Dex چیست؟ صرافی های غیر متمرکز یا dex چگونه کار میکنند؟ چرا صرافی های غیر متمرکز به وجود آمدند؟ در بازارهای مالی کاربران از طریق صرافی‌ها می‌توانند تبادلات دارایی‌های خود را با سایر کاربران انجام دهند. در واقع صرافی‌ها نوعی واسطه بین کاربران برای جابجایی دارایی‌ها محسوب می‌شوند. رساله اصلی بازار کریپتوکارنسی ایجاد دنیایی غیرمتمرکز برای سایر امور روزمره انسان است.
ایراد بزرگ صرافی های متمرکز، مانند صرافی بایننس، تمرکز مدیریت و قدرت در یک نهاد است؛ در واقع یک شرکت منابع مالی و اطلاعات صرافی متمرکز را کنترل می‌کند. همچنین نحوه سفارش گیری در صرافی متمرکز به صورت دفتر سفارش است که روشی سنتی بوده و کاملا متمرکز عمل می‌کند.
صرافی های غیر متمرکز dex در تلاش هستند تا بتوانند با ایجاد بستری غیرمتمرکز به دلیل تکنولوژی بلاک چین، از صرافی‌ها تمرکز زدایی کنند و دیگر کاربران برای تبادل دارایی‌ها و ترید کردن در بازار کریپتوکارنسی، به نهاد متمرکزی نیاز نداشته باشند. در این مقاله سعی داریم تا با مفهوم صرافی های غیر متمرکز یا dex آشنا شوید.
صرافی غیر متمرکز یا DEX
صرافی های غیر متمرکز یا Decentralized Exchange با هدف تمرکز زدایی و رفع مشکلات موجود در صرافیهای متمرکز ایجاد شدند. صرافی غیر متمرکز dex را می‌توان نسل جدید صرافیهای رمز ارزها دانست. در این صرافی‌ها تمامی عملیات‌ها از طریق قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. در واقع به وسیله قرارداد هوشمند کاربران می‌توانند تراکنش‌های خود را به صورت والت به والت انجام دهند و دیگر به واسطه‌ای مثل صرافیهای متمرکز برای جابجایی دارایی‌ها نیازی ندارند.
در واقع صرافی های غیر متمرکز dex همانند صرافیهای سنتی عمل میکنند؛ اما در این صرافی‌ها به وسیله تکنولوژی قرارداد هوشمند تمامی امور به صورت غیرمتمرکز اتفاق می‌افتد. این موضوع باعث می‌شود تا امنیت و شفافیت اطلاعات در صرافیهای غیرمتمرکز افزایش پیدا کند. در صرافیهای متمرکز بررسی اطلاعات و امنیت بر عهده شرکت ناظر بود؛ اما در صرافیهای غیرمتمرکز با وجود قراردادهای هوشمند، شفافیت اطلاعات صرافی و امنیت آن بیشتر شد و کاربران با بررسی سابقه صرافی و قرارداد هوشمند آن نسبت به ورود به آن صرافی تصمیم گیری کنند.
اولین صرافی های غیر متمرکز در سال 2013 ایجاد شدند. زمانی که صرافی‌هایی مانند بیت شرز (BitShares) و اومیسه گو (OmiseGO) تلاش کردند تا به وسیله قراردادهای هوشمند، تمرکز را در صرافی‌ها حذف کرده و مدیریت اطلاعات را بر عهده خود کاربران قرار دهند.
انواع صرافیهای ارزهای دیجیتال
شناخت انواع صرافیهای ارزهای دیجیتال به نوعی تاریخچه صرافی‌ها را نشان می‌دهد. صرافیهای ارزهای دیجیتال در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی شدند؛ به طوری که صرافی‌ها را می‌توان در 3 نسل زیر تقسیم بندی کرد:
نسل اول: صرافیهای متمرکز و سنتی که کاربران با قراردادن دارایی‌های خود در این صرافی‌ها، به این پلتفرم اعتماد می‌کردند و بر حسب مدل دفتر سفارش دارایی‌های خود را با سایر کاربران جابجا می‌کردند.
