دنیای کریپتو مرتباً در حال تغییر و دگرگونی است. یکی از مفاهیمی که میتواند به واسطه همین تغییرات به وجود بیاید، «هارد فورک» است. فورک زمانی اتفاق میافتد که یک تغییر در پروتکل بلاک چین رخ دهد و دو یا چند نسخه جداگانه از بلاکچین اصلی به وجود بیاید. آپدیت نرم افزار بلاک چین شبکه به دلایل مختلف میتواند اتفاق بیفتد.
بلاکچین‌ها ممکن است برای افزودن ویژگیهای جدید دست به تغییر بزنند تا یک بستر رقابتی‌تر و سازگارتر را به وجود بیاورند. این تغییرات ممکن است توسط تیم توسعه و یا حتی خود اعضای شبکه پیشنهاد شود. معمولاً پیشنهادات اعضای تیم توسعه هم در نهایت به رأی گذاشته میشود و هارد فورک در صورت توافق اکثریت اعضای شبکه اتفاق میافتد.
علاوه بر مسئله کارکرد گاهی اوقات نیز به‌روز رسانی شبکه به دلایل امنیتی یا برای افزایش مقیاس پذیری رخ می‌دهد تا حجم فضای شبکه افزایش یابد. در این مقاله به بررسی هارد فورک، تأثیرات آن، تفاوت آن با سافت فورک و معروف‌ترین نمونه‌های آن می‌پردازیم.
بیشتر بخوانید: بلاک چین چیست به زبان ساده و چه کاربردی دارد؟
منظور از هارد فورک چیست؟
در شبکه‌های بلاکچینی، هارد فورک (hard fork) به یک تغییر عظیم درون شبکه گفته میشود و به حدیست که شبکه جدید را ناسازگار با بلاکچین قدیمی می‌سازد. به واسطه چنین تغییری، دو نسخه جداگانه و مستقل از بلاک چین به وجود می‌آید که قابل تعامل با یکدیگر نخواهند بود. بعد از هارد فورک، نودهای نسخه جدید بلاک چین از نسخه قدیمی بلاکچین حمایت نمی‌کنند که یک انحراف دائم از نسخه قدیمی بلاکچین به وجود می‌آورد.
زمانی که یک هارد فورک در شبکه بلاکچین رخ دهد، نودهای شبکه موظف خواهند بود نرم افزار خود را آپدیت کنند تا قادر به ادامه استفاده از پلتفرم باشند. توجه داشته باشید نودهایی که نرم افزار بلاکچین خود را آپدیت نکنند احتمالاً باز هم به صورت عملیاتی قادر به اجرای برخی عملکردهای خود (خصوصاً در قبال نظارت بر اطلاعات) باشند، اما دیگر نمی‌توانند با نودهایی که آپدیت انجام داده‌اند ارتباط داشته باشند. این بدان معناست که یک جدایی در بلاکچین به وجود می‌آید و یک پروتکل قدیمی و یک پروتکل جدید خواهیم داشت.
از لحاظ قوانین و پروتکل‌ها باید توجه داشت که بلاک‌های قانونی با استفاده از قوانین جدید ممکن است قانونی به حساب نیایند و یا حتی بلاک‌های غیرقانونی بعد از هارد فورک به صورت قانونی به حساب بیایند. به همین دلیل است که همه نودها باید طبق قوانین جدید رفتار نمایند. برای این کار، آن‌ها باید نرم افزار خود را آپدیت کنند.
به طور کلی می‌توان گفت هارد فورک کاملاً یک ارز جدید ایجاد میکند زیرا یک انشعاب مستقل را در شبکه بلاکچین به وجود می‌آورد. یکی از مسیرهای بلاکچینی از قوانین جدید پیروی خواهد کرد و بلاکچین دیگر نیز از همان مسیر بلاک‌های قبلی پیروی میکند.
