نرخ ارز شناور (Floating Exchange Rate) چیست و چه تفاوتی با نرخ ارز ثابت دارد؟

نرخ ارز شناور چیست و چه تفاوتی با نرخ ارز ثابت دارد؟ چه عواملی بر Floating Exchange Rate تاثیرگذار هستند؟ نرخ ارز متغیر چه مزایا و معایبی دارد؟

در دنیای پیچیده اقتصاد جهانی، ارزها نقش حیاتی در تعیین سرنوشت اقتصادی کشورها بازی می‌کنند. یکی از مفاهیم کلیدی که به طور گسترده‌ای در بازارهای مالی مورد بررسی قرار می‌گیرد، نرخ ارز شناور است. این سیستم، که در آن ارزش پول یک کشور در مقابل ارزهای دیگر توسط نیروهای بازار تعیین می‌شود، تأثیر عمیقی بر روابط تجاری بین المللی، سرمایه گذاری خارجی و توازن اقتصادی دارد.

به کارگیری این نظام می‌تواند به عنوان شمشیر دو لبه‌ای باشد که از یک سو به کشورها امکان می‌دهد تا از مزایای تغییرات نرخ ارز در جهت رشد اقتصادی و تقویت صادرات بهره‌مند شوند و از سوی دیگر، می‌تواند آن‌ها را در معرض نوسانات اقتصادی و بی‌ثباتی‌های مالی قرار دهد. در این مقاله، به طور کامل به بررسی مفهوم نرخ ارز شناور، عوامل تاثیر گذار بر آن و تفاوت این نرخ با نرخ ارز ثابت خواهیم پرداخت.

نرخ ارز شناور چیست؟

نرخ ارز متغیر یا نرخ ارز شناور (floating exchange rate)، نظامی در بازار ارز است که در آن ارزش یک ارز در مقابل ارزهای دیگر توسط نیروهای بازار از جمله عرضه و تقاضا مرتبط با تجارت، سرمایه گذاری و گردش مالی بین المللی تعیین می‌گردد. در این سیستم، دولت یا بانک مرکزی به طور مستقیم نرخ ارز را تعیین یا ثابت نمی‌کند. به جای آن، ارزش ارز ممکن است به طور روزانه بر اساس تغییرات بازار نوسان پیدا کند.

سیستم نرخ ارز متغیر می‌تواند به اقتصاد کشور اجازه دهد تا بیشتر با شوک‌های اقتصادی خارجی سازگار شود و از این طریق به تعدیل خودکار تراز پرداخت‌ها کمک کند. این سیستم همچنین می‌تواند باعث افزایش کارایی بازار شود، زیرا نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضای واقعی تعیین می‌گردد.

با این حال، نرخ ارز شناور می‌تواند به نوسانات قابل توجهی در ارزش ارز منجر شود، که قادر به ایجاد عدم قطعیت برای واردات، صادرات و سرمایه گذاران بین المللی است. بنابراین، برخی کشورها ممکن است از سیاست‌های مدیریت شده‌ای استفاده کنند که ترکیبی از شناوری و دخالت دولتی در بازار ارز را به کار می‌گیرند تا به حفظ ثبات اقتصادی کمک کنند.

امروزه، بیشتر ارزهای جهان شناور بوده و بیشترین ارز‌های مورد معامله شامل دلار آمریکا، یورو، فرانک سوئیس، روپیه هند، ین ژاپن، پوند استرلینگ و دلار استرالیا هستند. با این وجود، حتی با وجود ارزهای شناور، بانک‌های مرکزی معمولاً در بازارها مداخله می‌کنند تا بتوانند بر ارزش نرخ ارز متغیر تأثیر بگذارند. دلار کانادا بیشترین شباهت را به یک ارز شناور خالص دارد، زیرا از زمانی که بانک مرکزی کانادا دخالت به وسیله قیمت را از سال ۱۹۹۸ متوقف کرده، دیگر این کار را انجام نداده ‌است.

دلار آمریکا با ایجاد تغییر بسیار کمی در ذخایر خارجی خود در رتبه دوم قرار دارد. در عوض، ژاپن و انگلیس تا حد زیادی مداخله می‌کنند، و بانک مرکزی هند نیز مداخله در حد متوسطی اعمال می‌نماید.

