آربیتراژ چیست و چرا اهمیت دارد؟ استراتژی های arbitrage کدامند؟ آربیتراژ چه مزایا و معایبی دارد و انواع آن کدامند؟
در علم اقتصاد، آربیتراژ (Arbitrage) به معنای کسب سود از تفاوت قیمت یک دارایی در دو یا چند بازار در یک زمان مشخص است. آربیتراژ در واقع فرصتی برای کسب سود با ریسک پایین محسوب میشود. به بیان دیگر، زمانی که ارزش یک دارایی خاص مانند، ارز، کالا یا سهام، در بازارهای گوناگون با هم تفاوت داشته باشد، معامله‌گران با خرید آن دارایی با حداقل قیمت در بازاری که قیمت آن دارایی نسبت به سایر بازارها کمتر است، و فروش سریع آن دارایی با قیمتی بالاتر در بازار دیگری که قیمت دارایی در آن بیشتر است، سود کسب می‌کنند.
آربیتراژ چیست؟
آربیتراژ یکی از روش‌های معامله در بازارهای مالی از جمله فارکس، ارز دیجیتال و سهام است که به معامله گران اجازه می‌دهد تا از تفاوت قیمت‌ها در بازارهای مختلف بهره‌مند شوند. در این روش، معامله‌گر به طور همزمان یک دارایی را از یک بازار خریداری و در بازار دیگری به فروش می‌رساند. هدف از این عمل، بهره‌برداری از تفاوت قیمت‌ها در بازارهای مختلف است.
آربیتراژ می‌تواند در بازارهای مختلفی از جمله بازارهای سهام، ارز، کالا و حتی بازارهای ملک و مستغلات انجام شود. این روش عمدتاً توسط معامله گران حرفه‌ای و شرکت‌های مالی انجام میشود، اما با کمی تحقیق و دانش، تجار عادی نیز میتوانند از آن بهره‌مند شوند. یکی از مزایای آربیتراژ این است که ریسک نسبتاً پایینی دارد زیرا معامله‌گر به طور همزمان می‌خرد و می‌فروشد، بنابراین احتمال زیان کم است. اما باید توجه داشت که این روش نیازمند تحقیقات دقیق، تجزیه و تحلیل و دسترسی به اطلاعات لحظه‌ای از بازارهاست.
به صورت کلی، آربیتراژ زمانی امکان پذیر است که زمینه فروش دارایی فراهم بوده و محصول نیازی به معرفی و بازاریابی نداشته باشد. به همین دلیل، مواردی مانند صادرات کالا آربیتراژ محسوب نمی‌شود. به عبارت دیگر، Arbitrage بر این مبنا استوار است که در سرمایه‌گذاری، بازده مثبت قطعی وجود دارد. از سوی دیگر، اگر ارزش دارایی خاصی در بازارهای گوناگون یکسان باشد، در اصطلاح تعادل آربیتراژی برقرار است.
آربیتراژ به خاطر ناکارآمدی‌های بازار وجود دارد که هم از آن ناکارآمدی‌ها سوء‌استفاده می‌کند و هم آنها را برطرف می‌نماید چون آربیتراژ معامله‌ایست که از تفاوت‌های کوچک در قیمت بین دارایی‌های یکسان در دو یا چند بازار بهره می‌برد.
چرا آربیتراژ اهمیت دارد؟
معامله گران آربیتراژ در راه کسب سود، میزان کارایی بازارهای مالی را افزایش می‌دهند. همینطور که آنها خرید و فروش می‌کنند، تفاوت بین قیمت دارایی‌های یکسان یا مشابه کاهش می‌یابد. دارایی‌هایی که قیمت پایینی دارند، خریده شده و در مقابل، دارایی‌های با قیمت بالاتر فروخته می‌شوند. به این ترتیب، آربیتراژ ناکارآمدی در قیمت گذاری بازار را برطرف می‌سازد و لیکوئیدیتی یا نقدینگی در بازار را افزایش می‌دهد. در ادامه، تعدادی از استراتژی های آربیتراژ را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
انواع آربیتراژ (Arbitrage) در ارز دیجیتال و فارکس
آربیتراژ خالص (Pure Arbitrage)
اربیتراژ خالص به استراتژی سرمایه‌گذاری اشاره دارد که در آن یک سرمایه گذار به طور همزمان یک دارایی را در بازارهای مختلف خرید و فروش می‌کند تا از تفاوت قیمت بهره ببرد. به این ترتیب، اصطلاحات “آبیتراژ” و “آبیتراژ خالص” اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. بسیاری از دارایی‌ها را می‌توان در چندین بازار خرید و فروش کرد. هرگاه یک دارایی در چند بازار معامله شود، احتمال دارد قیمت‌ها به طور موقت از هم جدا شوند. زمانی‌که این تفاوت قیمت وجود داشته باشد، اربیتراژ خالص امکان‌پذیر است.
