نرخ ارز شناور، که به عنوان نوسان یا نرخ ارز انعطاف‌پذیر نیز شناخته میشود، یکی از انواع نظام تعیین نرخ ارز است که بر اساس آن، ارزش ارز در پاسخ به وقایع بازار ارز خارجی مجاز به نوسان است. پول رایجی که از نرخ ارز شناور استفاده میکند نیز به عنوان یک پول شناور شناخته میشود. یک ارز شناور با یک ارز ثابت که ارزش آن با ارز دیگر، کالاهای مادی یا یک سبد ارزی گره خورده است، تفاوت دارد.
امروزه، بیشتر ارزهای جهان شناور هستند و بیشترین ارزهای مورد معامله شامل دلار آمریکا، یورو، فرانک سوئیس، روپیه هند، ین ژاپن، پوند استرلینگ و دلار استرالیا هستند. با این وجود، حتی با ارزهای شناور، بانک‌های مرکزی اغلب در عملیات بازارها دخالت می‌کنند تا تلاش کنند بر ارزش نرخ ارز شناور تأثیر گذارند. دلار کانادا بیشترین شباهت را به یک ارز شناور خالص دارد چون از زمانی که بانک مرکزی کانادا دخالت به وسیله قیمت را از سال ۱۹۹۸ متوقف کرده است، دیگر این کار را انجام نداده است.
دلار آمریکا با ایجاد تغییر بسیار کمی در ذخایر خارجی خود در رتبه دوم قرار دارد. در عوض، ژاپن و انگلیس تا حد زیادی مداخله می‌کنند، و بانک مرکزی هند نیز مداخله در حد متوسطی اعمال می‌نماید.
از سال ۱۹۴۶ تا اوایل دهه ۱۹۷۰، سیستم برتون وودز (Bretton Woods) ارزهای ثابت را به قانون تبدیل نمود. با وجود این، ایالات متحده در سال ۱۹۷۱ تصمیم گرفت تا دیگر از قابلیت تبدیل دلار آمریکا در ۱/۳۵ اونس طلا حمایت نکند و در نتیجه، ارز آن دیگر ثابت نبود. بعد از لغو توافق اسمیت سونیان در سال ۱۹۷۳، بیشتر ارزهای جهان از این روند پیروی کردند.
با این حال، برخی از کشورها، نظیر بیشتر کشورهای حوزه خلیج فارس، ارز خود را به ارزش ارز دیگری ثابت کردند که اخیراً با نرخ کندتر رشد همراه بوده است. زمانی که یک ارز شناور میشود، از اهداف دیگری به غیر از نرخ ارز برای اجرای سیاست‌های پولی استفاده میشود.
منطق اقتصادی
برخی از اقتصاددانان گمان می‌کنند در اکثر شرایط، نرخ ارز شناور نسبت به نرخ‌های ثابت ارز در اولویت قرار دارد. با تنظیم نرخ ارز شناور به صورت خودکار، آنها یک کشور را توانا می‌سازند تا تأثیر شوک‌ها و چرخه‌های تجارت خارجی را تعدیل کند و احتمال بروز بحران در تعادل پرداخت را از بین ببرد. با وجود این، آنها همچنین غیرقابل پیش‌بینی بودن را ناشی از پویایی خود می‌دانند، که ممکن است ریسک برنامه‌ریزی مشاغل را افزایش دهد چون نرخ ارز آینده در طول چرخه برنامه‌ریزی آنها مشخص نیست.
در موقعیت‌های خاص، ممکن است نرخ ارز ثابت برای ثبات و اطمینان بیشتر آنها در اولویت باشد. با توجه به نتایج کشورهایی که تلاش می‌کنند قیمت ارز خود را نسبت به کشورهای دیگر، مانند انگلیس یا کشورهای آسیای جنوب شرقی پیش از بحران ارز آسیا، قوی یا بالا نگه دارند، ممکن است این مسئله لزوماً صادق نباشد.
مسئله انتخاب بین نظام‌های نرخ ارز ثابت و شناور توسط مدل Mundell-Fleming مطرح شده است، که استدلال میکند که یک اقتصاد نمی‌تواند همزمان نرخ ارز ثابت، حرکت آزاد سرمایه و یک سیاست پولی مستقل را حفظ نماید؛ باید هر دو را برای کنترل انتخاب کند و دیگری را نیز به نیروهای بازار واگذار کند.
نکته اصلی در مورد نرخ ارز متغیر این است که به سیاست‌های پولی این امکان را می‌دهد تا برای اهداف دیگر مفید باشند. در نرخ‌های ثابت، سیاست‌های پولی به هدف واحدِ حفظ نرخ ارز در سطح اعلام شده خود متعهد و پایبند هستند. با وجود این، نرخ ارز تنها یکی از متغیرهای کلان اقتصادی است که سیاست پولی ممکن است بر آن تأثیر بگذارد. سیستمی از نرخ ارزهای شناور، سیاست‌گذاران پولی را قادر می‌سازد تا اهداف دیگری مانند تثبیت اشتغال یا قیمت‌ها را دنبال نمایند.