نسل دوم: صرافی غیر متمرکز ساده که در سال‌های 2013 طراحی شد، جزو تغییرات مهم در صرافیهای ارزهای دیجیتال محسوب می‌شد. این صرافی‌ها به وسیله قرارداد های هوشمند اطلاعات خود را به صورت غیر متمرکز و شفاف در اختیار کاربران قرار دادند. کاربران در این صرافی‌ها دارایی‌های خود را وارد صرافی می‌کردند و در شبکه‌ای غیر متمرکز آن را جابجا می‌کردند.
نسل سوم: مدل جدیدی از صرافی های غیر متمرکز که در برای ثبت سفارش در آن، نیاز نیست دارایی‌ها ارسال شود. در واقع در صرافیهای نسل سوم علاوه بر استفاده از قراردادهای هوشمند، از ابزارهای حرفه‌ای مالی نظیر اختیار معامله یا option نیز استفاده می‌کند. کاربران در این صرافی‌ها می‌توانند اموری نظیر استیکینگ را نیز اجرا کنند.
یکی از شبکه‌های مهم و موثر که باعث ایجاد نسل‌های دیگر صرافی‌ها شد، اتریوم است. در واقع تا قبل از شروع پروژه اتریوم صرافی های غیر متمرکز (نسل دوم) فعالیت داشتند اما به دلیل مشکلات فراوان و وجود امکان کمتر نسبت به صرافیهای متمرکز، کمتر مورد توجه قرار می‌گرفتند. شبکه اتریوم یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های بازار کریپتوکارنسی است که توانسته بستر مناسبی برای توسعه صرافی های غیر متمرکز dex ارائه کند.
عملکرد صرافی های غیر متمرکز DEX
صرافی های غیر متمرکز به وسیله قرارداد هوشمند که بر روی شبکه بلاک چین اجرا می‌شود، جابجایی و تراکنش دارایی‌ها را بدون واسطه و به طور غیر متمرکز ممکن می‌کند. در حال حاضر صرافی های غیر متمرکز دارای تنوع و عملکرد متفاوتی هستند. برخی از صرافی‌ها به کمک استخرهای نقدینگی و بازارساز خودکار (AMM) معاملات کاربران را انجام می‌دهند و برخی نیز به کمک زنجیره شبکه بلاک چین عملیات جابجایی را اجرا میکنند. به صورت کلی صرافی های غیر متمرکز دارای عملکردهای زیر هستند:
1. دفتر سفارش روی زنجیر یا on-chain
مدل دفتر سفارش روی زنجیر معمولا بر روی صرافی های غیر متمرکز نسل دوم اجرا می‌شود. در دفتر سفارش روی زنجیر تمامی سفارشات و اطلاعات معاملات در شبکه بلاک چین ثبت و ذخیره می‌شود. در این روش شفافیت صرافی غیر متمرکز بسیار افزایش پیدا می‌کند.
در دفتر سفارش روی زنجیر از تمامی نودهای شبکه درخواست می‌شود تا اطلاعات تراکنش‌ها را نگهداری و حفظ کنند؛ بنابراین معمولا بابت جابجایی دارایی‌ها از کاربر کارمزد دریافت می‌شود تا به عنوان پاداش بین نودها تقسیم شود. همچنین به دلیل فعالیت بیشتر نودها و وجود تراکنش‌های زیاد در شبکه ممکن است تایید تراکنش و انجام معاملات با سرعت کمی اتفاق بیفتد. صرافی‌هایی مانند صرافی بیت شرز و استلار از این مدل استفاده میکنند.
2. دفتر سفارش خارج از زنجیر یا off-chain
مدل دفتر سفارش خارج از زنجیر برخلاف مدل on-chain برای ذخیره اطلاعات از شبکه استفاده نمی‌کند و ساختار متمرکز‌تری دارد. در این مدل تراکنش‌ها به جای انتقال به شبکه بلاک چین، به میزبانی خارج از شبکه منتقل می‌شود. در واقع یک نهاد مرکزی مسئول دفتر سفارش کاربران می‌شود و می‌تواند با استفاده از تغییراتی در معاملات صرافی خود به کسب سود برسد.
در واقع در این روش صرافی برای طرف انتقال دهنده دارایی چارچوبی تعیین می‌کند تا وی بتواند دفتر سفارش خارج از شبکه بلاک چین را کنترل کند. این موضوع با استفاده از قرارداد هوشمند انجام می‌شود تا انتقال دهنده بتواند از ابزارهایی مانند استخر نقدینگی استفاده کند. معاملات در روش off-chain زمانی انجام می‌شود که هر دو طرف معامله در شبکه حاضر باشند.