به عنوان مثال، تصور کنید یک شرکت چندملیتی سهام خود را در بورس نیویورک (NYSE) و بورس لندن عرضه کرده است. در NYSE، قیمت آن 1.05 دلار و در بورس لندن 1.10 دلار است. اگر یک سرمایه‌گذار آن را با قیمت 1.05 دلار بخرد و با 1.10 دلار بفروشد، به ازای هر سهم پنج سنت سود خواهد داشت. اربیتراژ خالص نیز در چنین مواردی که نرخ‌های ارزی منجر به تفاوت قیمت می‌شوند، امکان‌پذیر است.
در نهایت، آربیتراژ خالص استراتژی است که در آن سرمایه گذار از ناکارآمدی های بازار استفاده می‌کند. با پیشرفت تکنولوژی و دیجیتالی شدن معاملات، توانایی بهره‌برداری از این سناریوها کاهش یافته، زیرا اکنون می‌توان خطاهای قیمت گذاری را به سرعت شناسایی و برطرف ساخت. این موضوع به این معناست که فرصت‌های آربیتراژ خالص به پدیده‌ای نادر تبدیل شده‌اند.
آربیتراژ ادغام (Merger Arbitrage)
آربیتراژ ادغام که به آن آربیتراژ ریسک نیز گفته میشود، نوعی آربیتراژ مربوط به واحدهای ادغام شده، مانند دو کسب و کار تجاری عمومی است. به طور کلی، یک ادغام شامل دو طرف است: شرکت خریدار و هدف آن. اگر شرکت هدف یک نهاد معاملاتی عمومی باشد، پس شرکت خریدار باید سهام در حال انتشار آن شرکت را بخرد. در بیشتر موارد، این خرید با یک ارزش افزوده نسبت به قیمت معامله سهام در زمان اعلام صورت می‌گیرد، که منجر به سود برای سهامداران میشود.
با عمومی شدن معامله، معامله گرانی که به دنبال سود بردن از آن هستند، سهام شرکت مورد نظر را خریداری می‌کنند و آن را به قیمت معامله اعلام شده نزدیک می‌نمایند. قیمت شرکت هدف به ندرت با قیمت معامله مطابقت دارد، اما اغلب با یک تخفیف جزئی معامله میشود. این به علت ریسک شکست یا عدم انجام معامله است. معاملات ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تغییر شرایط بازار یا امتناع از معامله توسط نهادهای نظارتی مانند کمیسیون تجارت فدرال (FTC) یا وزارت دادگستری (DOJ) با شکست مواجه شوند.
در ابتدایی‌ترین شکل، آربیتراژ ادغام شامل سرمایه گذاری میشود که سهام شرکت مورد نظر را با قیمت تخفیف خورده آن خریداری می‌کند و پس از انجام معامله سود می‌برد. با این حال، شکل‌های دیگری از اربیتراژ ادغام نیز وجود دارد. برای مثال، سرمایه گذاری که معتقد است امکان شکست خود یا معامله وجود دارد، سهام شرکت هدف را کوتاه می‌کند.
آربیتراژ قابل تبدیل (Convertible Arbitrage)
آربیتراژ قابل تبدیل شکلی از آربیتراژ مربوط به اوراق قرضه قابل تبدیل است که اسکناس قابل تبدیل یا بدهی قابل تبدیل نیز نامیده میشود. یک اوراق قرضه تبدیلی، در اصل، مانند هر اوراق قرضه دیگری است: یک نوع بدهی شرکتی که پرداخت سود به دارنده اوراق قرضه را تضمین می‌کند. تفاوت اصلی بین اوراق قرضه قابل تبدیل و اوراق قرضه سنتی این است: با یک اوراق قرضه قابل تبدیل، دارنده اوراق این اختیار را دارد که آن را با نرخ تخفیف به سهام شرکت پایه در تاریخ بعدی تبدیل کند.
