برای کسب سود از بازار سرمایه، آشنایی با الگوهای قیمتی مانند الگوی سر و شانه می‌تواند بسیار کارآمد و مفید باشد. به همین دلیل، هر کسی که قصد دارد وارد فعالیت‌های تخصصی در این بازار شود، باید با این الگوهای قیمتی آشنا شود.
الگوی سر و شانه یکی از مهمترین الگوهای قیمتی است که در تحلیل تکنیکال کاربرد بسیار زیادی دارد. این الگو جزء الگوهای بازگشتی محسوب می‌شود و بسیار مورد توجه معامله‌گران و تحلیلگران قرار دارد.
در فرایند تحلیل تکنیکال، تحلیلگران سعی می‌کنند تا الگوهای تاریخی رفتار قیمت سهام یا دارایی را شناسایی کنند. به این ترتیب، بعد از بررسی عملکرد روند قبلی قیمت سهام، داده‌های جاری مربوط به آن را بررسی می‌کنند. بعضی از این الگوها حاکی از برگشت مسیر و روند قیمت سهام هستند و ما همیشه در پی جستجوی چنین الگوهایی هستیم تا با خرید سهم، سود کرده و یا با فروش به موقع آن، از زیان پیشگیری کنیم. چنین الگوهایی “الگوهای بازگشتی قیمتی” نامیده می‌شوند.
یکی از معروف‌ترین الگوهای بازگشتی الگوی سر و شانه (Head and Shoulders Pattern) است که معمولاً پس از مشاهده آن می‌توان انتظار داشت که سهم حرکت پرقدرتی بر خلاف جهت روند قبلی داشته باشد. الگوی سر و شانه در تحلیل تکنیکال نشان‌دهنده تغییر روند از حالت صعودی به نزولی است. در کل، این الگو به دو نوع الگوی سر و شانه سقف و الگوی سر و شانه کف تقسیم می‌شود.
قسمت‌های تشکیل‌دهنده الگوی سر و شانه:
- سر: این الگو از سه قله تشکیل شده که بلندترین آنها که همیشه در وسط دیده می‌شود، اصطلاحاً “سر” نامیده می‌شود.
- شانه: به دو قله یا دره مجاور در این الگو “شانه” می‌گویند که همیشه نسبت به سر، ارتفاع کمتری دارند.
- خط گردن: در الگوی سر و شانه، به خطی که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم وصل می‌کند، “خط گردن” گفته می‌شود. هر چه شیب این خط کمتر باشد، از اعتبار بیشتری برخوردار است.
انواع الگوهای سر و شانه
1. الگوی سر و شانه سقف
این الگو در پایان روند صعودی دیده می‌شود و موجب نزولی شدن روند و کاهش قابل‌توجه قیمت سهم خواهد شد. کسب سود از الگوی سر و شانه سقف تنها در بازارهای دوطرفه ممکن است.
2. الگوی سر و شانه کف
استراتژی کسب سود
برای به دست آوردن حداکثر سود از هر الگویی، لازم است تا نقاط امن ورود پس از تشکیل الگو را شناسایی کنیم. دو نقطه امن برای ورود در الگوی سر و شانه شناسایی شده است. اولین نقطه امن ورود بلافاصله پس از شکست خط گردن و دومین نقطه امن ورود پس از پولبک (Pullback) یا بازگشت به خط گردن شکسته شده قرار دارند.
پس از مشاهده الگو در کف، ورود به معامله با ارسال سفارش خرید انجام می‌شود و با افزایش قیمت پس از شکست خط گردن، می‌توان با به دست آوردن سود پیش‌بینی شده از معامله خارج شد.
پس از مشاهده الگوی سر و شانه سقف، ورود به معامله با ارسال سفارش فروش انجام می‌شود. البته این امکان در بازار بورس ایران وجود ندارد و فقط در بازارهای آتی می‌توان با ارسال سفارش فروش، وارد معامله شویم.
نقطه ورود
اصلی‌ترین نقطه ورود زمانی است که خط گردن شکسته می‌شود. البته می‌توان صبر بیشتری نشان داد، زیرا ممکن است حرکت قیمتی متوقف شده یا روند قیمتی برای مدت کوتاهی دچار پولبک (pullback) شود. این روش محافظه‌کارانه‌تر است چون می‌توانیم از روند حرکتی قیمت مطمئن شویم.
