اوردر بوک (order book) یا دفتر سفارش چیست ؟

اوردر بوک یا دفتر سفارش چیست؟ نحوه کارکرد order book در صرافی‌های ارز دیجیتال چگونه است؟ انواع سفارشات و معاملات در اردر بوک کدامند؟

در عصر دیجیتالی امروز، کریپتوکارنسی‌ها به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند. با گسترش روز افزون این پدیده، ابزارها و مکانیزم‌های متعددی برای معامله و تجارت ارزهای دیجیتال شکل گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین این ابزارها، اوردر بوک یا دفتر سفارشات است.

اوردر بوک، که در قلب هر صرافی کریپتو قرار دارد، مانند یک پل ارتباطی بین خریداران و فروشندگان عمل می‌کند و بازار را به صورت لحظه‌ای شفاف و قابل دسترس نمایش می‌دهد. این سیستم پیچیده و دقیق، امکان تحلیل دقیق‌تر بازار را فراهم می‌آورد و به سرمایه گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. در این مقاله قصد داریم تا ابتدا با اوردر بوک آشنا شده و سپس به بررسی نحوه عملکرد آن بپردازیم.

اوردر بوک چیست؟

دفتر ثبت سفارشات یا order book به معنای لیستی از سفارشات خرید و فروش است. بنابراین این دفتر نوعی لیست الکترونیکی است که تمامی خرید و فروش‌ها در آن لیست می‌شود و اطلاعات کاملی از خریداران و فروشندگان را به کاربران ارائه می‌دهند. اوردر بوک تنها به بازار کریپتوکارنسی محدود نمی‌شود و در تمامی بازارهای مالی، از جمله بازار اوراق بهادار نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و به فعالان بازار نشان می‌دهد تا خریداران و فروشندگان با چه قیمت پیشنهادی و با چه میزان حجمی در حال معامله هستند.

به عنوان مثال در معاملات بیت کوین در یک صرافی، قیمت‌های پیشنهادی با حجم‌های مختلفی ارائه می‌شود. دفتر سفارش معاملات وظیفه دارد تا با نشان دادن قیمت، حجم و سایر اطلاعات، شفافیت لازم را برای تریدرها فراهم کند. اوردر بوک با دریافت تعداد سفارشات پیشنهاد شده در قیمت‌های مختلف و شناسایی تمامی خریداران و فروشندگان، لیستی از سفارشات خرید و فروش برای کاربران ایجاد می‌کند.

اوردر بوک علاوه بر آن‌که معاملات صرافی‌ها را شفاف سازی می‌کند، در تصمیمات تریدرها نیز تاثیرگذار است. در واقع تریدرها به کمک دفتر سفارشات می‌توانند رفتار و حرکت بازار را تشخیص دهند و به کمک آن معاملاتی منطقی‌تر و بهتر انجام دهند. همچنین به کمک آن‌ها عدم تعادل سفارشات را نشان می‌دهد. عدم تعادل در سفارشات خرید و فروش در یک بازار نشان دهنده افزایش فشار فروش یا خرید است که تریدرها به کمک این دفتر می‌توانند این رفتار را شناسایی کنند.

اوردر بوک از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

به صورت کلی اوردر بوک‌ها در بازارهای معاملاتی مختلف، اطلاعات متنوعی را نمایش می‌دهند، اما همه آن‌ها از نگاه کلی از 3 بخش تشکیل شده‌اند:

1. سفارشات خرید (buy side)

در بخش سفارشات خرید، تمامی اطلاعاتی نظیر قیمت‌های پیشنهادی و حجم دارایی‌های پیشنهادی در این لیست قرار می‌گیرند. معامله‌گران می‌توانند قیمت پیشنهادی یا Bid خود را در این لیست قرار دهند. در برخی از اوردر بوک‌ها قیمت‌های پیشنهادی محدوده مشخصی دارند و خریداران باید در محدوده‌ای تعریف شده قیمت‌های پیشنهادی خود را ثبت کنند.

در این لیست سفارش‌هایی که قیمت آن‌ها پایین‌تر از قیمت دارایی معامله شده پیشنهاد می‌شود، قرار می‌گیرد. این نکته به دلیل وجود buy wall است. این اصطلاح که معمولا در بازارهای مالی استفاده زیادی دارد، در بخش خرید معاملات در دفتر سفارش به کار می‌رود. Buy wall هنگامی اتفاق می‌افتد که تعداد سفارش‌های خرید کاربران در محدوده قیمتی افزایش پیدا کند و در این حالت سفارشی بزرگ در قیمتی مشخص برای دارایی تقاضا می‌شود.