در نتیجه، کاربران می‌توانند انتخاب کنند که بلاکچین خود را به نسخه جدید به‌روز رسانی کنند و از بلاکچین جدید استفاده نمایند یا در همان بلاکچین قبلی با پروتکل‌های سابق باقی بمانند. بدین ترتیب، هارد فورک “سازگار با عقب‌گرد نیست” (backward-incompatible) و کاربران حتماً باید مسیر خود را انتخاب کنند.
در تاریخچه نسبتاً کوتاه هارد فورک گاهی اوقات پیش می‌آید که برخی کاربران به بلاک چین جدید می‌روند و برخی دیگر نیز در همان بلاکچین قدیمی باقی می‌مانند. با این حال، سناریو معمولی این است که بعد از هارد فورک، اکثر کاربران به بلاکچین جدید مراجعه می‌کنند زیرا آن را به‌روزتر و کارآمدتر می‌بینند. هر چند همان طور که گفته شد کاملاً احتمال دارد هر دو بلاکچین به صورت موازی در کنار هم به کارشان ادامه دهند.
مراحل ایجاد و انجام هارد فورک (hard fork)
ایجاد یک هارد فورک در یک شبکه بلاکچین فرآیندیست که از طریق آن نسخه‌ای جدید و غیرقابل برگشت از یک بلاکچین موجود ایجاد میشود. این فرآیند شامل چندین مرحله اساسی به شرح زیر است:
- شناسایی نیاز به هارد فورک: تشخیص داده میشود که شبکه بلاکچین موجود دیگر قادر به برآورده ساختن نیازهای کاربران خود با پروتکل‌های فعلی نیست. این نیازها ممکن است شامل بهبود امنیت، افزایش سرعت تراکنش‌ها، یا اضافه کردن قابلیتهای جدید مانند قرارداد هوشمند در بلاک چین باشد. بنابراین، جامعه و توسعه دهندگان باید درمورد ضرورت ایجاد یک هارد فورک توافق کنند.
- طراحی تغییرات: در این مرحله، توسعه دهندگان جزئیات فنی تغییرات را طراحی می‌کنند که شامل نوشتن کد جدید و اصلاح پروتکل‌های موجود است. طراحی باید به گونه‌ای باشد که مشکلات فعلی را حل کرده و همزمان زمینه‌ساز امکانات جدید برای آینده نیز باشد. این مرحله ممکن است شامل مشورت‌های گسترده با جامعه بلاکچین برای اطمینان از حمایت آن‌ها باشد.
- تست تغییرات: قبل از اعمال تغییرات در شبکه اصلی، آن‌ها باید در محیط‌های آزمایشی به طور کامل تست شوند. این تست‌ها شامل بررسی عملکرد، امنیت، و سازگاری با کاربردهای موجود است. هدف از این مرحله شناسایی و رفع هرگونه نقص قبل از راه اندازی رسمی است.
- اعلام و هماهنگی: توسعه دهندگان باید اطلاعات دقیق و جامعی در مورد هارد فورک، از جمله تغییرات فنی، زمان بندی اجرا، و دستورالعمل‌های لازم برای بهروزرسانی نرم افزارها، ارائه دهند. این اطلاع رسانی از طریق وب سایت‌ها، وبلاگ‌ها، و شبکه‌های اجتماعی انجام میشود تا تمام اعضای جامعه از تغییرات آگاه باشند.
- اجرای هارد فورک (hard fork): در تاریخ و زمان مشخص شده، هارد فورک اجرا میشود که نیازمند اجماع گسترده در شبکه است، زیرا تمام کاربران، از جمله صرافی‌ها، باید نرم افزار خود را به نسخه جدید بهروزرسانی کنند. این بهروزرسانی موجب ایجاد یک زنجیره جدید و جدا از زنجیره قبلی میشود.