در طول افزایش ارزش یا استهلاک یک ارز، بانک مرکزی معمولاً برای تثبیت ارز مداخله میکند. به این ترتیب، نظام‌های نرخ ارزِ پول (ارز)های شناور از نظر فنی می‌توانند به عنوان یک شناور مدیریت شده شناخته شوند. برای مثال، بانک مرکزی ممکن است اجازه دهد قیمت ارز آزادانه، بین مرز بالا و پایین، یعنی سقف و کف قیمت، شناور باشد. برای تأمین حمایت قیمت و مقاومت، ممکن است روش مدیریتی از سوی بانک مرکزی به شکل خرید یا فروش تعداد زیادی از کالاها صورت بگیرد یا در مورد ارزهای ملی، ممکن است مجازات‌های قانونی برای معاملات خارج از این مرزها اعمال شود.
ناسازگاری با شناوری
نرخ ارز آزاد شناور باعث افزایش نوسانات ارز میشود. برخی از اقتصاددانان گمان می‌کنند که این مسئله می‌تواند، به خصوص در اقتصادهای نوظهور، مشکلات جدی ایجاد کند. چنین اقتصادهایی دارای یک بخش مالی با یک یا چند شرط زیر هستند:
- دلار زدایی با مسئولیت بالا
- شکنندگی مالی
- اثرات ترازنامه قوی
زمانی که بدهی‌ها با ارزهای خارجی بیان می‌شوند در حالی که دارایی‌ها به ارز محلی هستند، استهلاک‌های غیرمنتظره‌ای از نرخ ارز ترازنامه‌های بانکی و شرکتی را خراب میکند و ثبات سیستم مالی داخلی را در معرض تهدید قرار می‌دهد.
بنابراین، به نظر می‌رسد کشورهای در حال ظهور نسبت به شناوری ناسازگاری بیشتری دارند، چون تغییرات بسیار کمی در نرخ ارز اسمی دارند اما با شوک‌های بزرگتر و نرخ بهره و جابجایی ذخیره مواجه هستند. در نتیجه، کشورهای دارای ارز آزاد شناور نسبت به جابجایی نرخ ارز با سیاست‌های پولی یا مداخله در بازار ارز مرتب واکنش نشان می‌دهند. در دهه ۱۹۹۰، تعداد کشورهایی که نسبت به شناوری گریزان هستند، به میزان چشمگیری افزایش یافت.
مزایا و معایب نرخ ارز شناور
نرخ ارز شناور دارای مزایای زیادی است. یکی از مزایای نرخ ارز شناور این است که به دلیل تعیین شدن قیمت در بازار، از فساد در بازار ارز و تخصیص نابجای آن جلوگیری میکند.
یکی دیگر از مزایای آن این است که نیازی به داشتن ذخایر بالای ارزی و طلا در نهادهایی مانند خزانه بانک مرکزی ندارد.
یکی از معایب نظام نرخ ارز شناور که برخی از کارشناسان نیز به آن اشاره می‌کنند، این است که ریسک نقل و انتقال سرمایه به خارج از کشور، به خصوص در شرایط بحرانی، زیاد است.
از طرف دیگر، ساخت یک نظام ارزی شناور به ایجاد زیرساخت‌هایی، مانند عمیق بودن، کارا بودن و رقابتی بودن نظام ارزی، نیاز دارد. ایجاد این پیش شرط‌ها برای نرخ ارز شناور ضروری است. البته این مسئله به آن معنی نیست که کشورها باید همچنان به نرخ ارز ثابت ادامه دهند. ممکن است در کوتاه‌مدت، نظام‌های نرخ ارز ثابت مزایای اندکی داشته باشند، اما در بلندمدت سودی نخواهند داشت و باعث از بین رفتن منابع ارزی خواهند شد.
به این ترتیب، سیاست‌گذاران پولی بهتر است به سوی ایجاد نظام نرخ ارز شناور پیش بروند.
تفاوت نرخ ارز ثابت و نرخ ارز شناور
در نظام نرخ ارز شناور، قیمت ارز از بازار به دست میآید و ساز و کار عرضه و تقاضا بر اساس آن تنظیم میشود. بنابراین، نرخ برابری ارزها و قیمت مبادله جفت ارزها دچار نوساناتی خواهد شد. با این حال، در نظام نرخ ارز ثابت، قیمت از سوی سیاست‌گذاران پولی یک کشور اعلام میشود و معمولا در یک بازه زمانی، شاهد نوساناتی نخواهیم بود. نظام نرخ ارز ثابت به ذخیره طلا و ارز بالایی نیاز دارد و شرایط اقتصادی نیز نباید دچار بحران باشد.
