آموزش الگوی سر و شانه در تحلیل تکنیکال و نحوه تشخیص الگو در نمودار

الگوی سر و شانه در تحلیل تکنیکال چیست و انواع آن کدامند؟ چگونه می‌توانیم الگوی Head and Shoulders را در نمودار تشخیص دهیم؟ این الگو چه مزایا و معایبی دارد؟

در فرایند تحلیل تکنیکال، تحلیلگران سعی می‌کنند تا الگوهای تاریخی رفتار قیمت سهام یا دارایی را شناسایی کنند. به این ترتیب، بعد از بررسی عملکرد روند قبلی قیمت سهام، داده‌های جاری مربوط به آن را بررسی می‌کنند. بعضی از این الگوها حاکی از برگشت مسیر و روند قیمت سهام هستند و ما همیشه در پی جستجوی چنین الگوهایی هستیم تا با خرید سهم، سود کرده و یا با فروش به موقع آن، از زیان پیشگیری کنیم. چنین الگوهایی “الگوهای بازگشتی قیمتی” نامیده می‌شوند.  

یکی از معروف‌ترین الگوهای بازگشتی الگوی سر و شانه (Head and Shoulders Pattern) است که معمولاً پس از مشاهده آن می‌توان انتظار داشت که سهم حرکت پرقدرتی برخلاف جهت روند قبلی داشته باشد. این الگو در تحلیل تکنیکال نشان‌دهنده تغییر روند از حالت صعودی به نزولی است. در کل، این الگو به دو نوع الگوی سر و شانه سقف و سر و شانه کف تقسیم می‌شود که در ادامه به طور کامل توضیح خواهیم داد.

الگوی سر و شانه چیست؟

الگوی سر و شانه یکی از معروف‌ترین الگوهای تحلیل تکنیکال به شمار می‌رود که نشان دهنده برگشت روند است. این الگو شامل سه قله است: قله میانی یا “سر” که از دو قله دیگر که “شانه‌ها” نام دارند، بلندتر است. شانه سمت چپ اولین قله است، سپس سر به عنوان دومین قله و در نهایت شانه سمت راست به عنوان سومین قله شکل می‌گیرد.

این الگو زمانی تایید می‌شود که قیمت‌ها پس از تشکیل شانه سمت راست، از خط گردن که خطی حمایتی است و میان دو کف قرار دارد، به پایین شکسته شود. شکستن خط گردن به معنای تغییر روند از صعودی به نزولی و فرصتی برای فروش است. تحلیلگران با استفاده از ارتفاع الگو از سر تا خط گردن، هدف قیمتی پس از شکست را تعیین می‌کنند.

الگوی سر و شانه نه تنها در بازارهای نزولی بلکه به صورت معکوس نیز ظاهر می‌گردد و به آن الگوی سر و شانه معکوس گفته می‌شود. در الگوی معکوس، سر و شانه‌ها پایین‌تر از خط گردن هستند و این الگو نشان‌دهنده برگشت روند از نزولی به صعودی است.

اجزای تشکیل دهنده الگوی سر و شانه

الگوی سر و شانه‌ها یکی از معروف‌ترین و قابل اعتمادترین الگوها در تحلیل تکنیکال است که بیشتر در نمودارهای قیمت سهام، ارزهای دیجیتال و دیگر دارایی‌های مالی یافت می‌شود. این الگو به عنوان یک نشانگر احتمالی برای تغییر روند بازار از صعودی به نزولی یا از نزولی به صعودی (در الگوی سر و شانه‌های معکوس) شناخته می‌شود. اجزای اصلی تشکیل دهنده این الگو عبارتند از:

1. شانه چپ: این بخش با افزایش قیمت پس از یک دوره رشد شکل می‌گیرد و پس از آن، کاهش قیمت رخ می‌دهد که زمینه‌ساز شکل‌گیری سر در الگو می‌شود.
2. سر: پس از شکل‌گیری شانه چپ، قیمت برای بار دیگر افزایش یافته و به نقطه‌ای بالاتر از شانه چپ می‌رسد و سپس دوباره کاهش می‌یابد. این قسمت بلندترین نقطه الگو را تشکیل می‌دهد و نشان دهنده اوج قیمت در طی روند فعلی است.
3. شانه راست: پس از تشکیل سر، قیمت دوباره افزایش می‌یابد ولی این بار به اندازه سر بالا نمی‌رود. سپس قیمت دوباره کاهش می‌یابد. شانه راست معمولاً در سطحی نزدیک به شانه چپ قرار می‌گیرد.
4. خط گردن: این خط می‌تواند افقی یا کمی مایل باشد و با وصل کردن نقاط پایینی بین شانه چپ و سر و سپس سر و شانه راست ترسیم می‌شود. شکستن و بسته شدن قیمت زیر این خط نشان دهنده تایید الگوی سر و شانه‌ها و احتمال شروع یک روند نزولی است.

الگوی سر و شانه نشان دهنده یک مبارزه بین خریداران و فروشندگان است، که در آن خریداران در ابتدا کنترل را در دست دارند (شانه چپ و سر) اما در نهایت فروشندگان قوی‌تر ظاهر می‌شوند و بازار را به سمت پایین هدایت می‌کنند (شانه راست و شکست خط گردن). تشخیص دقیق این الگو و تایید آن از طریق حجم معاملات و شکست قیمت می‌تواند فرصت‌های معاملاتی ارزشمندی را برای معامله‌گران فراهم سازد.

انواع الگوهای سر و شانه

الگوهای سر و شانه سقف و کف از جمله الگوهای پرکاربرد در تحلیل تکنیکال هستند که برای پیش بینی واژگونی روند در بازارهای مالی به کار می‌روند. این الگوها بر اساس تغییرات قیمت و حجم معاملات شکل می‌گیرند و بین معامله‌گران و تحلیل‌گران محبوبیت زیادی دارند.

1. الگوی سر و شانه سقف

الگوی سر و شانه سقف نشان‌دهنده انتهای یک روند صعودی و آغاز یک روند نزولی است. این الگو معمولاً در انتهای بازار گاوی (بازار صعودی) شکل می‌گیرد و به عنوان یک سیگنال فروش تلقی می‌شود. الگوی سر و شانه سقف شامل سه قله است که قله میانی (سر) بالاتر از دو قله دیگر (شانه‌ها) قرار دارد. خط گردن، که خطی حمایتی است، از پایین‌ترین نقاط بین سر و شانه‌ها کشیده می‌شود. شکستن و بسته شدن قیمت زیر خط گردن به عنوان تاییدیه‌ای برای واژگونی روند تلقی می‌شود.

2. الگوی سر و شانه کف (معکوس)

الگوی سر و شانه کف درست برعکس سر و شانه سقف بوده و نشان دهنده انتهای یک روند نزولی و آغاز یک روند صعودی است. این الگو معمولاً در انتهای بازار خرسی (بازار نزولی) شکل می‌گیرد و به عنوان یک سیگنال خرید تلقی می‌شود. الگوی سر و شانه کف شامل سه فرورفتگی بوده که فرورفتگی میانی (سر) عمیق‌تر از دو فرورفتگی دیگر (شانه‌ها) است. خط گردن در این الگو نیز وجود دارد که این بار به عنوان یک خط مقاومتی عمل می‌کند و از بالاترین نقاط بین سر و شانه‌ها کشیده می‌شود. شکستن و بسته شدن قیمت بالای خط گردن به عنوان تاییدیه‌ای برای واژگونی روند تلقی می‌شود.

نحوه تشخیص الگوی سر و شانه

برای تشخیص الگوی سر و شانه، به موارد زیر توجه کنید:

• روند قبلی: الگو باید پس از یک روند صعودی ظاهر شود که نشان دهنده احتمال واژگونی بازار است.
• شکل‌گیری شانه‌ها و سر: ابتدا یک قله (شانه چپ) تشکیل می‌شود، پس از آن بازار اصلاح می‌یابد و سپس به سمت بالا حرکت می‌کند تا قله دوم (سر) را تشکیل دهد. پس از تشکیل قله دوم، بازار مجدداً اصلاح شده و برای سومین بار به سمت بالا حرکت می‌کند تا قله سوم (شانه راست) را تشکیل دهد که معمولاً در سطح شانه چپ قرار دارد.
• خط گردن: خطی که کف‌های بین شانه چپ و سر و بین سر و شانه راست را به هم متصل می‌کند. این خط می‌تواند افقی یا کمی مایل باشد. شکستن و بسته شدن قیمت زیر این خط نشان‌دهنده تایید الگو و آغاز یک روند نزولی است.
• حجم معاملات: حجم معاملات در طی تشکیل سر باید بالاتر باشد و در طی تشکیل شانه دوم کاهش یابد، که نشان‌دهنده کاهش تمایل به خرید در بازار است.
• هدف قیمت: پس از شکست خط گردن، می‌توان با کسر ارتفاع الگو از سر تا خط گردن از نقطه شکست، هدف قیمتی را تعیین کرد.

تشخیص دقیق الگوی سر و شانه و تفسیر صحیح آن نیازمند تجربه و تمرین است. همیشه بهتر است از تکنیک‌های تحلیلی دیگر به عنوان تاییدیه استفاده شود تا احتمال موفقیت در تحلیل‌ها افزایش یابد.

استراتژی کسب سود از الگوی سر و شانه

برای به دست آوردن حداکثر سود از هر الگویی، لازم است تا نقاط امن ورود پس از تشکیل الگو را شناسایی کنیم. دو نقطه امن برای ورود در الگوی سر و شانه شناسایی شده است. اولین نقطه امن ورود بلافاصله پس از شکست خط گردن و دومین نقطه امن ورود پس از پولبک (Pullback) یا بازگشت به خط گردن شکسته شده قرار دارند.

پس از مشاهده الگو در کف، ورود به معامله با ارسال سفارش خرید انجام می‌شود و با افزایش قیمت پس از شکست خط گردن، می‌توان با به دست آوردن سود پیش بینی شده از معامله خارج شد. پس از مشاهده الگوی سر و شانه سقف، ورود به معامله با ارسال سفارش فروش انجام می‌شود. البته این امکان در بازار بورس ایران وجود ندارد و فقط در بازارهای آتی می‌توان با ارسال سفارش فروش، وارد معامله شویم.

• نقطه ورود
  اصلی‌ترین نقطه ورود زمانی است که خط گردن شکسته می‌شود. البته می‌توان صبر بیشتری نشان داد، زیرا ممکن است حرکت قیمتی متوقف شده یا روند قیمتی برای مدت کوتاهی دچار پولبک (pullback) شود. این روش محافظه کارانه‌تر است چون می‌توانیم از روند حرکتی قیمت مطمئن شویم.
• حد سود
  تفاوت قیمت میان سر تا خط گردن مشخص کننده مقدار سود احتمالی شما از معامله به روش الگوی سر و شانه است. این مقدار احتمالاً همان نرخی باشد که در ادامه روند به وجود آید. تفاضل میان سر و خط گردن به مقدار خط گردن اضافه می‌شود (در الگوی استاندارد از خط گردن کم می‌شود) و تعیین کننده حد سود تریدر خواهد بود. تشخیص و محاسبه این حد سود (Take Profit) بهتر است با صبر و دقت انجام شود تا بهترین نتیجه را برای تریدر به همراه داشته باشد.

حاشیه سبز رنگ همان حد سود است که در الگوی استاندارد سر و شانه نشان داده شده است. این مقدار از تفاضل حد بالایی الگو (سر) با خط مشکی (خط گردن) به دست می‌آید. این مقدار در الگوی استاندارد از خط گردن کسر گشته و محدوده سود را نشان می‌دهد.

• حد ضرر
  در الگوی استاندارد سر و شانه معمولاً حد ضرر بعد از شکسته شدن خط گردن بالاتر از شانه راست در نظر گرفته می‌شود. می‌توان از سر الگو هم به عنوان نقطه استاپ یا همان حد ضرر استفاده کرد اما طبعاً ریسک بیشتری هم شامل شده و نسبت ریسک به ریوارد کاهش می‌یابد.