- پس از هارد فورک: پس از اجرای موفقیت آمیز هارد فورک، نظارت دقیق بر شبکه جدید ضروریست تا از پایداری و عملکرد آن اطمینان حاصل شود. همچنین، توسعه دهندگان باید آماده پاسخگویی به هرگونه مشکل احتمالی و ارائه به روزرسانی‌های لازم باشند تا اطمینان حاصل شود که شبکه به خوبی کار میکند و پذیرفته شده است.
تاثیر هارد فورک بر اقتصاد رمز ارزها
هارد فورک در دنیای رمز ارزها، یک تغییر قاطع در پروتکل یک بلاک چین است که سازگاری با نسخه‌های قبلی را از دست می‌دهد. این تغییر میتواند بر اساس نیاز به بهبود امنیت، افزایش قابلیت‌ها یا رفع ایراداتی که در پروتکل فعلی وجود دارد، صورت گیرد. اما تاثیرات هارد فورک بر اقتصاد رمز ارزها چیست؟
یکی از بارزترین تاثیرات هارد فورک، تاثیر آن بر ارزش بازار است. در برخی موارد، ایجاد یک هارد فورک میتواند به افزایش اعتماد سرمایه گذاران منجر شود، چرا که نشان دهنده واکنش جامعه به حل مشکلات و بهبود شبکه است. این افزایش اعتماد ممکن است به افزایش قیمت رمزارز منجر شود. از سوی دیگر، هارد فورک ممکن است نگرانی‌هایی را در مورد تقسیم جامعه و ایجاد رقابت بین دو زنجیره به وجود آورد که میتواند به کاهش قیمت منجر شود.
تاثیر بر ثبات اقتصادی رمزارزها نیز قابل توجه است. هارد فورکها می‌توانند به ثبات بیشتر در شبکه منجر شوند، به شرطی که اجرای آن‌ها به درستی صورت پذیرد و از پذیرش گسترده در جامعه برخوردار باشند. با این حال، در کوتاه مدت، ممکن است شاهد نوسانات قیمت به دلیل عدم قطعیت ناشی از هارد فورک باشیم.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم، تاثیر هارد فورک (hard fork) بر توزیع عرضه رمز ارز است. با ایجاد یک هارد فورک و ظهور یک رمز ارز جدید، عرضه کلی این دارایی‌ها در بازار میتواند تغییر کند. این امر میتواند به تغییراتی در تقاضا و در نتیجه تغییر در ارزش بازار منجر شود.
در نهایت، تاثیر هارد فورک بر اقتصاد رمزارزها بستگی به چگونگی اجرا، پذیرش جامعه و توانایی آن در حل مشکلات موجود دارد. هرچند هارد فورکها می‌توانند فرصت‌هایی برای بهبود و تکامل ارائه دهند، اما همچنین می‌توانند چالش‌هایی را به همراه داشته باشند که باید با دقت مدیریت شوند.
تفاوت هارد فورک با سافت فورک
هر دو فورک سافت و هارد باعث ایجاد انشعاب در شبکه بلاکچین میشوند. نکته اینجاست که در هر دو مورد این است که بعد از تغییر پروتکل‌های بلاکچین همچنان نسخه قدیمی بلاک چین در شبکه باقی می‌ماند. تفاوت این دو فورک در نوع کاربرد، سازگاری آن‌ها با اطلاعات قبلی و ارتباط نودها با آن‌هاست که در ادامه به این موضوعات می‌پردازیم.
- تفاوت در سازگاری با اطلاعات قبلی
سافت فورک با اطلاعات قبلی سازگار است و بعد از سافت فورک تنها یکی از بلاکچین‌ها وجود خواهد داشت. در واقع حتی اگر کاربران بلاکچین خود را آپدیت نکرده باشند، باز هم بر روی همان تراکنش‌هایی کار می‌کنند که در نسخه آپدیت‌شده وجود دارد. سافت فورک را می‌توانید شبیه به آپدیت‌های نرم افزاری ببینید که حداقل در اول کار به کاربران قدیمی هم اجازه می‌دهند که از خدمات معمولی (درست مانند کاربران آپدیت‌شده) استفاده کنند.
