لیکوییدیتی (Liquidity) یا نقدینگی به زبان ساده چیست؟

لیکوییدیتی چیست و چرا در بازارهای مالی اهمیت دارد؟ نحوه تعیین liquidity چگونه است؟ چه عواملی بر نقدینگی در بازار فارکس و کریپتو تاثیرگذار است؟

در دنیای پیچیده و سریع امروزی، مفهوم لیکوئیدیتی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان بازارهای مالی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. این عبارت که به سادگی به معنای توانایی تبدیل دارایی‌ها به پول نقد است، همچون خونی در رگ‌های اقتصاد جریان دارد. این مفهوم، نه تنها برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای مالی اهمیت دارد، بلکه برای سلامت کلی اقتصاد نیز حیاتی است.

تأمین لیکوییدیتی، چالشی است که بانک‌های مرکزی و نهادهای مالی در سراسر جهان با آن روبرو هستند. بدون نقدینگی کافی، بازارها ممکن است دچار رکود شوند، که این امر می‌تواند به نوبه خود بر تولید ناخالص داخلی و سطح اشتغال تأثیر بگذارد. از طرف دیگر، میزان بیش از حد آن نیز می‌تواند منجر به تورم و ناپایداری‌های اقتصادی شود. در این مقاله، قصد داریم تا با نگاهی دقیق و عمیق به مفهوم liquidity و ابعاد گوناگون آن بپردازیم.

لیکوئیدیتی یا نقدینگی چیست؟

لیکوییدیتی (liquidity) یا نقدینگی به سادگی خرید و فروش یک دارایی با قیمت دلخواه می‌گویند. هر چه راحت‌تر و بدون نیاز به افزایش یا کاهش قیمت قادر به خرید و فروش یک دارایی باشید، به این معناست که آن دارایی و بازار آن لیکویید است. سادگی خرید و فروش در بازار به زمانی بستگی دارد که برای انجام ترید نیاز است.

در دنیای کریپتو و در نگاه کلان، هر صرافی ارز دیجیتال نیاز دارد که لیکوئیدیتی بالایی را در اختیار داشته باشد. بدون آن، سفارش‌های خرید و فروش احتمالاً هیچ‌گاه تکمیل نشوند. در واقع، مشتری طرف مقابل برای انجام ترید وجود نخواهد داشت و ممکن است آن صرافی ارز دیجیتال ورشکست شود. حجم نقدینگی یک صرافی از ویژگی‌های مهم برای انتخاب صرافی است. در ادامه مقاله به دلایل اهمیت آن اشاره خواهد شد.

نقدینه بودن بازار از لحاظ مفهومی به عمق بازار (market depth) نزدیک است. عمق بازار نشان می‌دهد که یک سفارش بزرگ تا چه میزان می‌تواند قیمت را دچار نوسان کند. هر چه یک بازار عمیق‌تر باشد، امکان تغییر قیمت آن از طریق ثبت یک سفارش سنگین کمتر خواهد بود. در بازارهایی با لیکوییدیتی بالا امکان خرید و فروش آنی وجود دارد. البته این بدان معنا نیست که هم خریدار و هم فروشنده از معامله سود خواهند برد.

مسلماً در بازارهای مالی معمولاً یک طرف معامله ممکن است با ضرر اقدام به ترید کرده باشد. نکته اینجاست که در بازارهای لیکویید می‌توان حتی مقدار ضرر را هم بدون تغییر چشمگیر قیمت تا حدودی کاهش داد و از فرصت‌های معاملاتی به خوبی استفاده کرد. می‌توان بدین ترتیب نتیجه گرفت که اسپرد (spread) در بازارهای نقدینه چندان زیاد نیست.

انواع دارایی‌ها از لحاظ لیکوئیدیتی یا نقدینگی

پول نقد یا کش (cash) از نقدینه‌ترین دارایی‌ها به شمار می‌آید. معادل این دارایی در دنیای دیجیتال استیبل کوین‌ها (stablecoin) هستند که به پشتوانه یک ارز فیات (Fiat) که معمولاً دلار است، عرضه می‌شوند. به دلیل لیکوئیدیتی (Liquidity) بالای استیبل کوین‌ها معمولاً از این توکن‌ها به عنوان اولین رمز ارزهایی یاد می‌شود که احتمالاً در آینده به صورت روزمره به کار گرفته شوند.

دارایی‌های دیجیتال نسبت به دارایی‌های ملموس در دنیای واقعی دارای لیکوییدیتی بالاتری هستند زیرا قابلیت خرید و فروش آن‌ها به راحتی امکان پذیر است. خرید و فروش دارایی‌های دیجیتال در واقع صرفاً انتقال چند بیت اطلاعات میان کاربران است که به سادگی قابل اجراست. در حالیکه برای خرید و فروش خانه، ماشین و غیره باید به دنبال فردی باشید که دقیقاً همه مشخصات مورد نظر را مطالبه کند و با نرخ پیشنهادی شما نیز موافق باشد.