حد سود
تفاوت قیمت میان سر تا خط گردن مشخص کننده مقدار سود احتمالی شما از معامله به روش الگوی سرشانه است. این مقدار احتمالاً همان نرخی باشد که در ادامه روند به وجود آید. تفاضل میان سر و خط گردن به مقدار خط گردن اضافه می‌شود (در الگوی استاندارد از خط گردن کم می‌شود) و تعیین کننده حد سود تریدر خواهد بود. تشخیص و محاسبه این حد سود بهتر است با صبر و دقت انجام شود تا بهترین نتیجه را برای تریدر به همراه داشته باشد.
حاشیه سبز رنگ همان حد سود است که در الگوی استاندارد سر و شانه نشان داده شده است. این مقدار از تفاضل حد بالایی الگو (سر) با خط مشکی (خط گردن) به دست می‌آید. این مقدار در الگوی استاندارد از خط گردن کسر گشته و محدوده سود را نشان می‌دهد.
حد ضرر
در الگوی استاندارد سر و شانه معمولاً حد ضرر بعد از شکسته شدن خط گردن بالاتر از شانه راست در نظر گرفته می‌شود. می‌توان از سر الگو هم به عنوان نقطه استاپ یا همان حد ضرر استفاده کرد اما طبعاً ریسک بیشتری هم شامل شده و نسبت ریسک به ریوارد (R/R) کاهش می‌یابد.
در این تصویر فوق، نقاط ورود و حد سود و ضرر به خوبی قابل مشاهده هستند. خط قرمز “خط گردن” و خط سبز رنگ “حد سود” را نشان می‌دهد. نقاط ورود با بیضی سبز رنگ نشان داده شده‌اند. نقطه ورود سمت راست نیاز به صبر بیشتر دارد اما تریدر می‌تواند نسبت به آن مطمئن‌تر باشد. حد ضرر با خطوط کوچک سبز نشان داده شده است. حد ضرر شماره یک (با مقدار بالاتر) ریسک بالاتری دارد.
در الگوی سر و شانه معکوس، حد ضرر دقیقاً زیر شانه راست قرار می‌گیرد. باز هم می‌توانید حد ضرر را در سر الگو یا بالای شانه هم قرار دهید اما در این صورت ریسک بالاتری را متحمل می‌شوید.
مزایای الگو سر و شانه
با وجودی که همه اندیکاتورها دارای یک ضریب خطای مشخص هستند، اما دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد الگوی سرشانه از بهترین روش‌های شناخت روند بازگشتی است.
- در الگوی استاندارد سر و شانه، با سقوط قیمت از سر (سقف قیمت)، می‌توان حدس زد که فشار خرید از بین رفته و فروشندگان وارد بازار شده و برتری یافته‌اند. همچنین با رسیدنِ قیمت به خط گردن پس از شانه راست، احتمالاً خریداران دچار ضرر بالایی شده‌اند و پوزیشن‌های خود را ترک می‌کنند. این موضوع هم مهر تأیید دیگری بر تداوم سقوط خواهد بود که رسیدن قیمت به حد سود را نوید می‌دهد. خلاف این استدلال‌ها برای الگوی سر و شانه معکوس صدق می‌کند.
- در الگوی استاندارد، انتخاب شانه راست به عنوان حد ضرر کاملاً درست است. شانه راست مسلماً پایین‌تر از سر است. بنابراین این حد شکسته نخواهد شد، مگر آن که روند به صورت صعودی در آمده باشد.
- حد سود با این استدلال تنظیم شده است که تریدرهای ناموفق در طول این الگو مجبور به ترک پوزیشن‌های خود می‌کنند. به همین دلیل است که مقدار (یا حجم) حد سود برابر با فاصله سر تا خط گردن است.
- باید به حجم معاملات در این الگو هم توجه داشته باشیم. در صورتی که حجم معاملات در هنگام شکسته شدن خط گردن بالاتر رود، احتمال بسیار بیشتری وجود دارد که تمایل افراد به شکستن روند بیشتر شده باشد و تریدرهای جدید همگی با پوزیشن جدید وارد بازار شوند.
معایب الگو سر و شانه
همانطور که گفته شد، این الگو هم همچون سایر اندیکاتورهای تکنیکال دارای نقاط ضعفی است و همیشه نمی‌تواند دقیق و کامل باشد. در این بخش، به برخی از ایرادات این الگو می‌پردازیم.
- قبلاً اشاره کردیم که باید منتظر اتمام شکل‌گیری الگو باشید. همین موضوع گاهی عذاب‌آور است و نیاز به صرف وقت زیاد دارد.