شرکت‌ها اوراق قرضه قابل تبدیل منتشر می‌کنند، زیرا انجام این کار به آنها اجازه می‌دهد تا سود کمتری ارائه دهند. سرمایه گذارانی که در آربیتراژ تبدیل پذیر شرکت می‌کنند به دنبال استفاده از تفاوت بین قیمت تبدیل اوراق قرضه و قیمت فعلی سهام شرکت پایه هستند. این امر معمولاً با در نظر گرفتن موقعیت‌های همزمان (شورت و لانگ) در اوراق قرضه تبدیلی و سهام اساسی شرکت حاصل میشود. موقعیت‌هایی که سرمایه گذار می‌گیرد و نسبت خرید و فروش بستگی به این دارد که سرمایه گذار باور دارد اوراق قرضه به قیمت منصفانه‌ای عرضه شده است یا خیر.
در مواردی که اوراق قرضه ارزان در نظر گرفته میشود، معمولاً در سهام موقعیت کوتاه و روی اوراق یک موقعیت خرید دارند. از سوی دیگر، اگر سرمایه گذار معتقد باشد که اوراق قرضه بیش از حد قیمت گذاری شده، ممکن است یک موقعیت خرید سهام و یک موقعیت کوتاه در اوراق قرضه بگیرد.
استراتژی های آربیتراژ در بازر ارز دیجیتال و فارکس
- آربیتراژ زمانی
استراتژی زمانی یکی از انواع استراتژی های آربیتراژ در بازار ارز دیجیتال و فارکس محسوب میشود. آربیتراژ زمانی به فرصتی گفته میشود که سهام یک شرکت خوب به دلیل نرسیدن به هدف کوتاه مدت خود، فروخته میشود. دلیل این مسئله این است: شرکت نتوانسته درآمد مورد نظر خود را در مدت زمان مشخص برآورد نماید که باعث میشود ارزش سهام این شرکت در کوتاه مدت کاهش یابد. - آربیتراژ جغرافیایی یا فاصله‌ای (Spatial Arbitrage)
استراتژی جغرافیایی یکی دیگر از انواع استراتژی های آربیتراژ است. در بین انواع مختلف استراتژی‌ها، آربیتراژ جغرافیایی به‌عنوان مهم‌ترین استراتژی Arbitrage درنظر گرفته میشود. آربیتراژ جغرافیایی به اختلاف قیمت‌ها در سطح یک کشور یا در سطح بین المللی اشاره می‌کند. تفاوت قیمت سهام یک شرکت در کشورهای مختلف نمونه‌ای از اختلاف قیمت‌ها محسوب میشود. برای درک بهتر این موضوع، مثالی می‌زنیم. فرض کنید سهام شرکتی در بازار سهام نیویورک 35.07 دلار و در بازار سهام لس آنجلس 36 دلار باشد. در این حالت، خریدار آن سهام را از بازار نیویورک خریداری می‌کند و در بازار لس آنجلس به فروش می‌رساند. - آربیتراژ آماری (Statistical Arbitrage)
منظور از آربیتراژ آماری گروهی از استراتژی های مبادله‌ایست که از تحلیل‌های آماری برای سرمایه گذاری در پرتفویهای مختلف استفاده می‌کنند. این استراتژی‌ها ممکن است دوره‌های زمانی متفاوتی را دربرگیرند. هدف از این استراتژی‌ها این است که تا حد امکان نوسانات پرتفوی را کاهش دهند. ماهیت این روش بسیار کمّی و عددی است. - آربیتراژ مثلثی (Triangular Arbitrage)
آربیتراژ مثلثی اغلب در بازار ارزهای دیجیتال شکل می‌گیرد. بر اساس آربیتراژ مثلثی، یک ارز با ارز دیگری مبادله میشود. سپس ارزی که تازه خریداری شده با یک ارز دیگر مبادله و در نهایت، ارزی که در آخر خریداری شده با اولین ارز خریداری شده، مبادله میشود. به خاطر چنین روش مبادله‌ای، به این نوع آربیتراژ، مثلثی گفته میشود چون سه بار مبادله انجام شده و در نهایت، به ارز ابتدایی بازگشت میشود. در چنین معاملاتی، زمانی سود حاصل میشود که تفاوت قیمت ارزها بیش از کارمزد خرید و فروش آنها باشد. - آربیتراژ غیر متمرکز (Decentralized arbitrage)