اهمیت لیکوییدیتی در بازار کریپتو

بازار کریپتو، اگرچه یک بازار نوپاست، به شدت به نقدینگی وابسته است. اگر liquidity بازار (یا حتی یک ارز دیجیتال) بالا باشد به این معناست که ریسک سرمایه‌گذاری پایین خواهد آمد و به شما امکان می‌دهد که نقطه خروج خود را بهتر پیدا کنید. طبیعیست که بازارهایی با لیکوییدیتی بالا برای تریدرها و سرمایه گذاران مورد پسند هستند.

از سوی دیگر، بالا رفتن آن نیز سیگنال خوبی است که نشان می‌دهد پذیرش آن بازار بالا رفته و احتمالاً می‌توان انتظار یک بازار گاوی را داشت. در این بخش می‌خواهیم به صورت موردی به برخی از اصلی‌ترین ویژگی‌های مثبت یک بازار نقدینه اشاره کنیم:

• احتمال کمتر در دستکاری قیمت‌ها: ارزهای دیجیتال دارای قوانین ضعیفی هستند و به عنوان یک فناوری و بازار نوپا ممکن است تحت تأثیر کاربرانی قرار بگیرند که می‌خواهند قیمت‌های آن را تغییر دهند. در یک بازار عمیق و نقدینه، همانند بیت کوین یا اتریوم، کنترل قیمت توسط یک گروه سخت‌تر خواهد شد.
• نوسان کم: یک بازار نقدینه باعث می‌شود نیروی خرید و نیروی فروش در یک هارمونی و نظم خوب قرار داشته باشند و همدیگر را تکمیل کنند.
• تحلیل بهتر رفتار تریدرها: وقتی liquidity یک بازار بالا باشد یعنی تعداد خریداران و فروشندگان بالاست و این جامعه آماری بالا می‌تواند درک و تصویر بهتری از شرایط بازار به تریدرها ارائه دهد.
• فرصت‌های معاملاتی بیشتر برای تریدرها: وقتی لیکوئیدیتی و قدرت یک بازار بالا برود، به صورت خودکار آن بازار می‌تواند امکانات معاملاتی بیشتری را در اختیار کاربران خود قرار دهد. برای مثال شاهد هستیم که علاوه بر معاملات مرسوم خرید یا فروش، کاربران کریپتو می‌توانند از معاملات فیوچرز (futures) در بخش شورت یا فروش نیز برای کسب سود استفاده کنند.

ریسک لیکوییدیتی (liquidity risk) چیست؟

ریسک لیکوییدیتی به خطری اشاره دارد که ممکن است یک سرمایه‌گذار در هنگام فروش یا خرید یک دارایی با آن مواجه شود، به خصوص اگر بازار برای آن دارایی کم‌عمق یا کم‌فعالیت باشد. این ریسک به خصوص در بازارهایی که تعداد خریداران و فروشندگان کم است یا در زمان‌هایی که اعتماد بازار کاهش یافته، افزایش می‌یابد.

در شرایطی که ریسک نقدینگی بالا باشد، سرمایه گذاران ممکن است نتوانند دارایی خود را به سرعت یا با قیمت مناسب به فروش برسانند. این موضوع می‌تواند منجر به زیان‌های قابل توجه یا از دست دادن فرصت‌های سرمایه‌گذاری شود. به عبارت دیگر، این ریسک به میزان سهولت تبدیل دارایی به پول نقد بدون از دست دادن ارزش قابل توجه آن اشاره دارد.

در بازارهایی با لیکوئیدیتی بالا، مانند برخی بازارهای سهام بزرگ، این ریسک معمولاً کمتر است، زیرا حجم معاملات بالا و تعداد زیاد خریداران و فروشندگان به تسهیل معاملات کمک می‌کند. اما در بازارهای کوچکتر یا دارایی‌هایی که به ندرت معامله می‌شوند، مانند برخی اوراق بهادار خاص یا املاک، ریسک آن می‌تواند به شدت افزایش یابد. بنابراین، درک liquidity risk و در نظر گرفتن آن در تصمیمات سرمایه‌گذاری امری حیاتی است، زیرا این عامل می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بازدهی کلی و ریسک سرمایه گذاری داشته باشد.

تعیین لیکوییدیتی در بازارهای مالی

لیکوییدیتی، بر خلاف اکثر شاخص‌های ترید، دارای یک روش محاسباتی ثابت نیست و نمی‌توان یک مقدار مشخص را به عنوان بازده مناسب انتخاب کرد. با این حال می‌توان از عناصر دیگری برای ارزیابی میزان لیکوئیدیتی یا نقدینگی یک بازار یا دارایی استفاده کرد که در این بخش به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد. در انتخاب یک حوزه سرمایه گذاری مناسب حتماً به موارد زیر دقت کنید تا یک بازار نقدینه را انتخاب کنید.