- حد ضرر و حد سود در الگوی سر و شانه گاهی با مشکل مواجه هستند. حد ضرر گاهی شکسته می‌شود. از طرفی، حد سود هم همیشه به دست نمی‌آید و باید در انتخاب آن تا جایی که ممکن است، دقیق عمل کنیم.
- هر کدام از سه سقف (سه کف در الگوی معکوس) ممکن است به واسطه رویدادهای فاندامنتال حاشیه‌ای، دچار سقوط یا صعود ناگهانی شدید شوند که استفاده از الگوهای سر و شانه را دشوار می‌سازد.
- الگو های سر و شانه تا حد زیادی به نگاه مخاطب (تریدر) بستگی دارد. یک تریدر ممکن است این را در نمودار ببیند؛ با این حال، یک تریدر دیگر با او هم‌نظر نباشد. باید سعی کنیم قبل از پیاده‌سازی این روش بر روی نمودار، حتماً چهارچوب‌ها و مشخصات کلی یک الگوی سر و شانه را تبیین کنیم تا در صورت تحقق آنها، از انتخاب خود مطمئن باشیم.
الگوی سر و شانه معکوس
الگوی سر و شانه معکوس (Inverse Head and Shoulder) هم از جمله اندیکاتورهای معتبر در فضای تحلیل تکنیکال است. طبیعتاً، همان طور که می‌توان حدس زد، در این حالت قیمت دارایی به سه کف متوالی می‌رسد و پرش‌هایی موقت از آن خواهد داشت. دومین کف (پایین‌ترین کف) همان سر الگو خواهد بود و کف‌های دوم و سوم هم بالاتر بوده و شانه‌ها را می‌سازند.
آخرین روند حرکتی پس از آخرین کف الگو نشان می‌دهد که بازار خرسی به پایان رسیده و بازار آماده حرکت معکوس در جهت بالا است. الگوی سر و شانه معکوس از جمله سیگنال‌های خرید (پوزیشن لانگ) خوب است. در پایان این روند طبق الگو باید منتظر روندی صعودی باشیم که تا خط مقاومت ادامه خواهد یافت. خط مقاومت در اینجا بالاتر از کف‌های سابق در نظر گرفته می‌شود و حدّ صعود احتمالی الگوی سر و شانه معکوس خواهد بود.
سخن پایانی
الگوی سر و شانه متشکل از سه محدوده حساس (سر و دو شانه) از جمله مهمترین اندیکاتورها در تشخیص شکسته شدنِ روند و تغییر در پرایش اکشن یک دارایی است. اصولاً نقطه ورود در هنگام شکسته شدن خط گردن (خطی برای اتصال نقاط بازگشت از دو شانه) در نظر گرفته می‌شود.
حد ضرر پایین‌تر (یا بالاتر، بسته به نوع الگو) از شانه راست قرار می‌گیرد. حد سود هم از تفاضل مقدار سر تا خط گردن تعیین می‌گردد. آنگاه، حد سود به همین نسبت پایین‌تر (یا بالاتر) از خط گردن تعیین می‌گردد و تریدر منتظر برخورد روند معکوس با آن خواهد ماند.
همیشه لازم است به یاد داشته باشیم که هیچ اندیکاتور یا الگویی کامل نیست و همیشه نتیجه درستی به همراه نخواهد داشت. این الگو می‌تواند برای دوره‌‌های زمانی مختلف مورد استفاده قرار گیرد و به صورت نظری تشخیص داده می‌شود.
سوالات متداول
این الگو از سه قله یا سه دره تشکیل شده است. بلندترین قله که همیشه در وسط قرار دارد، “سر” الگو نامیده می‌شود. به دو قله یا دره کناری شانه گفته می‌شود که همیشه ارتفاع کمتری در مقایسه با سر دارند. خطی نیز که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم وصل می‌کند، “خط گردن” نامیده می‌شود. هر چه شیب خط گردن کمتر باشد، از اعتبار بیشتری برخوردار است.
این الگو در پایان روند نزولی دیده می‌شود و موجب صعودی شدن روند و افزایش قابل‌توجه قیمت سهم خواهد شد. از این الگو، برای کسب سود در بازار سرمایه ایران استفاده می‌شود.
پس از مشاهده الگوی سر و شانه سقف، ورود به معامله با ارسال سفارش فروش انجام می‌شود. البته این امکان در بازار بورس ایران وجود ندارد و فقط در بازارهای آتی می‌توان با ارسال سفارش فروش، وارد معامله شویم.