در سوی دیگر با توجه به تغییرات ساختاری هارد فورک می‌توان گفت که این نوع فورک در واقع دو بلاکچین کاملاً مجزا می‌سازد که کاربران را مجبور میکند تا یکی از زنجیره‌ها را برای ادامه ثبت اطلاعات به کار ببرند.
- تفاوت در کاربرد سافت فورک و هارد فورک
هارد فورکها عموماً برای آپدیت‌های جدی بر روی شبکه به کار می‌روند. برای مثال شبکه زمانی از هارد فورک استفاده میکند که بخواهد یک کارکرد جدید را معرفی نماید، یک مشکل امنیتی را حل کند یا زمانی که بخواهد پروتکل‌های حاکم بر شبکه را تغییر دهد. در سوی دیگر، سافت فورک اصولاً برای تغییرات اندک (همچون تغییر بعضی از کدهای برنامه‌نویسی) به کار می‌رود که تمام پروتکل‌های شبکه را تحت الشعاع قرار نمی‌دهد.
همان طور که پیش از این بیان شد، می‌توانید سافت فورک را همچون یک آپدیت ساده نرم افزاری ببینید که تا مدت‌ها (حتی شاید همیشه) از شما نخواهد که الزاماً اپلیکیشن را آپدیت کنید. هارد فورک نیز یک تغییر بزرگ است که گویی بخواهید سیستم اجرایی خود را از ویندوز (Windows) به آی او اس (iOS) منتقل کنید که مسلماً همه چیز را تغییر می‌دهد.
نمونه‌هایی از هارد فورک در دنیای ارزهای دیجیتال
همین پروسه فورک منجر به ایجاد ارزهای دیجیتال جدیدی شده است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها خواهیم پرداخت. به جرأت می‌توان گفت که بیت کوین کش مهم‌ترین هارد فورک در شبکه بیت کوین به حساب می‌آید. در این دسته به بیت کوین گلد (bitcoin gold) نیز می‌توانیم اشاره کنیم. بعد از بیت کوین کش به بررسی شروع پیدایش ارز دیجیتال اتریوم کلاسیک (ETC) می‌پردازیم که به عنوان یک هارد فورک در شبکه اتریوم با حواشی زیاد به وقوع پیوست و مفاهیم ارز دیجیتال را به چالش کشید. در پایان این بخش نیز به بررسی هارد فورک در پروژه ترا لونا (Terra Luna) می‌پردازیم که جدیدترین فورک در دنیای ارزهای دیجیتال به شمار می‌رود.
بیت کوین کش
در اولین روز آگوست 2017، شبکه بیت کوین برای اولین بار دچار هارد فورک شد و دو بلاکچین به وجود آمد. بلاکچین جدید بیت کوین کش نام گرفت و ظرفیت بلاک در آن به 8 مگابایت رسید. ارز دیجیتال بومی این پروژه نیز BCH شد. بلاکچین قبلی از قوانین بیت کوین تبعیت می‌کرد و پروتکل‌های جدید حاکم بر شبکه جدید صرفاً بر همان بلاک چین جدید یا بیت کوین کش حاکم بودند.
بلافاصله بعد از هاردفورک، تمام دارندگان کوین BTC حالا مالک BCH بودند. تصمیم گیری بر عهده خود نودها بود که از همان بلاکچین قبلی استفاده کنند یا در همان شبکه بیت کوین اصلی باقی بمانند.
هارد فورک در اتریوم
هارد فورک در شبکه اتریوم بعد از فروپاشی پروژه دائو (DAO) به وقوع پیوست. شبکه‌های ارز دیجیتال از همان ابتدای راه اندازی بیت کوین تلاش داشتند که یک شبکه غیر متمرکز را با نظارت افراد به وجود بیاورند. در چنین شبکه‌ای، افراد اصلی‌ترین عناصر هستند و باید درمورد مسائل مختلف حاکمیتی نظر دهند. بعد از راه اندازی اتریوم و فراهم‌شدن زمینه برای توسعه سایر ارزهای دیجیتال، این مفهوم تحت عنوان سازمان‌های خودمختار غیر متمرکز (Decentralized Autonomous Organization) مطرح شد.