1. اسپرد خرید و فروش: فاصله بین بالاترین قیمت فروش و پایین‌ترین قیمت خرید در اوردر بوک به عنوان اسپرد قیمتی شناخته می‌شود. هر چه میزان این اسپرد کمتر باشد، نقدینگی آن بازار بیشتر خواهد بود. وقتی اسپرد بالا باشد، خریداران و فروشندگان برای پیشبرد معامله خود مجبور به سازش هستند که در این حالت احتمالاً یکی از آن‌ها ضرر خواهد کرد.
2. حجم معاملات: در بازار کریپتو، حجم معاملات به مجموع دارایی‌های دیجیتالی گفته می‌شود که در یک بازه زمانی مشخص معامله می‌شود. این شاخص یک سیگنال خوب برای شناسایی رفتار و جهت‌گیری تریدرهای بازار است. هر چه حجم معاملات بیشتر باشد، ترید بیشتری صورت گرفته است.
3. حجم بازار: در زمان نگارش این مقاله، حجم بازار کریپتو بیش از ۱ تریلیون دلار است. بیت کوین به تنهایی 416 میلیون دلار (41 درصد) را به خود اختصاص داده است. حجم بازار از طریق ضرب تعداد توکن‌های هر ارز بر قیمت آن ارز به دست می‌آید. اگرچه رقم 1 تریلیون دلار شاید به ظاهر زیاد باشد، اما نسبت به سایر بازارهای مالیاتی هنوز خیلی کم است. در پایین به حجم برخی از عناصر اصلی بازار می‌پردازیم.
   بازار طلا: 12 تریلیون دلار
   درآمد ثابت جهانی: 124 تریلیون دلار
   اوراق قرضه در جهان: 106 تریلیون دلار

وضعیت نقدینگی یا لیکوئیدیتی در بازار ارزهای دیجیتال

همان طور که گفته شد، ارزهای دیجیتال پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یک بازار نقدینه را دارند. با این حال، همه رمز ارزها قادر به استفاده از این خصوصیت نبوده‌اند. از بیت کوین و اتریوم می‌توانیم به عنوان ارزهایی یاد کنیم که نقدینگی روزانه چند ده میلیون دلاری را در اختیار دارند. این در حالیست که لیکوییدیتی و حجم معاملات بسیاری از ارزهای دیجیتال به سختی به چند هزار دلار می‌رسد.

به همین دلیل است که خصوصاً در انتخاب آلت کوین‌های مناسب برای سرمایه گذاری باید به مسئله وضعیت لیکوئیدیتی (Liquidity) توجه ویژه نشان دهید. اگر در انتخاب خود ضعیف عمل کنید، ممکن است نتوانید در نقطه خروج دلخواه خود یک فروشنده را پیدا کنید که باعث می‌شود مجبور به هولد ارز دیجیتال خود شوید و سودتان کاهش یابد.

عوامل تأثیرگذار بر لیکوئیدیتی (Liquidity)

عوامل زیادی بر لیکوئیدیتی یا نقدینگی بازارهای مالی از جمله فارکس و کریپتو تأثیر دارند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• محبوبیت: رمزارزهای مشهور معمولاً لیکوئیدیتی بالایی دارند زیرا هر روزه شاهد حجم ترید زیادی برای آن‌ها هستیم. همچنین سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچک علاقه زیادی به خرید و فروش این دارایی‌ها دارند که به حفظ لیکوئیدیتی (Liquidity) بالای آن‌ها کمک می‌کند.
• تعداد صرافی‌های فهرست کننده کوین: رمز ارزهای معروف اصولاً توسط تیم‌های توسعه قدرتمند طراحی می‌شوند و کارکردهای جدی و مهمی دارند. همه این ویژگی‌ها باعث می‌شود که همراه با پذیرش عمومی این کوین‌ها شاهد لیست شدن آن‌ها در صرافی‌های مختلف باشیم.
• حجم بازار: یک معیار برای ارزیابی حجم یک رمز ارز است. حجم بازار یک توکن از طریق ضرب تعداد توکن‌های در گردش بر قیمت لحظه‌ای آن به دست می‌آید.
• ساعات بازار: نقدینگی در فارکس در طول ساعات کاری بازارهای مالی بزرگ مانند لندن، نیویورک و توکیو افزایش می‌یابد. در این زمان‌ها، فعالیت‌های تجاری بیشتری صورت می‌گیرد و لیکوییدیتی بالاتر است.
• اخبار اقتصادی و سیاسی: اعلام گزارش‌های اقتصادی مهم، تصمیمات سیاست مالی و پولی، و رویدادهای سیاسی می‌توانند بر این مفهوم تأثیر بگذارند. این نوع اخبار می‌تواند باعث افزایش ناگهانی یا کاهش آن شود.
• فعالیت‌های بانک‌های مرکزی: دخالت‌ها و سیاست‌گذاری‌های بانک‌های مرکزی، مانند تغییر نرخ بهره (Interest Rate) یا خرید و فروش ارز، می‌تواند بر liquidity بازار فارکس تأثیر قابل توجهی داشته باشد.