این استراتژی در صرافی های غیر متمرکز یا بازارساز خودکار (AMM) کاربرد دارد که به وسیله برنامه‌های خودکار و غیرمتمرکزی به نام قراردادهای هوشمند، قیمت جفت ارزهای معاملاتی تعیین می‌شوند. اگر قیمت جفت ارزهای معاملاتی به طور قابل توجهی با قیمتهای نقدی آنها در صرافی‌های متمرکز تفاوت داشته باشد، معامله گران آربیتراژ میتوانند وارد معامله شده و از طریق تبدیل ارز بین یک صرافی غیر متمرکز (DEX) و متمرکز، سود به دست آورند. - آربیتراژ در بازار نقدی
- بازار سهام جهانی
با عرضه سهام شرکت‌های بین المللی و چندملیتی در بورس‌های بزرگ جهانی، این بازارها به یکدیگر متصل شده و به صورت یکپارچه عمل می‌کنند. برخی اوقات در مدت زمان کوتاهی، قیمت یک سهم در این بازارها تفاوت دارد. در چنین حالتی، به دلیل رصد پیوسته بازار توسط ربات‌های معامله گر یا سرمایه گذاران و ارسال سریع سفارشات در حجم بالا، فاصله قیمتی از بین رفته و بازار به تعادل می‌رسد.
- آربیتراژ در بازار آتی
قسمت عمده‌ای از این معاملات در بستر بازار آتی انجام می‌شوند. در واقع، فلسفه اصلی این نوع آربیتراژ ، اختلاف قیمت بین بازار آتی و بازار نقدی است. فرآیند انجام معاملات به این صورت است که قیمت یک دارایی مانند سهام یا کالا در بازار آتی نسبت به قیمت جاری آن در بازار نقدی بالاتر بوده و فاصله بین قیمت آنها به گونه‌ایست که Arbitrage این دارایی حاشیه سود مناسبی به همراه دارد.
در این حالت، معامله‌گر دارایی مورد نظر خود را در بازار نقدی خریداری می‌کند و معادل آن، قراردادی را در بازار آتی به فروش می‌رساند، که فاصله بین نرخ خرید و فروش این دارایی، با سود ناخالص آن برابر خواهد بود. لازم به ذکر است در شرایط برعکس که قیمت نقدی بالاتر از نرخ بازار آتی است، سرمایه گذاران به صورت همزمان دو پوزیشن معاملاتی خرید و فروش را در بازار آتی اتخاذ می‌کنند، یا به منظور فروش نقدی در آینده نزدیک، تنها دارایی مورد نظر را پیش خرید می‌نمایند.
- آربیتراژ در بازار جهانی ارز (فارکس)
به دلیل حجم بالای تراکنش‌ها و گستردگی ابزار معاملاتی در بازار جهانی ارز (فارکس)، موقعیت‌های آربیتراژی فراوانی وجود دارند. با این وجود، تعداد معامله گران و سرعت اجرای سفارشات باعث میشود که چنین فرصت‌هایی به سرعت پوشش داده شوند. به همین خاطر، امروزه ربات های معاملاتی مخصوصی برای پیدا کردن و انجام معاملات آربیتراژی طراحی و ایجاد شده‌اند. - بازار غیر رسمی ایران
نوسانات ارزی در یک دهه گذشته یکی از نمونه‌های آربیتراژ در ایران محسوب می‌شوند. زمانی که اختلاف قیمت ارز دولتی و بازار آزاد افزایش می‌یافت، اکثر معامله گران Arbitrage برای خرید ارز سهمیه‌ای دولتی اقدام می‌کردند و در بازار آزاد به فروش می‌رساندند.