روش دفتر سفارش خارج از زنجیر استفاده کمتری از شبکه بلاک چین دارد و باعث می‌شود تا سرعت تراکنش‌ها نسبت به روش on-chain بیشتر باشد، اما به دلیل وجود نهاد خارج از شبکه، متمرکز سازی در این روش وجود دارد که یک عیب بزرگ محسوب می‌شود. در حال حاضر صرافی های غیر متمرکزی همچون بایننس دکس (Binance DEX)، آی دکس (IDEX)، اتر دلتا (EtherDelta) و 0x جزو صرافی‌هایی هستند که از روش off-chain برای انجام تراکنش‌های خود استفاده میکنند.
3. بازارساز خودکار یا AMM
در حال حاضر بیشتر صرافی های غیر متمرکز نسل سوم از روش بازارساز خودکار برای انجام معاملات در صرافیهای خود استفاده میکنند. مدل بازارساز خودکار یا Automated Market Maker روش‌های دفتر سفارش را به طور کلی حذف می‌کند بر حسب قراردادهای هوشمند بستری مناسب برای معاملات کاربران ایجاد می‌کند.
در مدل بازارساز خودکار قراردادهای هوشمند مختلفی به یکدیگر متصل می‌شوند و برحسب روش‌هایی مانند تامین استخر نقدینگی، مشارکت کاربران را تضمین میکنند. تراکنش‌ها در این روش بر روی شبکه بلاک چین ثبت می‌شود و اطلاعات کاربران دارای شفافیت بالایی است. صرافیهای مشهوری همچون یونی سواپ (uniswap) و کایبر نتورک (kyber network) جزو صرافی های غیر متمرکزی هستند که از مدل بازارساز خودکار یا AMM استفاده میکنند.
مزایا و معایب صرافی های غیر متمرکز DEX
در حال حاضر صرافی های غیر متمرکز توانسته اند پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته باشند و توجه اکثر کاربران بازار را به خود جلب کنند. اما در حال حاضر این صرافی‌ها معایب مختلفی دارند. کاربران قبل از ورود به یک صرافی غیر متمرکز باید مزایا و معایب این صرافی‌ها را بشناسند تا برحسب آن دارایی‌های خود را وارد کنند.
مزایای DEX:
1. عدم نیاز به احراز هویت
صرافی های غیر متمرکز به دلیل ماهیت غیر متمرکز بودن خود، از کاربران خود مدارک احراز هویت نمی‌خواهند و کاربران به سادگی می‌توانند با اتصال کیف پول خود به صرافی، از خدمات صرافی استفاده کنند. در واقع حریم خصوصی کاربران در صرافی های غیر متمرکز حفظ می‌شود.
2. امنیت بالا
وجود قرارداد های هوشمند در صرافی های غیر متمرکز باعث ایجاد شفافیت و امنیت بالایی در این صرافی‌ها شده است. بنابراین در برابر حملات هکرها و اسپم‌ها مقاوم است و اطلاعات و دارایی کاربران در امنیت بالایی قرار دارند.
3. لیست شدن اکثر شت کوین‌ها
اکثر صرافی های متمرکز تلاش میکنند تا تنها توکن‌ها و کوین‌های معروفی که دارای حجم معاملات بالایی هستند را در صرافی خود لیست کنند. در صرافی های غیر متمرکز بدون توجه به حجم معاملات و تنها برحسب وجود نیاز عرضه و تقاضا، اکثر شت کوین‌ها و توکن‌های جدید لیست می‌شود و کاربران می‌توانند برای خرید و فروش شت کوین‌ها به صرافی های غیر متمرکز مراجعه کنند.
معایب DEX:
1. محدودیت‌های جابجایی دارایی‌ها در بلاک چین‌ها
در حال حاضر اکثر صرافی های غیر متمرکز بر روی شبکه اتریوم طراحی و ساخته شده است و نمی‌توانند دارایی‌های دیگر شبکه‌های بلاک چینی را پشتیبانی کنند. اگرچه به کمک پلتفرم‌هایی همچون پولکادات و وان اینچ امکان تبادل بین چند شبکه است، اما در حال حاضر در اکثر صرافی های غیر متمرکز این مشکل وجود دارد.