صرافی‌های غیر متمرکز (DEX)

صرافی‌های غیر متمرکز از طریق الگوریتم‌های خودکار کنترل می‌شوند. در این صرافی‌ها، خریداران و فروشندگان به صورت اتوماتیک به یکدیگر وصل می‌شوند و یک خزانه نقدینگی واحد برای تأمین بودجه صرافی به منظور تحقق سواپ (swap) وجود ندارد. علاوه بر مبادله توکن‌ها، کاربران می‌توانند از صرافی‌های غیر متمرکز برای خدمات وام‌دهی نیز استفاده کنند. به همین دلیل نمی‌توان از جایگاه والای آن‌ها در اکوسیستم دیفای (DeFi) چشم‌پوشی کرد.

برای تأمین لیکوئیدیتی در این صرافی‌ها از استخرهای نقدینگی (liquidity pools) استفاده می‌شود. این استخر یک قرارداد هوشمند است که توکن‌ها با هدف تأمین نقدینگی در آن ذخیره می‌گردند. برای فهم دقیق‌تر صرافی‌های غیر متمرکز و استخرهای لیکوییدیتی بهتر است با مفاهیم تأمین‌کنندگان نقدینگی (liquidity provider)، توکن نقدینگی (liquidity token) و بازارساز خودکار (AMM) آشنا شوید. با شناخت این پروسه می‌توانید از این فرآیند به کسب سود برسید.

نحوه کار استخرهای نقدینگی (Liquidity Pool)

یک استخر نقدینگی (Liquidity Pool) باید به گونه‌ای طراحی شود که به تأمین کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider) انگیزه بدهد که دارایی دیجیتال خود را در استخر سپرده‌گذاری یا استیک کنند. به همین دلیل است که این تأمین‌کنندگان معمولاً بخشی از کارمزد ترید یا پاداش استیک را دریافت می‌کنند. با استیک توکن‌هایتان در این استخر، توکن‌های LP به شما داده می‌شود که دارای ارزش و قابل ترید هستند.

برای برداشت اصل سرمایه خود از این استخرها نیاز است که توکن‌های LP خود را نیز علاوه بر پرداخت کارمزد بسوزانید. به دلیل ساختار منظم و همتا به همتای بازارسازهای خودکار، ارزش توکن LP شما برابر با اصل دارایی شما خواهد بود.

نکات مهم در انتخاب یک استخر نقدینگی مناسب

برای کسب سود از استخرهای نقدینگی نیاز است که توکن‌های خود را در یک پلتفرم لیکوییدیتی سپرده گذاری کنید تا از سود آن استفاده کنید. برای تبدیل شدن به یک Liquidity Provider باید معیارهای مختلف را در نظر بگیرید که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• عمق بازار: یکی از مفاهیم بسیار نزدیک به مقوله لیکوئیدیتی یا نقدینگی است. حجم بازار بالا از عوامل خوبیست که نشان می‌دهد یک استخر قابل اعتماد بوده و به راحتی نمی‌توان در این بازار نوسان به وجود آورد.
• تراکنش‌های سریع: یک پلتفرم لیکوئیدیتی (Liquidity) مناسب باید بتواند تراکنش‌ها را به سرعت به انجام برساند. خصوصاً در زمان‌هایی که بازار درگیر حاشیه شده، این پلتفرم باید بتواند نسبت لیکوییدیتی خود را حفظ کند و قادر به برداشت یا اهدای پاداش باشد.
• مزایای رقابتی: هر استخر نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال دارای مزایا و امتیازات منحصر به فردی است. حتماً برای تأمین نقدینگی از پلتفرمی استفاده کنید که دارای اسپرد قیمتی کم است و کارمزد کمتری را ارائه می‌دهد.
• ییلد فارمینگ و کسب سود از طریق استخراج نقدینگی (liquidity mining): ییلد فارمینگ (Yield Farming) به روش کسب سود از پروژه‌های مختلف وام‌دهی و استخرهای نقدینگی گفته می‌شود. در این پروسه از سپرده‌گذاری توکن‌ها برای کسب سود استفاده می‌شود. یکی از بهترین روش‌های کسب سود از طریق استخراج نقدینگی است. همانطور که گفته شد در این روش، کاربر برای کسب حداکثر پاداش از استخر نقدینگی اقدام به استیک توکن‌های خود می‌کند.