در تصویر فوق، نقاط ورود و حد سود و ضرر به خوبی قابل مشاهده هستند. خط قرمز “حد ضرر” و خط سبز رنگ “حد سود” را نشان می‌دهد. نقاط ورود با بیضی سبز رنگ نشان داده شده‌اند. نقطه ورود سمت راست نیاز به صبر بیشتر دارد اما تریدر می‌تواند نسبت به آن مطمئن‌تر باشد. حد ضرر با خطوط کوچک سبز نشان داده شده است.

استفاده از حد ضرر شماره یک که مقدار بالاتری دارد، با ریسک بیشتری همراه است. در الگوی سر و شانه معکوس، حد ضرر دقیقاً زیر شانه راست قرار می‌گیرد. باز هم می‌توانید حد ضرر را در سر الگو یا بالای شانه هم قرار دهید اما در این صورت ریسک بالاتری را متحمل می‌شوید.

مزایای الگوی سر و شانه

هرچند که تمامی شاخص‌ها دارای میزان خطای معینی هستند، اما دلایل فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد الگوی سر و شانه یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص روندهای بازگشتی است.

• در الگوی استاندارد سر و شانه، با سقوط قیمت از سر (سقف قیمت)، می‌توان حدس زد که فشار خرید از بین رفته و فروشندگان وارد بازار شده و برتری یافته‌اند. همچنین با رسیدنِ قیمت به خط گردن پس از شانه راست، احتمالاً خریداران دچار ضرر بالایی شده‌اند و پوزیشن‌های خود را ترک می‌کنند. این موضوع نیز مهر تأیید دیگری بر تداوم سقوط خواهد بود که رسیدن قیمت به حد سود را نوید می‌دهد. خلاف این استدلال‌ها برای الگوی سر و شانه معکوس صدق می‌کند.
• در الگوی استاندارد، انتخاب شانه راست به عنوان استاپ لاس (Stop Loss) کاملاً درست است. شانه راست مسلماً پایین‌تر از سر است. بنابراین این حد شکسته نخواهد شد، مگر آن که روند به صورت صعودی در آمده باشد.
• حد سود با این استدلال تنظیم شده است که تریدرهای ناموفق در طول این الگو مجبور به ترک پوزیشن‌های خود می‌کنند. به همین دلیل است که مقدار (یا حجم) حد سود برابر با فاصله سر تا خط گردن است.
• باید به حجم معاملات در این الگو نیز توجه داشته باشیم. در صورتی که حجم معاملات در هنگام شکسته شدن خط گردن بالاتر رود، احتمال بسیار بیشتری وجود دارد که تمایل افراد به شکستن روند بیشتر شده باشد و تریدرهای جدید همگی با پوزیشن جدید وارد بازار شوند.

معایب الگوی سر و شانه

همانطور که گفته شد، این الگو هم همچون سایر الگوهای تکنیکال دارای نقاط ضعفی است و همیشه نمی‌تواند دقیق و کامل باشد. در این بخش، به برخی از ایرادات این الگو می‌پردازیم.

• قبلاً اشاره کردیم که باید منتظر اتمام شکل‌گیری الگو باشید. همین موضوع گاهی عذاب‌آور است و نیاز به صرف وقت زیاد دارد.
• حد ضرر و حد سود در الگوی سر و شانه گاهی با مشکل مواجه هستند. حد ضرر گاهی شکسته می‌شود. از طرفی، حد سود هم همیشه به دست نمی‌آید و باید در انتخاب آن تا جایی که ممکن است، دقیق عمل کنیم.
• هر کدام از سه سقف (سه کف در الگوی معکوس) ممکن است به واسطه رویدادهای فاندامنتال حاشیه‌ای، دچار سقوط یا صعود ناگهانی شدید شوند که استفاده از الگوهای سر و شانه را دشوار می‌سازد.
• الگو های سر و شانه تا حد زیادی به نگاه مخاطب (تریدر) بستگی دارد. یک تریدر ممکن است این را در نمودار ببیند؛ با این حال، یک تریدر دیگر با او هم‌نظر نباشد. باید سعی کنیم قبل از پیاده سازی این روش بر روی نمودار، حتماً چارچوب‌ها و مشخصات کلی یک الگوی سر و شانه را تبیین کنیم تا در صورت تحقق آن‌ها، از انتخاب خود مطمئن باشیم.