خیلی زود، پروژه‌ای هم تحت این عنوان و با هدف تحقق کامل این مفهوم شکل گرفت و قرار شد که حتی پروسه جذب سرمایه آن نیز توسط خود کاربران صورت بگیرد و همه در این موضوع سهیم باشند.
بسیاری از کارشناسان شبکه معتقد بودند که مشکلاتی در کدهای این شبکه وجود دارد، اما با وجود تمام تذکرها تلاشی برای حل این مشکلات صورت نگرفت تا در نهایت این پروژه مورد حمله هکرها قرار گرفت. حدود 3.6 میلیون کوین ETH به سرقت رفت که یک سوم سرمایه‌ای بود که جمع آوری شده بود. ارزش تقریبی این کوین‌ها با قیمت لحظه‌ای آن زمان حدوداً به 70 میلیون دلار می‌رسید.
در پاسخ، نظر عموم بر آن بود که تیم توسعه اتریوم یک هارد فورک (hard fork) را ایجاد کند و کل تاریخچه بلاکچین را دوباره بنویسد. بدین ترتیب، دارایی‌های سرقت‌شده قابل بازگشت به سرمایه گذاران اصلی خود بودند و تمام تراکنشهای بلاکچین اتریوم از لحاظ زمانی به عقب کشیده می‌شد.
این هارد فورک یکی از عجیب‌ترین و چالش برانگیزترین فورکها در تاریخ نه چندان طولانی ارزهای دیجیتال به شمار می‌رود. از یک سو، هارد فورک اتریوم در شرایط بسیار پیچیده اتفاق افتاد. از سوی دیگر، تمام معادلات در خصوص مفهوم بلاک چین تا حد زیادی تغییر کرد. بلاکچین‌ها اصولاً باید غیرقابل تغییر باشند، اما در این مورد همه چیز تغییر کرد.
از چند جهت، تیم توسعه اتریوم مجبور به تسلیم‌شدن در مقابل این تصمیم شدند. اتریوم در آن زمان هنوز خیلی جوان و نوپا بود. با زمین خوردن این پروژه، امیدها برای ایجاد یک جهان غیر متمرکز از بین می‌رفت و خدمات غیر متمرکز مالی به رؤیا می‌پیوست. در واقع، احیای پذیرش عمومی به راحتی انجام نمی‌شد و احتمالاً پیشرفت فناوری بلاکچین و حوزه امور مالی غیر متمرکز یا دیفای (DeFi) را تا چند سال به تأخیر می‌انداخت.
همین انتقادات و حواشی پیش آمده باعث شد که یک بلاکچین جدید نیز در قالب هارد فورک در شبکه اتریوم به وجود بیاید. بدین ترتیب در ابتدا، افرادی که موافق با تحریف اطلاعات شبکه بلاکچین نبودند به بلاکچین جدید اتریوم نیامدند و استخراج کوین و انجام تراکنش‌ها را در بلاک چین جدید پیگیری کردند.
بلاک چین جدید اتریوم با نام اتریوم کلاسیک (Ethereum Classic) مشهور شد و کوین بومی آن یعنی ETC هنوز جایگاه نسبتاً خوبی میان ارزهای دیجیتال دارد. نباید فراموش کرد که تصمیم تیم توسعه اتریوم در جلوگیری از فروپاشی اعتبار این شبکه تا به اینجا موفقیت‌آمیز بوده و پاسخ خوبی گرفته است. مدت زیادی تا هنگام نگارش این مقاله، اتریوم همیشه در جایگاه دوم ارزهای دیجیتال قرار داشته و یکی از ارکان اصلی این بازار به شمار می‌آید.