معایب نظام ارزی ثابت
نظام نرخ ارز ثابت به گونه‌ای بود که نرخ مبادله ارز با طلا کاملا ارتباط داشته و قیمت ثابتی در نظر گرفته می‌شد. با این حال، نظام نرخ ارز ثابت همچنان در برخی از کشورها اجرا میشود، اما در شیوه فعلی، برای برابری نرخ ارزها مقدار مشخصی تعیین میشود. به عبارت دیگر، مقدار معینی از دلار را در مدت زمان مشخص، با یک میزان از واحد پول ملی برابر نگه داشته و مبادلات بر اساس آن انجام می‌شوند.
از آنجا که این اقدام بدون در نظر گرفتن وضعیت تورم کشورها انجام میشود، مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد.
از طرف دیگر، عملی سازی این نظام نیازمند ذخایر غنی ارزی است تا در صورت لزوم، با دخالت دولت، نرخ ارز ثابت باقی بماند.
به دنبال خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها علیه ایران، این کشور با چنین شرایطی روبرو شد و دولت ایران تلاش کرد که با تعیین نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی، ارزش پولی خود را حفظ کند که در عمل ناموفق بود و نظام ارزی کشور به سمت نظام ارزی شناور حرکت کرد.
چرا دولت در ارزش ارز مداخله میکند؟
وقتی که ارزش یک ارز خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، بر اقتصاد آن کشور تاثیر منفی می‌گذارد و موجب میشود که تجارت و توانایی پرداخت بدهی برای دولت سخت شود. بنابراین، دولت‌ها به واسطه بانک مرکزی در بازار حضوری فعال دارند تا بتوانند ارزش ارز را برای مدتی در حالتی مطلوب و مناسب حفظ کنند.
سیستم شناور نشان‌دهنده قدرت اقتصادی نسبی و اختلاف نرخ بهره بین کشورها است.
تلاش ناموفق برای مداخله در ارز
در سیستم‌های پولی با نرخ ارز شناور، بانک‌های مرکزی ارز محلی خود را برای تنظیم بازار، خرید و فروش می‌کنند. این کار ممکن است با هدف ایجاد ثبات در بازار یا دستیابی به یک تغییر عمده در نرخ ارز انجام شود. برخی از بانک‌های مرکزی، مانند بانک‌های کشورهای گروه 7 (G-7) که شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و ایالات متحده هستند، اغلب برای مداخلات در بازار ارز با هم همکاری می‌کنند تا تأثیرات اقدامات خود را افزایش دهند.
البته، لازم به ذکر است که مداخلات بانک‌های مرکزی همیشه موفقیت‌آمیز نیست و گاهی ممکن است با شکست مواجه شود.
یکی از این مداخلات ناموفق در سال 1992 اتفاق افتاد. در آن زمان، جورج سوروس، سرمایه دار مشهور، حمله به پوند انگلیس را به عهده گرفت. در اکتبر سال 1990، پوند وارد ساز و کار نرخ ارز اروپا (ERM) شد، که برای محدود کردن نوسانات ارزی به یورو طراحی شده بود. سوروس عقیده داشت که پوند با نرخ بیش از حد بالا وارد شده است، و با حمله هماهنگی به پوند، بانک انگلیس وادار شد تا ارزش پول را کاهش و از این ساز و کار خارج شود. این اقدام ناموفق 3.3 میلیارد پوند برای خزانه داری انگلیس هزینه به بار آورد. از سوی دیگر، سوروس بیش از 1 میلیارد دلار درآمد به دست آورد.
علاوه بر این، بانک‌های مرکزی می‌توانند با افزایش یا کاهش نرخ بهره به صورت غیرمستقیم در بازارهای ارز مداخله کنند تا بر جریان وجوه سرمایه‌گذاران به کشور تأثیر گذارند. از آنجا که تلاش برای کنترل قیمت‌ها در محدوده‌های تنگاتنگ در طول تاریخ با شکست مواجه شده است، بسیاری از کشورها ارز خود را شناور می‌کنند و سپس اگر بیش از حد دچار نوسان شد، از ابزارهای اقتصادی برای ثبت آن کمک می‌گیرند.
با سلام و درود یه سوال داشتم خدمتتون توی نظام ارز ثابت نرخ مبادله ارز هیچ ارتباطی به طلا نداره؟
سلام سپاس از همراهی شما
نرخ مبادله ارز ارتباط مستقیمی با طلا داره و معمولا قیمت ثابتی در نظر گرفته میشه