تاریخچه نرخ ارز شناور (floating exchange rate)

تاریخچه نرخ ارز شناور به دهه ۱۹۷۰ برمی‌گردد، زمانی که بسیاری از کشورهای جهان شروع به عبور از نظام نرخ ارز ثابت به نظام شناور کردند. این تغییر پس از فروپاشی نظام برتون وودز، که پس از جنگ جهانی دوم برقرار شده بود و نرخ‌های ارز را به دلار آمریکا متصل می‌کرد، رخ داد.

در نظام برتون وودز، دلار آمریکا تنها ارزی بود که به طلا پشتوانه داشت و سایر کشورها نرخ‌های ارز خود را نسبت به دلار ثابت نگه می‌داشتند. با افزایش فشارهای اقتصادی و تورم در ایالات متحده، دولت آمریکا در اوایل دهه ۱۹۷۰ تصمیم گرفت پشتوانه طلا برای دلار را قطع کند. این تصمیم منجر به فروپاشی نظام قبلی و حرکت به سوی نرخ ارز متغیر شد. این گذر اجازه داد تا بازارها نرخ ارز را بر اساس عملکرد اقتصادی و دیگر عوامل مانند نرخ تورم، تراز پرداخت‌ها و سیاست‌های مالی و پولی کشورها تعیین کنند.

منطق اقتصادی

از آن زمان به بعد، نرخ ارز شناور به عنوان یک ابزار مهم در سیاست گذاری‌های اقتصادی مورد استفاده قرار گرفته است. این سیستم انعطاف پذیری بیشتری را به اقتصادها می‌دهد تا با شوک‌های خارجی سازگار شوند و از طریق تعدیل نرخ ارز، تعادل‌های خود را بازیابند. با این حال، این نرخ ارز همچنین می‌تواند به نوسانات قیمت ارز و عدم اطمینان اقتصادی منجر شود، به ویژه در کشورهایی که بازارهای ارز آن‌ها کم عمق هستند یا سیاست‌های پولی و مالی ضعیفی دارند.

برخی از اقتصاددانان گمان می‌کنند در اکثر شرایط، نرخ ارز شناور نسبت به نرخ‌های ثابت ارز در اولویت قرار دارد. با تنظیم این نرخ به صورت خودکار، آن‌ها یک کشور را توانا می‌سازند تا تأثیر شوک‌ها و چرخه‌های تجارت خارجی را تعدیل کند و احتمال بروز بحران در تعادل پرداخت را از بین ببرد. با وجود این، آن‌ها همچنین غیرقابل پیش بینی بودن را ناشی از پویایی خود می‌دانند، که ممکن است ریسک برنامه‌ریزی مشاغل را افزایش دهد زیرا نرخ ارز آینده در طول چرخه برنامه ریزی آن‌ها مشخص نیست.

در موقعیت‌های خاص، ممکن است نرخ ارز ثابت برای ثبات و اطمینان بیشتر آن‌ها در اولویت باشد. با توجه به نتایج کشورهایی که تلاش می‌کنند قیمت ارز خود را نسبت به کشورهای دیگر، مانند انگلیس یا کشورهای آسیای جنوب شرقی پیش از بحران ارز آسیا، قوی یا بالا نگه دارند، ممکن است این مسئله لزوماً صادق نباشد.

مسئله انتخاب بین نظام‌های نرخ ارز ثابت و شناور توسط مدل Mundell-Fleming مطرح شده، که استدلال می‌کند یک اقتصاد نمی‌تواند همزمان نرخ ارز ثابت، حرکت آزاد سرمایه و یک سیاست پولی مستقل را حفظ نماید؛ باید هر دو را برای کنترل انتخاب کند و دیگری را نیز به نیروهای بازار واگذار نماید.