2. سرعت پایین تراکنش‌ها
اکثر صرافی های غیر متمرکز از شبکه بلاک چین برای جابجایی و ذخیره اطلاعات کاربران استفاده میکنند. شبکه بلاک چین به دلیل غیر متمرکز بودن و نیازمندی به کاربران شبکه برای پردازش و تایید تراکنش‌ها دارای سرعت پایینی در تایید تراکنش‌ها است. همین موضوع در صرافی های غیر متمرکز وجود دارد و تراکنش‌ها با سرعت کمی صورت می‌گیرد.
3. نقدینگی پایین
اکثر صرافی های غیر متمرکز به دلیل کمبود کاربر هنوز نتوانسته است نقدینگی‌های کافی را برای انجام تراکنش‌های خود ثبت کنند. در واقع کاربران باید قیمت‌های مختلفی را برای انجام معاملات خود بررسی کنند و گاهی برای معاملات خود انتخاب‌های محدودی دارند. در حال حاضر برخی از صرافی های غیر متمرکز توانسته اند با استخر نقدینگی این عیب را برطرف کنند، اما هنوز هم این موضوع یک عیب برای صرافی های غیر متمرکز محسوب می‌شود.
بهترین صرافی های غیر متمرکز DEX
همان طور که اشاره شد، صرافی های غیر متمرکز با هدف تمرکززدایی از صرافی های متمرکز ایجاد شدند. در این صرافی‌ها کاربران می‌توانند با اتصال کیف پول خود به صرافی های غیر متمرکز بدون نیاز به احراز هویت، دارایی‌های خود را جابجا کنند. در حال حاضر این صرافی‌ها محبوبیت بالایی دارند و کاربران زیادی تصمیم دارند تا بخشی از فعالیت‌های خود را بر روی صرافی های غیر متمرکز انجام دهند. لیست زیر شامل بهترین صرافی های غیر متمرکز می‌باشد:
1. یونی سواپ (Uniswap)
از صرافی های غیر متمرکز معتبر و مشهور در بازار کریپتوکارنسی می‌توان به صرافی یونی سواپ اشاره کرد. صرافی یونی سواپ بر روی شبکه اتریوم با استاندارد ERC-20 ساخته شده است و کاربران می‌توانند تمامی توکن‌های با استاندارد ERC-20 را در این صرافی جابجا کنند. صرافی یونی سواپ از کاربران خود کارمزدی دریافت نمی‌کند و با استفاده از استخرهای نقدینگی، کاربران را ترغیب می‌کند تا در این صرافی فعالیت کنند.
صرافی یونی سواپ به وسیله استخر نقدینگی دارایی‌های مورد نیاز برای معاملات کاربران در صرافی را تامین می‌کند. کاربران با قرار دادن دارایی‌های خود در استخرهای نقدینگی یونی سواپ می‌توانند در مدت زمان مشخصی کسب سود کنند. به وسیله استخرهای نقدینگی، دیگر مشکل حجم معاملات در جابجایی دارایی‌ها برطرف می‌شود و کاربران به راحتی می‌توانند دارایی‌های خود را جابجا کنند.
علاوه بر این، وجود رابط کاربری ساده از دیگر نکات مثبت این صرافی محسوب می‌شود. کاربران می‌توانند به سادگی کیف پول خود را به این صرافی متصل کنند و دارایی‌های دیجیتال خود را به صورت غیر متمرکز جابجا کنند.
هدف اصلی صرافی یونی سواپ ایجاد یک پلتفرمی غیر متمرکز است که کنترل حاکمیت آن بر عهده کاربران است و آن‌ها می‌توانند تغییرات لازم در این صرافی‌ها را اعمال کنند. کاربران با تهیه توکن بومی صرافی یونی سواپ (UNI) در تصمیم‌گیری‌های این شبکه حق رای دارند. در سال‌های گذشته نسخه جدید یونی سواپ نیز منتشر شده است. در این نسخه نحوه اجرای صرافی و استخرهای نقدینگی بهبود پیدا کردند.
2. پنکیک سواپ (pancakeswap)
صرافی پنکیک سواپ از دیگر صرافیهای مشهور بازار کریپتوکارنسی است. این صرافی دارای رابط کاربری ساده و بامزه‌ای است که کاربران به سادگی می‌توانند والت خود را به این صرافی متصل کنند. همچنین این صرافی بیشتر شت کوین‌های نوپا و جدید را لیست می‌کند و به نوعی یکی از بهترین صرافیهای غیرمتمرکز برای خرید و فروش شت کوین‌ها محسوب می‌شود.