اختلاف نرخ ارز بین بازارهای منطقه‌ای نیز فرصت مناسبی برای معامله گران در نظر گرفته می‌شد چون اختلاف قیمت بین بازار تهران و سایر کلان شهرها با مناطق داخلی و خارجی، سودی بدون ریسک و نسبتا بالایی را برای آنها فراهم می‌کرد. با وجودی که این تفاوت نرخ همیشه بین کشورهای همسایه وجود دارد، اما به دلیل اختلاف قیمت‌ها، آربیتراژ ارز در حالت عادی چندان مقرون به صرفه نیست.
لازم است توجه داشته باشیم چنین فعالیت‌هایی به خروج ارز و آسیب به نظام اقتصادی کشورها منجر شده و پیگرد قانونی دارد. امروزه، به خاطر گسترش تولید در سراسر دنیا، حذف واسطه‌ها و تجارت الکترونیک، فرصت‌های آربیتراژی بازارهای نقدی خیلی محدود شده و اغلب بازارها در شرایط تعادل قیمتی به سر می‌برند.
مزایای آربیتراژ (Arbitrage)
- سود کم ریسک: یکی از مزایای آربیتراژ سود با ریسک پایین است. معاملات آربیتراژ مستلزم سود در برابر خطر بسیار پایین است چون خرید و فروش به طور همزمان برای سود بردن از تغییرات قیمت انجام میشود. ممکن است معامله گران دیگر نیز از همان فرصت Arbitrage استفاده کرده و قیمت‌ها را به طور نامطلوبی بالا و پایین ببرند. بنابراین، در این معاملات، زمان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است به همین دلیل، توسط مدیران صندوق‌ها و موسسات مالی اجرا و مدیریت میشود که ما می‌توانیم از طریق آنها سرمایه گذاری کنیم.
- سیستم‌های قابل اعتماد: از جمله مزایای آن این است که سرعت، مبالغ هنگفت پول و حجم عظیمی از سهام در معاملات آنها نقش دارند. معامله گران به نرم افزارهای کامپیوتری پیچیده و بسیار کارآمد تکیه می‌کنند تا با تشخیص تغییرات جزئی قیمت و انجام معاملات خرید و فروش سهام در هزاران مورد، فرصت‌های آربیتراژ را شناسایی کرده و سود به دست آورند.
- معاملات ایمن و سریع: از دیگر مزایای آن انجام معاملات ایمن و سریع است. معاملات آربیتراژ به صورتی مطمئن و سریع با کمک نرم افزارهای تجاری هوشمند انجام می‌شوند که در برابر مداخله یا خطای انسانی نفوذناپذیر است. آنها سرمایه گذاری‌های کوتاه مدتی هستند که ریسک پایینی دارند و میتوانند سود را تضمین کرده و از اختلاف قیمت موجود استفاده کنند. در این معاملات، هیچ نقدینگی وجود ندارد که تحت تاثیر نیروهای بازار قرار بگیرد و دچار نوسان شود.
معایب آربیتراژ (Arbitrage)
- کارمزد آربیتراژ: یکی از معایب آربیتراژ کارمزدهای آن است. لازم به یادآوری است که ترید در دو صرافی احتمالا هزینههای برداشت، سپرده و ترید به همراه خواهد داشت. در برخی موارد، مقدار کل این کارمزدها ممکن است به‌اندازه‌ای زیاد شود که از میزان سود ما نیز بیشتر باشد. برای جلوگیری از پرداخت کارمزدهای بالا، تریدرها باید به دنبال صرافی‌هایی با کارمزدهای بسیار پایین و رقابتی باشند. علاوه بر این، بهتر است دارایی خود را در چند صرافی پخش کرده و از اختلاف قیمت موجود در بازار به نفع خود بهره ببریم.
- حساسیت آربیتراژ به زمان: یکی دیگر از معایب آن حساسیت به زمان است. یعنی هر چه تعداد معامله‌گرانی که از این مدل استفاده می‌کنند، بیشتر شود، اختلاف قیمت بین دو صرافی نیز کمتر میشود. در ادامه، چند عامل که بر زمان اجرای معاملات آربیتراژ تاثیر منفی دارند را معرفی می‌کنیم:
- سرعت تراکنش بلاکچین: مدت زمان لازم برای انجام اعتبارسنجی در بلاک چین‌های مختلف، یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر قیمت آربیتراژ است.
