتریوم کاملاً خود را جدا از بیت کوین می‌دید. بیت کوین صرفاً تلاش داشت تا انجام امور مالی را به صورت همتا به همتا (P2P) معرفی سازد، اما وایت پیپر اتریوم به توصیف پلتفرمی می‌پرداخت که به توسعه‌دهندگان امکان می‌داد تا هر نوع “برنامه غیر متمرکز” (dApps) را بر این بستر راه‌اندازی کنند.
نتیجه گیری
بهترین وایت پیپرها باید قادر به ارائه مبسوط در خصوص برنامه‌های پروژه و ساختار اجرایی آن باشند. وایت پیپرها دارای یک ساختار نگارش خاص نیستند و هر پروژه می‌تواند به صورت مستقل و طبق سلیقه توسعه‌دهندگان آن نوشته شود.
وایت پیپرها از آن جهت مهم هستند که معمولاً قبل از راه‌اندازی و صدور توکن‌های پروژه ارائه می‌شوند و می‌توانند یک درک ابتدایی را از شرایط پروژه ارائه دهند. بدین ترتیب با بررسی نقاط ضعف پروژه می‌توانید تحلیل فاندامنتال بهتری از پروژه و آن شرکت داشته باشید تا منجر به انتخاب مطمئن‌تری برای سرمایه‌گذاری شود. همچنان خود پروژه هم با نوشتار درست و ارائه جزئیات کامل در خصوص شبکه قادر خواهد بود که سرمایه‌گذاران بیشتری را به خود جذب کند.
فراموش نکنید که وایت پیپر هیچ گونه الزام قانونی برای پروژه ایجاد نمی‌کند. از آن جا که هر پروژه و هر کسی هم می‌تواند یک وایت پیپر نسبتاً مناسب را تنظیم کند، پس نیاز است که خود کاربر هم به وایت پیپر بسنده نکند. شما بهتر است که علاوه بر تمرکز به وایت پیپر و مطالعه دقیق آن حتماً تحقیقات گسترده‌تری را نیز انجام دهید تا از کاربرد پروژه مطمئن شوید. در ضمن، وایت پیپر صرفاً محدود به تحلیل فاندامنتال میشود و برای کسب سود نیاز است که در تحلیل تکنیکال هم مهارت لازم را داشته باشید.
سوالات متداول
معمولاً وایت پیپرها هم در همان وبسایت رسمی یک ارز دیجیتال قرار داده میشود. مسلماً شما از طریق وبسایت هم می‌توانید به اطلاعات جامعی در مورد پروژه دست پیدا کنید، اما نکته مثبت در مورد وایت پیپر در این است که جزئیات فنی و یکپارچه‌ای از تمام جوانب پروژه ارائه می‌دهد. در ساختار غیر متمرکزی که بر شبکه‌های ارز دیجیتال حاکم است، این وایت پیپرها به عنوان یک سند حقوقی و قانونی در اختیار کاربران قرار می‌گیرند تا به استناد آن بتوانند به نقد پروژه بپردازند و از کوتاهی‌های احتمالی پروژه گلایه کنند.
تقریباً همه پروژههای رمز ارز دارای یک وایت پیپر هستند. روشهای مختلفی برای انتشار این اسناد وجود دارد که مرسومترین آن از طریق وبسایت رسمی پروژه انجام میشود. بدین ترتیب شما قادر خواهید بود که نسخه PDF این اسناد را دانلود کنید.
بعضی مواقع هم پروژه از شما میخواهد ایمیل یا نوع دیگری از اطلاعات فردی خود را وارد کنید. چنین پروژههایی معمولاً آپدیت پلتفرم خود را نیز از همین طریق برای کاربران ارسال میکنند. توجه داشته باشید که پروژه حق ندارد که آدرس کیف پول شما را برای ارسال وایت پیپر تقاضا کند.
سلام محتواتون خیلی خوبه واقعا کامل و دقیق توضیح داده بودید یه سوال داشتن وایت پیپر برای پروژه های رمز ارزی یه چیزه الزامیه حتما باید داشته باشند؟ اگه نداشته باشند یعنی ارزش سرمایه گذاری ندارن؟
وایت پیپر هیچ گونه الزام قانونی برای پروژه ایجاد نمی‌کنه از آن جا که هر پروژه و هر کسی هم می‌تونه یک وایت پیپر نسبتاً مناسب را تنظیم کنه، پس نیازه که خود کاربر هم به وایت پیپر بسنده نکنه شما بهتر است که علاوه بر تمرکز به وایت پیپر و مطالعه دقیق اون حتماً تحقیقات گسترده‌تری را نیز انجام دهید تا از کاربرد پروژه مطمئن بشید
خیلی ممنونم از پاسخگویتتون