علاوه بر این امکانات جذابی همچون فارمینگ (farming) و قرعه کشی (lottery) در این صرافی وجود دارد. صرافی پنکیک سواپ از همان ابتدای کار خود مورد توجه کاربران و بازار کریپتوکارنسی قرار گرفته بود، به طوری‌که بایننس سرمایه‌گذاری 10 میلیون دلاری بر روی آن انجام داد. در حال حاضر هنوز اطلاعات و هویت توسعه دهندگان این صرافی مشخص نیست.
دارایی‌های صرافی پنکیک سواپ توسط شرکت سرتیک (certik) حسابرسی و مورد تایید قرار گرفته است. موضوعی که اعتماد کاربران به این صرافی‌ها را چندین برابر کرده است. وجود استخرهای نقدینگی مختلف و امکان استیکینگ اکثر توکن‌ها از دیگر ویژگی‌های صرافی پنکیک سواپ است.
3. وان اینچ (1inch)
صرافی وان اینچ (1inch) از دیگر صرافی های غیر متمرکز محبوب در بازار کریپتوکارنسی محسوب می‌شود که دارای اهداف بزرگی است. وان اینچ (1inch) یک صرافی غیر متمرکز است که به وسیله شبکه بلاک چین خود تلاش دارد تا صرافی های غیر متمرکز را به شبکه خود متصل می‌کند. کاربران با مراجعه به صرافی وان اینچ دیگر نیازی به بررسی چندین صرافی ندارند و می‌توانند از طریق شبکه وان اینچ، بهترین قیمت برای خرید و فروش یک رمز ارز را پیدا کنند. وان اینچ تلاش دارد تا با ایجاد شبکه‌ای با امنیت بالا و کاهش هزینه تراکنش‌ها، به یک شبکه مرجع برای خرید و فروش رمزارزها تبدیل شود.
پلتفرم وان اینچ (1inch) نوعی Dex Aggregator یا تجمیع کننده صرافی های غیر متمرکز است. منظور از تجمیع کننده صرافی های غیر متمرکز این است که کاربر بتواند بیشترین مقدار توکن ممکن را در هنگام سواپ کردن بدست آورد. به بیانی دیگر کاربران برای اینکه بتوانند بهترین نرخ یک رمز ارز را پیدا کنند باید در صرافیهای مختلفی عضو باشند و آن‌ها را رصد کنند. به وسیله Dex Aggregator قیمت رمزارزها در تمامی صرافیهای متصل به شبکه بررسی می‌شود و بهترین نرخ‌ها برای کاربر نمایش داده می‌شود.
جمع بندی
صرافی های غیر متمرکز در تلاش هستند تا با ایجاد شبکه‌ای همتا به همتا، تبادلات دارایی‌های کاربران را بدون واسطه و غیر متمرکز انجام دهند. صرافی های غیر متمرکز با استفاده از قراردادهای هوشمند توانسته اند تا علاوه بر شفافیت و امنیت بالا، بستری غیر متمرکز برای انجام معاملات کاربران ایجاد کنند. در حال حاضر اکثر صرافی های غیر متمرکز بر روی بستر شبکه اتریوم توسعه یافته‌اند و نمی‌توانند کوین‌های بلاک چین‌های دیگر را جابجا کنند.
این موضوع ضعف بزرگی برای این صرافی‌ها محسوب می‌شود. علاوه بر این مشکلات دیگری همچون تامین نقدینگی مورد نیاز در صرافی های غیر متمرکز وجود دارد. در حال حاضر پروژه‌های متعددی برای برطرف کردن مشکلات صرافی های غیر متمرکز در حال توسعه هستند و با توجه به رشد سریع صرافی های غیر متمرکز، احتمال هموار شدن مشکلات این صرافی‌ها بسیار زیاد است. در این مقاله تلاش کردیم تا به بررسی صرافی های غیر متمرکز (dex) بپردازیم.
الان همه ی صرافی های غیر متمرکز از روش بازارساز خودکار استفاده میکنند؟
در حال حاضر بیشتر صرافی های غیر متمرکز نسل سوم از روش بازارساز خودکار برای انجام معاملات در صرافیهای خود استفاده میکنند