- چک‌های AML صرافی‌ها: هر زمان که مبالغ زیادی توسط یک معامله‌گر جابه‌جا میشود، معمولا صرافی‌ها بررسی‌های ضد پول‌شویی (AML) را انجام می‌دهند. در برخی موارد، ممکن است این بررسی‌ها چند هفته طول بکشد.
- سرورهای صرافی آفلاین: گاهی اوقات، ممکن است صرافی‌ها بنا به دلایل مختلف شرایط محدودکننده‌ای برای برداشت و سپرده گذاری ارزهای دیجیتال در نظر بگیرند. در این شرایط، استفاده از استراتژی آربیتراژ عملاً به زیان ما خواهد بود.
- امنیت استراتژی آربیتراژ: از آنجا که معامله‌گران آربیتراژ باید مبالغ قابل توجهی را در کیف پول‌های صرافی‌ها سپرده‌گذاری کنند، در معرض خطرات امنیتی ناشی از هک صرافی و کلاهبرداری قرار دارند. برای مثال، ممکن است یک صرافی به طور ناگهانی به فعالیت حرفه‌ای خودش پایان دهد و سرمایه افراد از دست برود.
- ریسک طرف مقابل: به طور کلی، آربیتراژ شامل حرکت‌های بعدی پول نقد است، که در معرض خطر ریسک متقابل قرار دارند. اگه یکی از طرف‌های قرارداد نتواند وظایف خود نسبت به طرف مقابل را انجام دهد، این مشکلی جدی محسوب میشود. اگر یک تجارت منفرد یا بسیاری از معاملات مرتبط با یک طرف، قرارداد واحد داشته باشند شکست یکی از طرفین تهدیدی برای شکست بسیاری از معامله گران در صورت بحران مالی است.
انتخاب صرافی مناسب برای انجام آربیتراژ
در زمان انتخاب صرافی برای انجام آربیتراژ، معامله گران باید به این نکته توجه داشته باشند که حجم معاملات صرافی زیاد باشد. از سوی دیگر، بهتر است صرافی‌هایی انتخاب شوند که قیمتهای پایین‌تری برای دارایی‌ها ارائه می‌دهند. لازم است به خاطر داشته باشیم اگر قیمت ارزی در یک صرافی پایین باشد، لزوماً به معنای اعتبار صرافی نیست. متاسفانه، برخی از معامله گران بدون تحقیق کافی یک صرافی شناخته نشده را انتخاب می‌کنند و در نهایت، به از دست رفتن سرمایه آنها منجر میشود.
سخن پایانی
«آربیتراژ چیست؟» همانطور که گفته شد، آربیتراژ (Arbitrage) خرید و فروش همزمان یک دارایی در بازارهای مختلف برای بهره برداری از تفاوت‌های جزئی در قیمت آنها و به دست آوردن سود از این اختلاف قیمت است. ما نیز می‌توانیم با کسب مهارت ها و اطلاعات لازم دمورد آربیتراژ، از تغییرات کوتاه‌مدت در قیمت ابزارهای مالی یکسان در بازارهای مختلف درآمد کسب کنیم.
این روش یکی از راه‌های معتبر برای کسب درآمد در بازارهای مالی است. اما مانند هر فرصت سرمایه گذاری دیگری، آربیتراژ نیز با ریسک‌ها و چالش‌های خاص خود همراه است. برای موفقیت در این زمینه، آگاهی دقیق از بازار، تحلیل داده‌ها و اطلاعات به‌روز، به همراه یک برنامه‌ریزی دقیق و استراتژی مناسب، الزامی است.
به یاد داشته باشید که هرگز نباید تمام سرمایه خود را در یک فرصت آربیتراژ سرمایه گذاری کنید و همیشه از مدیریت ریسک بهره‌مند شوید. در نهایت، موفقیت در آربیتراژ نیازمند تجربه، تحقیق و پیگیری مداوم است. امیدواریم که این مقاله بتواند یک قدم اولیه در مسیر شما به سوی موفقیت در این زمینه باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و پیشرفت در این مسیر، توصیه میشود به تحقیق و یادگیری مداوم ادامه دهید.