نکته اصلی در مورد نرخ ارز متغیر این است که به سیاست‌های پولی این امکان را می‌دهد تا برای اهداف دیگر مفید باشند. در نرخ‌های ثابت، سیاست‌های پولی به هدف واحدِ حفظ نرخ ارز در سطح اعلام شده خود متعهد و پایبند هستند. با وجود این، نرخ ارز تنها یکی از متغیرهای کلان اقتصادی است که سیاست پولی ممکن است بر آن تأثیر بگذارد. سیستمی از نرخ ارزهای شناور، سیاست گذاران پولی را قادر می‌سازد تا اهداف دیگری مانند تثبیت اشتغال یا قیمت‌ها را دنبال نمایند.

در طول افزایش ارزش یا استهلاک یک ارز، بانک مرکزی معمولاً برای تثبیت ارز مداخله می‌کند. به این ترتیب، نظام‌های نرخ ارزِ پول (ارز)های شناور از نظر فنی می‌توانند به عنوان یک شناور مدیریت شده شناخته شوند. برای مثال، بانک مرکزی ممکن است اجازه دهد قیمت ارز آزادانه، بین مرز بالا و پایین، یعنی سقف و کف قیمت، شناور باشد. برای تأمین حمایت قیمت و مقاومت، ممکن است روش مدیریتی از سوی بانک مرکزی به شکل خرید یا فروش تعداد زیادی از کالاها صورت بگیرد یا در مورد ارزهای ملی، امکان دارد مجازات‌های قانونی برای معاملات خارج از این مرزها اعمال شود.

عوامل تاثیرگذار بر نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور (floating exchange rate) به قیمتی گفته می‌شود که ارزش یک ارز در برابر ارزهای دیگر توسط بازارهای مالی تعیین می‌شود و تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد. در این سیستم، نرخ ارز می‌تواند به طور آزادانه بر اساس عرضه و تقاضا در بازارهای بین المللی نوسان کند. عوامل متعددی بر این نرخ تاثیر می‌گذارند که در زیر به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. تفاوت‌های نرخ بهره: نرخ بهره بالاتر در یک کشور می‌تواند به عنوان یک جاذبه برای سرمایه گذاران خارجی عمل کند، زیرا امکان کسب بازدهی بیشتری را برای آن‌ها فراهم می‌آورد. هنگامی که سرمایه گذاران خارجی به دنبال سرمایه گذاری در دارایی‌هایی با نرخ بهره بالاتر هستند، تقاضا برای ارز آن کشور افزایش یافته، که این امر منجر به افزایش ارزش ارز می‌شود. به همین دلیل، سیاست‌های پولی که نرخ بهره را تعیین می‌کنند، می‌توانند نقش مهمی در تعیین ارزش نسبی ارزها داشته باشند.
2. وضعیت اقتصادی: اقتصادهای قوی معمولا شاهد افزایش ارزش ارز خود هستند، زیرا رشد اقتصادی و سلامت مالی جذابیت سرمایه گذاری در آن کشور را افزایش می‌دهد. تورم پایین نیز به حفظ قدرت خرید ارز کمک می‌کند، در حالیکه تورم بالا می‌تواند باعث کاهش ارزش آن شود. تراز تجاری، یعنی تفاوت بین صادرات و واردات، نیز می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر ارزش ارز داشته باشد.
3. سیاست‌های پولی و مالی: تصمیمات بانک مرکزی و دولت در زمینه چاپ پول و نرخ بهره می‌تواند ارزش ارز را تحت تاثیر قرار دهد. سیاست‌های انبساطی، مانند کاهش نرخ بهره یا افزایش هزینه‌های دولتی، می‌تواند به کاهش ارزش ارز منجر شود، در حالیکه سیاست‌های انقباضی ممکن است اثر معکوس داشته باشند.
4. عدم اطمینان سیاسی و اقتصادی: نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی، مانند انتخابات، تنش‌های ژئوپولیتیکی و بحران‌های مالی، می‌توانند باعث فرار سرمایه و کاهش ارزش ارز شوند. سرمایه گذاران به دنبال ثبات و پیش بینی پذیری هستند، و هرگونه عدم اطمینان می‌تواند آن‌ها را به سمت ارزها و دارایی‌های امن‌تر سوق دهد.
5. تغییرات در عرضه و تقاضای جهانی برای کالاها و خدمات: کشورهایی که صادرکننده عمده کالاهایی با تقاضای جهانی بالا مانند نفت هستند، ممکن است زمانی‌که قیمت‌های جهانی این کالاها افزایش می‌یابد، شاهد افزایش ارزش ارز خود باشند. این امر به دلیل افزایش تقاضا برای ارز آن کشور جهت خرید کالاهای صادراتی است.
6. جریانات مالی بین المللی: جریانات سرمایه بین المللی، از جمله سرمایه گذاری مستقیم خارجی، سرمایه گذاری در بازار سهام و اوراق قرضه و سایر انتقالات مالی می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر نرخ ارز داشته باشند. افزایش ورود سرمایه می‌تواند به افزایش ارزش ارز منجر شود، در حالیکه خروج سرمایه می‌تواند اثر معکوس داشته باشد.