ترا لونا
هر کسی که در سال 2022 در دنیای ارزهای دیجیتال بوده باشد، مطمئناً نام پروژه ترا را شنیده و از سرنوشت شوم این ارز دیجیتال آگاه است. همچون اتفاقی که برای مهم‌ترین پروژه اتریوم در سال 2016 رخ داد، ترا نیز یکی از ده بلاکچین اول بازار کریپتو بود که ناگهان به واسطه مشکلات الگوریتمی سقوط کرد و ارزش آن به نزدیک صفر دلار رسید. این بلاکچین دارای یک استیبل کوین بود که بعد از فروپاشی نتوانست ارزش یک دلار خود را حفظ کند.
پیشنهاد فورک توسط اعضای این شبکه مطرح شد و به واسطه آن شاهد ایجاد یک بلاکچین جدید (با توکن جدید LUNA) بودیم. البته این بار خبری از استیبل کوین جانبی نبود. بلاکچین قبلی به نام ترا کلاسیک (Terra Classic) تغییر کرد و توکن بومی آن هم لونا کلاسیک (Luna Classic) شد. در واقع پسوند “کلاسیک” برای ارجاع به بلاکچین قبلی به کار می‌رود. در هنگام نگارش این مقاله، هیچ کدام از توکن‌های قدیمی و جدید این شبکه چندان روند قیمتی خوبی ندارند و نمی‌توان به صورت قطعی گفت که آیا این فورک به سود سرمایه گذاران بوده است یا خیر.
سخن پایانی
«هارد فورک چیست؟» Hard Fork به صورت خلاصه به آپدیت نرم افزاری شبکه بلاک چین گفته میشود که باعث به وجود آمدن یک انشعاب در شبکه بلاکچین می‌گردد. در نوع هارد فورک (hard fork)، بر عکس سافت فورک، نیاز است که نودها مسیر خود را مشخص کنند و یکی از بلاکچین‌ها را برای پیشبرد اطلاعات انتخاب نمایند.
موارد زیادی وجود دارد که هر دو بلاکچین به صورت موازی فعالیت خود را ادامه می‌دهند و یک ارز دیجیتال شکل می‌گیرد. هارد فورک یک تغییر دائم در پروتکل‌های بلاکچین (در سطح وسیع) به وجود می‌آورد و هر نسخه از بلاکچین از آن به بعد دارای تراکنش‌ها و نسخه بلاکچین خود است.
بیت کوین، به عنوان باثبات‌ترین و مطمئن‌ترین ارز دیجیتال، نیز بارها دستخوش هارد فورک شد. حتی اتریوم هم یکی از مهم‌ترین هارد فورک‌های دنیای کریپتو را تجربه کرده است که منجر به پیدایش ارز دیجیتال اتریوم کلاسیک شد. این اتفاقات نشان می‌دهد که تحول و بهبود فعالیت شبکه از مهم‌ترین ویژگیهای بازار پویای کریپتو است.
هارد فورکها بارها و بارها قابلیتهای گوناگون خود را نشان داده‌اند. به جرأت می‌توان گفت که هارد فورک اتریوم توانست پروژه اتریوم (و شاید کل دنیای کریپتو) را از فرط نابودی و از بین رفتن اعتماد عمومی نجات دهد. ذکر همین نکته برای دانستن اهمیت مفهوم هارد فورک و کارایی بسیار بالای آن‌ها کافیست و جایگاه این ابزار توسعه دهندگان به خوبی به همگان نشان داده شده و فقط باید به طور صحیح و در زمان مناسب به کار گرفته شود.
هارد فورک دست تیم توسعه و نودها را باز می‌گذارد تا تغییرات لازمه را بدون آسیب به امنیت شبکه اعمال کنند و به همین دلیل یک انتخاب خوب پیش روی کاربران به شمار می‌رود.
سرمایه گذاری بلند مدت روی ارز حاصل از هاردفورک منطقیه یا همون از اصلی؟