در این حالت تا زمانی که معامله بزرگ انجام نشود، سفارشات خرید دیگر، با قیمت پیشنهادی کمتر انجام نخواهند شد و سفارش بزرگ همانند یک دیوار، جلوی معاملات سفارش‌ها با قیمت کمتر را می‌گیرد. در این حالت معمولا کاربران قیمت‌های خود را به قیمت سفارش بزرگ نزدیک می‌کنند. البته هر سفارشی در buy wall قرار گیرد، باید منتظر بماند تا سفارش‌های بزرگتر انجام شوند.

2. سفارشات فروش (sell side)

در بخش سفارشات فروش درست همانند سفارشات خرید، تمامی اطلاعات قیمت‌های فروش و حجم‌های پیشنهادی آن در این بخش لیست می‌شود، اما مدل لیست سفارشات فروش کاملا برعکس لیست سفارشات خرید است. در این بخش کاربران می‌‎توانند تمامی سفارشات فروش را مشاهده کنند. سفارشات ثبت شده در این لیست، قیمتی بالاتر از معاملات ثبت شده قبلی دارند.

در این بخش نیز کاربران می‌توانند قیمت‌های پیشنهادی فروش خود را ثبت نمایند و البته در برخی از اوردربوک‌ها محدوده قیمتی وجود دارد و کاربران باید در همان محدوده قیمت‌های پیشنهادی فروش را ثبت کنند. در سفارشات فروش sell wall وجود دارد که رفتاری مشابه buy wall دارد. دیوار فروش یا sell wall زمانی ایجاد می‌شود که سفارش‌های فروش در محدوده قیمتی مشخصی افزایش پیدا کنند.

در واقع اگر در دفتر سفارش خرید، تقاضایی برای قیمت خاصی وجود نداشته باشد و سفارش فروش با حجم زیادی نیز انجام نشود، در این حالت سفارش‌های فروشی که قیمت پیشنهادی آن‌ها نسبت به سایرین بالاتر است، در قسمت بالای لیست قرار گرفته و سایر کاربران باید منتظر انجام معامله فروش در آن قیمت باشند. برای درک بهتر، می‌‎توان sell wall را مانند یک سطح مقاومت و buy wall را مانند یک سطح حمایت توصیف کرد که در یک بازه زمانی بر روی حرکت و رفتار قیمت تاثیرگذار هستند.

3. تاریخچه معاملات

در بخش تاریخچه معاملات، تمامی کاربران می‌توانند معاملات انجام شده در یک دارایی را مشاهده کنند. همچنین در این بخش کاربران می‌توانند اطلاعاتی همچون گذشته قیمت یک دارایی و تغییر روند آن را بررسی کنند. تاریخچه معاملات یکی از اصلی‌ترین ابزارها برای تحلیل یک دارایی است.

به کمک تاریخچه قیمت و رفتارهای آن، کندل‌ها تشکیل می‌شوند و تریدرها می‌توانند با تحلیل‌هایی همچون تحلیل تکنیکال، رفتار قیمت را پیش بینی کنند. در واقع به کمک تاریخچه معاملات، رفتار گذشته قیمت شناسایی و با روش‌های مختلفی آینده آن پیش بینی می‌شود. بنابراین به کمک دفتر سفارشات می‌توان رفتار قیمت یک دارایی را تحلیل و بررسی نمود.

اوردر بوک چگونه عمل می‌کند؟

همان‌طور که اشاره شد، اوردر بوک‌ها از 3 بخش سفارشات خرید، سفارشات فروش و تاریخچه معاملات تشکیل شده‌اند. سیستم اوردر بوک‌ها بدین شکل عمل می‌کند که ابتدا تمامی سفارشات را در بر طبق درخواست، در دو بخش خرید و فروش قرار می‌دهد. سپس سفارشی را بر اساس الویت زمانی و قیمتی دسته بندی و در لیست قرار می‌دهد.

در واقع در بخش سفارشات خرید، بیشترین قیمت خرید در ابتدای لیست و در بخش سفارشات فروش کمترین قیمت در بالای لیست قرار می‌گیرد. بعد از آن نوبت به نوع سفارش می‌رسد، اگر نوع سفارش منفعل باشد، یعنی از نوع post only باشد، تنها در لیست قرار می‌گیرد اما مورد معامله قرار نمی‌گیرد و اگر از نوع فعال باشد، بسته به نوع سفارش، با قرار دادن شرایط آن وارد لیست می‌شود و بدین ترتیب سیستم معاملاتی به کار خود ادامه می‌دهد.