تفاوت نرخ ارز ثابت و نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت دو سیاست اصلی در مدیریت ارزی کشورها هستند که با توجه به شرایط اقتصادی، اهداف سیاست گذاری و سطح پذیرش ریسک توسط دولت‌ها انتخاب می‌شوند.

نرخ ارز ثابت، همانطور که از نامش پیداست، به معنای ثبات قیمت ارز خارجی در برابر ارز ملی است. دولت‌ها با استفاده از ذخایر ارزی خود یا اتخاذ سیاست‌های پولی خاص، قیمت ارز را در یک سطح مشخص یا در محدوده‌ای معین نگه می‌دارند. این رویکرد موجب می‌شود که تجارت بین المللی و سرمایه گذاری‌های خارجی با پیش بینی پذیری بیشتری همراه باشند، زیرا نوسانات ارزی کمتری وجود دارد. با این حال، نگهداری نرخ ارز ثابت می‌تواند منابع ارزی کشور را تحت فشار قرار دهد و در صورت تغییرات بزرگ اقتصادی، حفظ آن دشوار شود.

در مقابل، نرخ ارز شناور (floating exchange rate) به معنای تعیین قیمت ارز بر اساس عرضه و تقاضا در بازار ارز است. در این سیستم، دولت تلاش کمتری برای کنترل قیمت ارز انجام می‌دهد و قیمت‌ها به طور طبیعی با توجه به شرایط اقتصادی داخلی و جهانی تغییر می‌کنند. این رویکرد انعطاف پذیری بیشتری به اقتصاد می‌دهد تا بتواند به تغییرات جهانی واکنش نشان دهد، اما ممکن است باعث نوسانات قیمتی و عدم اطمینان در بازارهای مالی و تجاری شود.

انتخاب بین نرخ ارز شناور و ثابت به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله درجه باز بودن اقتصاد، سطح ذخایر ارزی، وابستگی به واردات و صادرات و تحمل نوسانات اقتصادی. در حالیکه نرخ ارز ثابت می‌تواند به عنوان سپری در برابر نوسانات بازار عمل کند، نرخ ارز متغیر به اقتصاد اجازه می‌دهد تا به طور مؤثرتری با شوک‌های خارجی سازگار شود. انتخاب مناسب بسته به اهداف اقتصادی کشور و شرایط محیطی آن متفاوت است.

مزایای نرخ ارز شناور

1. انعطاف پذیری اقتصادی بیشتر: نرخ ارز شناور به اقتصادها این قابلیت را می‌دهد که به طور خودکار و بدون نیاز به مداخله دولتی به تغییرات اقتصاد جهانی واکنش نشان دهند. این امکان باعث می‌شود کشورها بتوانند بدون دخالت مستقیم، موقعیت رقابتی خود را در بازارهای جهانی بهبود ببخشند.
   به عنوان مثال، اگر اقتصاد یک کشور دچار رکود شود، ارزش پول آن کاهش می‌یابد، که این کاهش می‌تواند به افزایش صادرات و کاهش واردات منجر شود و به این ترتیب به رونق اقتصادی کمک کند.
2. استقلال سیاست پولی: در یک سیستم نرخ ارز متغیر، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی می‌توانند سیاست‌های پولی خود را متناسب با نیازهای داخلی تنظیم کنند، بدون اینکه نگران تأثیرات آن بر نرخ ارز باشند. این امر به آن‌ها اجازه می‌دهد تا برای کنترل تورم، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی، از ابزارهایی نظیر تغییر نرخ بهره استفاده کنند.
3. خود تنظیمی اقتصاد: این سیستم به اقتصاد کمک می‌کند تا از طریق مکانیسم‌های بازار، خود را تنظیم کند. این امر به ویژه در شرایط بحرانی مفید است، زیرا می‌تواند به کشورها کمک کند تا بدون نیاز به مداخلات گسترده دولتی، از بحران‌های اقتصادی خارج شوند.

معایب نرخ ارز شناور

1. نوسانات اقتصادی: یکی از بزرگترین نقاط ضعف نرخ ارز شناور، نوسانات شدید در ارزش پول است که می‌تواند تأثیرات منفی بر اقتصاد داشته باشد. این نوسانات می‌تواند سرمایه گذاری و تصمیم گیری‌های کسب و کار را دشوار کند و به نااطمینانی اقتصادی منجر شود.
2. خطر سفته بازی: این سیستم محیطی را فراهم می‌آورد که در آن سفته بازان می‌توانند با داد و ستد‌های بزرگ، بر ارزش پول تأثیر بگذارند. این امر می‌تواند به نوسانات بیشتر در بازار منجر گردد و حتی ممکن است باعث بحران‌های ارزی شود.
3. عدم اطمینان در تجارت بین المللی: نوسانات در نرخ ارز می‌تواند برای شرکت‌هایی که در بازارهای بین المللی فعالیت می‌کنند، مشکل ساز باشد. تغییرات سریع در ارزش پول می‌تواند بر سودآوری معاملات تأثیر بگذارد و برنامه ریزی مالی را دشوار سازد.

چرا دولت در ارزش ارز مداخله می‌کند؟

دولت‌ها در ارزش ارز مداخله می‌کنند تا ثبات اقتصادی را حفظ کرده، تورم را کنترل نمایند و رقابت پذیری بین المللی خود را افزایش دهند. از آنجایی که نرخ ارز تأثیر مستقیمی بر قیمت کالاها و خدمات صادراتی و وارداتی دارد، مدیریت آن می‌تواند به کاهش نوسانات اقتصادی و ایجاد یک محیط کسب و کار پیش بینی پذیرتر کمک کند. مداخله در بازار ارز اغلب از طریق خرید یا فروش واحد پول ملی در مقابل ارزهای خارجی انجام می‌شود تا ارزش آن را در سطح مطلوبی نگه دارد.

در شرایطی که یک کشور با تورم بالا روبرو است، امکان دارد دولت با افزایش ارزش واحد پولی خود در تلاش برای کاهش قیمت واردات و کنترل تورم داخلی باشد. برعکس، کاهش ارزش ارز می‌تواند به تقویت صادرات کمک کند زیرا کالاها و خدمات تولید داخلی ارزان‌تر و رقابتی‌تر در بازارهای جهانی می‌شوند.

همچنین، دولت‌ها ممکن است برای مقابله با جریانات سرمایه ناپایدار یا حمایت از بخش‌های خاصی از اقتصاد خود، به مداخله در بازار ارز روی آورند. این اقدامات می‌توانند به جلوگیری از بحران‌های ارزی کمک کرده و زمینه را برای رشد اقتصادی پایدار فراهم آورند. با این حال، مداخله‌های دولتی باید با دقت انجام شود تا از ایجاد ناپایداری‌های جدید در اقتصاد جلوگیری شود.

تلاش ناموفق برای مداخله در ارزش ارز

در سیستم‌های پولی با نرخ ارز شناور، بانک‌های مرکزی ارز محلی خود را برای تنظیم بازار، خرید و فروش می‌کنند. این کار ممکن است با هدف ایجاد ثبات در بازار یا دستیابی به یک تغییر عمده در نرخ ارز انجام شود. برخی از بانک‌های مرکزی، مانند بانک‌های کشورهای گروه 7 (G-7) که شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و ایالات متحده هستند، اغلب برای مداخلات در بازار ارز با یکدیگر همکاری می‌کنند تا تأثیرات اقدامات خود را افزایش دهند.