اهداف اصلی دفتر ثبت سفارشات چیست؟

در زمان‌های گذشته و در بازارهای قدیمی و سنتی فروشندگان دارایی‌های خود را در مقابل خریداران به مزایده می‌گذاشتند و قیمت پیشنهادی خود را اعلام می‌کردند؛ در مقابل خریداران نیز قیمت پیشنهادی خود را بیان می‌کردند و در نهایت خریدار و فروشنده در یک قیمت به توافق می‌رسیدند. این سازوکار در معاملات بازارهای مالی همچون فارکس و کریپتوکارنسی به سختی اجرا می‌شود و باید ابزاری ارائه گردد تا خریداران و فروشندگان بتوانند به سادگی قیمت‌های پیشنهادی خود را اعلام کرده و به توافق برسند. به همین دلیل order book در بازارهای مالی ایجاد شد تا علاوه بر ایجاد سهولت در معاملات تریدرها، اهداف زیر را نیز محقق سازد:

• افزایش شفافیت در صرافی‌ها
  دفترهای ثبت سفارش یا اردربوک‌ها با ایجاد لیستی کامل و به روز از خریداران و فروشندگان معاملات تریدرها را راحت‌تر می‌کنند. همچنین آن‌ها با نشان دادن حجم معاملات، قیمت‌های پیشنهادی لحظه‌ای و تاریخچه معاملات، شفافیت صرافی‌ها را بالاتر می‌برند و باعث جذب اعتماد کاربران می‌شوند. اکثر صرافی‌ها در تلاش‌اند تا با ارائه اطلاعات به روز و ابزارهای مناسب در اوردر بوک‌ها، کاربران بیشتری را به صرافی‌های خود جذب کنند.
• امکان تغییر سفارش در لحظه
  به کمک اوردر بوک‌ها کاربران به سادگی می‌توانند سفارشات خود را ثبت، ویرایش و یا لغو کنند. در واقع به وسیله آن کاربران می‌توانند انواع سفارشات را بر اساس پارامترهای مورد نظر خود ثبت نمایند. همچنین امکان سریع لغو سفارش به کمک دفتر سفارشات وجود دارد. در واقع اگر سفارش کاربری معامله نشود یا بخشی از آن معامله شود، به کمک اوردر بوک‌ها امکان لغو سریع معامله وجود دارد.
  اگر بخشی از معامله انجام شود، مابقی دارایی معامله نشده به حساب کاربر بازمی‌گردد. علاوه بر این موارد، اگر تریدری قصد ویرایش معامله خود و تغییر قیمت یا حجم خود را داشته باشد، نیازی ندارد که معامله خود را لغو و معامله جدید ثبت کند؛ به جای این کار به کمک اوردربوک‌ها تریدر می‌تواند برحسب میزان دارایی خود در صرافی، قیمت و حجم پیشنهادی در معامله را تغییر دهد و سیستم اوردر بوک به سرعت قیمت و حجم جدید را جایگزین می‌کند.

انواع سفارشات در اوردر بوک (Order Book)

به صورت کلی، اوردر بوک‌ها می‌توانند سفارشات مختلفی را ثبت نمایند. شناخت نوع سفارش در صرافی‌های ارزهای دیجیتال و فارکس بسیار اهمیت دارد. به صورت کلی 4 نوع سفارش در اوردر بوک‌ها ثبت می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

1. سفارش محدود (Limit order)

در لیمیت اوردر، تریدر برای سفارش یک محدودیت در نظر می‌گیرد. به عنوان مثال تریدری قصد دارد دارایی‌ خود را در قیمت مشخصی بفروشد. این کاربر با استفاده از سفارش محدود برای اوردر بوک تعیین می‌کند که معامله به هیچ عنوان پایین‌تر از قیمت گفته انجام نشود. در این حالت ممکن است معامله با قیمت بالایی انجام شود اما معامله پایین‌تر از قیمتی که تریدر مشخص کرده، اجرا نمی‌شود.