البته، لازم به ذکر است که مداخلات بانک‌های مرکزی همیشه موفقیت آمیز نیست و گاهی ممکن است با شکست مواجه شود. یکی از این مداخلات ناموفق در سال 1992 اتفاق افتاد. در آن زمان، جورج سوروس، سرمایه دار مشهور، حمله به پوند انگلیس را به عهده گرفت. در اکتبر سال 1990، پوند وارد ساز و کار نرخ ارز اروپا (ERM) شد، که برای محدود کردن نوسانات ارزی به یورو طراحی شده بود. سوروس عقیده داشت پوند با نرخ بیش از حد بالا وارد شده، و با حمله هماهنگی به پوند، بانک انگلیس وادار شد تا ارزش پول را کاهش و از این سازوکار خارج شود.

این اقدام ناموفق 3.3 میلیارد پوند برای خزانه داری انگلیس هزینه به بار آورد. از سوی دیگر، سوروس بیش از 1 میلیارد دلار درآمد کسب کرد. علاوه بر این، بانک‌های مرکزی می‌توانند با افزایش یا کاهش نرخ بهره به صورت غیرمستقیم در بازارهای ارز مداخله کنند تا بر جریان وجوه سرمایه گذاران به کشور تأثیر بگذارند. از آنجا که تلاش برای کنترل قیمت‌ها در محدوده‌های تنگاتنگ در طول تاریخ با شکست مواجه شده، بسیاری از کشورها ارز خود را شناور می‌کنند و سپس اگر بیش از حد دچار نوسان شد، از ابزارهای اقتصادی برای ثبت آن کمک می‌گیرند.

سیاست‌های پولی و نرخ ارز شناور (floating exchange rate)

سیاست‌های پولی و نرخ ارز شناور دو مؤلفه کلیدی در اقتصاد هر کشوری هستند که نقش مهمی در تعادل و رشد اقتصادی آن کشور دارند. سیاست‌های پولی به مجموعه تدابیری گفته می‌شود که توسط بانک مرکزی برای کنترل عرضه پول، نرخ بهره و در نهایت، تورم در اقتصاد اتخاذ می‌شوند. هدف از این سیاست‌ها، تحقق ثبات قیمت‌ها، ایجاد اشتغال پایدار و رشد اقتصادی است. از ابزارهای کلیدی سیاست پولی می‌توان به تغییر در نرخ بهره، عملیات بازار باز و تغییر در الزامات ذخیره بانکی اشاره کرد.

نرخ ارز متغیر، از سوی دیگر، به نرخ تبادل ارز که توسط بازار آزاد ارز تعیین می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد، اشاره دارد. در یک نظام نرخ ارز شناور، ارزش ارز ملی در برابر سایر ارزها می‌تواند به طور مداوم تغییر کند، که این امر می‌تواند به عنوان ابزاری برای جذب سرمایه خارجی، تعدیل تورم و افزایش رقابت پذیری کالاها و خدمات در بازارهای جهانی عمل کند. با این حال، floating exchange rate می‌تواند باعث ناپایداری اقتصادی شود اگر با نوسانات شدید و غیرقابل پیش بینی همراه باشد.

سیاست‌های پولی و نظام نرخ ارز شناور، هر دو به طور مستقیم بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. بانک‌های مرکزی ممکن است از ابزارهای سیاست پولی برای تأثیرگذاری بر نرخ ارز استفاده کنند. به عنوان مثال، افزایش نرخ بهره می‌تواند باعث جذب سرمایه خارجی و افزایش ارزش ارز ملی شود. از طرف دیگر، نوسانات در نرخ ارز می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر تورم و رشد اقتصادی داشته باشد.

در نهایت، هماهنگی بین سیاست‌های پولی و استراتژی‌های مدیریت نرخ ارز برای حفظ ثبات اقتصادی و تحقق اهداف اقتصادی بلندمدت ضروری است. دولت‌ها و بانک‌های مرکزی باید به طور مداوم تحولات اقتصادی داخلی و خارجی را زیر نظر داشته باشند تا بتوانند به شکل مؤثری به چالش‌های پیش رو پاسخ دهند.