2. سفارش استاپ (stop)

سفارش استاپ که به سفارش استاپ لیمیت نیز معروف است، معمولا برای سرمایه‌گذاران با نگاه میان مدت کاربرد دارد؛ زیرا معمولا این سفارش در لحظه و سریع انجام نمی‌شود. در این نوع سفارش کاربر بعد از آن‌که قیمت پیشنهادی خود را ثبت می‌کند، سیستم اوردربوک سفارش را بلافاصله در لیست قرار نمی‌دهد؛ بلکه سیستم منتظر می‌ماند تا شرایط معاملات مطلوب شود و در شرایطی مناسب، قیمت و حجم پیشنهادی را لیست می‌کند.

3. سفارش قیمت بازار

سفارش قیمت بازار معمولا برای تریدرهای کوتاه مدت مناسب است؛ زیرا سرعت عملکرد بالایی دارد و معمولا معامله در عرض چند دقیقه انجام می‌شود. در این نوع سفارش تریدرها محدوده یا لیمیتی برای قیمت دارایی خود در نظر نمی‌گیرند و تنها با مشخص کردن حجم دارایی، مطابق با قیمت لحظه‌ای بازار، معامله خود را انجام می‌دهد.

به عنوان مثال اگر تریدری قصد داشته باشد تا تعداد 10 رمز ارز سولانا را در سفارش قیمت بازار به فروش برساند، تنها با مشخص کردن میزان حجم معاملات، فروش دارایی بدون هیچ معطلی به اولین قیمت پیشنهادی انجام می‌شود و دارایی به فروش می‌رسد. معمولا معاملات هیجانی در این نوع سفارش به وضوح دیده می‌شود؛ بنابراین به کاربران مبتدی توصیه می‌گردد که این نوع سفارش را ثبت نکنند و برای کنترل بیشتر معاملات خود، از لیمیت استفاده کنند.

4. سفارش TIF یا Time In Force

سفارش TIF یکی از محبوب‌ترین نوع سفارشات در بازارهای معاملاتی است. در این نوع سفارش تریدرها می‌توانند مشخص کنند سفارش تا چه مدت فعال یا به اصطلاح باز باشد. به صورت کلی در سفارش‌های TIF پنج حالت معاملاتی وجود دارد:

• GTC یا Good Till Cancel: در GTC سفارش تا زمانی که کاربر آن را لغو نکرده باشد، در جریان است و بسته نمی‌شود.
• IOC یا Immediate Or Cancel Order: در IOC اگر سفارش منفعل باشد و مورد توجه سایر تریدرها قرار نگیرد، بسته یا لغو می‌شود. اگر در این نوع سفارش، بخشی از دارایی کاربر معامله شود و بخشی دیگر حالت منفعل بماند، مابقی سفارش لغو می‌شود و دارایی‌های معامله نشده به حساب کاربر بازمی‌گردد.
• روزانه: در سفارشات روزانه، اگر سفارش تا پایان روز معاملاتی اجرا نشود، بسته یا لغو می‌شود و تمامی دارایی‌های کاربر به حساب آن برمی‌گردد. زمان بسته شدن معاملات بسته به هر صرافی متفاوت است.
• FOK یا Fill Or Kill order: سفارش‌های صفر و صدی هستند و در این نوع اگر سفارش به طور کامل انجام نشود، لغو یا بسته می‌شود. در واقع باید یا سفارش به صورت کامل انجام شود یا به طور کامل لغو گردد.
• post only: همانند سفارشات حساب های دمو عمل می‌کنند و تنها ثبت سفارش در آن انجام شده و عملا معامله منفعل است. در واقع در این نوع، هیچگاه دارایی تریدر درگیر معامله نمی‌شود و تنها ثبت سفارش در اوردر بوک اتفاق می افتد.

انواع معاملات در دفتر سفارش

بعد از شناخت انواع سفارشات در اوردر بوک‌ها، باید انواع معاملات که در آن‌ها اجرا می‌شوند را بشناسیم. به صورت کلی 2 نوع معامله در دفتر سفارشات ثبت می‌شود که شامل موارد زیر است:

• معاملات یک مرحله‌ای
  در معاملات تک مرحله‌ای، تریدر حجم و قیمت پیشنهادی خود را تنها یک بار در سفارش خرید یا فروش قرار می‌دهد. در این حالت ممکن است سفارش به صورت کامل انجام شود و یا در طی چند معامله در همان قیمت انجام شود. به عنوان مثال اگر تریدری قصد داشته باشد تعداد 20 رمز ارز کاردانو را در قیمت 0.3 دلار خریداری کند، می‌تواند درخواست خرید 20 کاردانو را در قیمت گفته شده و در یک سفارش ثبت کند.
  در اولین حالت ممکن است کاربری دیگر 20 کاردانو را با قیمت 0.3 دلار به فروش برساند و معامله یکجا انجام شود. در حالت دیگر ممکن است کاربری تنها 10 کاردانو را در قیمت 0.3 دلار به فروش برساند و 50 درصد معامله انجام شود؛ اما بعد از مدتی کاربری دیگر مجدد در قیمت 0.3 دلار تعداد 10 کاردانو را در سمت فروش قرار دهد و بدین ترتیب معامله تریدر تکمیل شود.
  معمولا در صرافی‌ها بخشی به نام Tread Feed وجود دارد که در آنجا وضعیت سفارشات ثبت شده را نمایش می‌دهد. کاربران در این بخش می‌توانند سفارشات خود را بررسی کنند.
• معاملات چند مرحله‌ای
  در معاملات چند مرحله‌ای، تریدر به جای ثبت خرید و فروش دارایی خود تنها در یک سفارش و یک قیمت، از چندین سفارش برای خرید و فروش دارایی استفاده می‌کند. در واقع تریدر به وسیله خرید و فروش پله‌ای معاملات خود را انجام می‌دهد. فرض کنید که کاربری قصد دارد تعداد 320 رمز ارز پولکادات را در قیمت‌های متفاوت به فروش برساند.
  در این حالت کاربر می‌تواند با تقسیم دارایی‌های خود در چند معامله و در چند قیمت، دارایی‌های خود را به فروش برساند. در واقع این کاربر می‌تواند به جای فروش یکجای 320 رمز ارز پولکادات با قیمت 5.5 دلار، دارایی خود را در سه سفارش فروش a و b و c ثبت کند و به طور مثال در سفارش a، مقدار 150 رمز ارز پولکادات با قیمت 6 دلار، در b، مقدار 120 با قیمت 5.5 دلار و در c، مقدار 50 با قیمت 5 دلار ثبت کند.
  در این حالت تریدر دارایی خود را به صورت کلی با میانگین 5.6 دلار به فروش رسانده است. در واقع تریدرها با تقسیم دارایی‌های خود در چند معامله، ریسک معاملات خود را کاهش می‌دهند و می‌توانند سودی بیشتر از سود معاملات تک مرحله‌ای کسب کنند. معمولا معاملات چند مرحله‌ای برای دارایی‌های با حجم بالا انجام می‌شود تا با تقسیم آن در چند معامله، فروش دارایی ساده‌تر شود.

مزایای اوردر بوک (Order Book)

• کاربران به کمک دفتر ثبت سفارشات می‌توانند قیمت‌های به روز معاملات و میزان درخواست خریداران و فروشندگان را مشاهده کنند. اوردربوک‌ها با آپدیت متداول و بروزرسانی‌های پیوسته، رفتار و تغییرات قیمت یک دارایی را نشان می‌دهند.
• به کمک اوردربوک‌ها بالاترین و پایین ترین سفارش‌ها برای یک دارایی مشخص می‌شود و کاربران می‌توانند به کمک آن، معاملات بهتری انجام دهند. همچنین با ثبت تاریخچه معاملات، کندل‌ها و نمودارهای قیمتی ایجاد می‌شوند و کاربران با بررسی آن‌ها، می‌توانند آینده قیمت را پیش بینی کنند.

معایب اوردر بوک (Order Book)

• وجود محدودیت در تیک سایز: به حداقل تفاوت قیمت بین سطوح قیمتی، تیک سایز (tick size) گفته می‌شود. معمولا هر صرافی برای برخی از معاملات خود تیک سایز مشخص می‌کند که باعث ایجاد محدودیت در قیمت‌های پیشنهاد شده می‌شود. به عنوان مثال اگر تیک سایز یک صرافی 0.5 باشد، بدین معناست که سفارش‌هایی با قیمت‌های 20.3 یا 20.4 قابل قبول نیست و کاربر باید سفارش‌هایی با قیمت‌های 20 و 20.5 را ثبت کند.
• وجود محدودیت در لات سایز: به حداقل تفاوت مقدار سفارش، لات سایز (lot size) گفته می‌شود. لات سایز همانند تیک سایز باعث محدودیت در قیمت‌های پیشنهادی کاربران می‌شود. به عنوان مثال اگر یک صرافی لات سایز 200 را در نظر بگیرد، کاربران تنها باید قیمت‌هایی با مضرب 200 را ثبت کنند و نمی‌توانند قیمت‌هایی همچون 150 تا 300 را در معاملات خود قرار دهند.