بازارساز خودکار یا AMM چیست و چگونه کار می‌کند؟

بازارساز خودکار یا AMM چیست و چگونه کار می‌کند؟ بهترین AMMها کدامند؟ بازارسازهای خودکار چه مزایا و معایبی دارند؟

در دنیای پیچیده و سریع امروز، بازارهای مالی با سرعت و دقتی بی‌سابقه در حال تحول هستند. این تحولات، به ویژه در حوزه فناوری‌های مالی، زمینه‌ساز ظهور ابزارها و روش‌های نوینی در معاملات مالی شده‌اند. یکی از این نوآوری‌ها، مفهوم “بازارساز خودکار” است که به عنوان یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در عرصه بازارهای مالی شناخته می‌شود.

بازارساز خودکار (AMM) مخفف Automated Market Maker از تکنولوژی‌های پیشرفته برای ایجاد نقدینگی، کاهش فاصله قیمت خرید و فروش و بهبود کارایی بازار استفاده می‌کند. همچنین به کاربران انگیزه می‌دهد که بخشی از کارمزدهای شبکه را از طریق تأمین نقدینگی به دست بیاورند. برای درک بهتر مفهوم بازارسازهای خودکار و پی بردن به نقش آن باید ابتدا از تعریف صرافی متمرکز (CEX) و غیر متمرکز شروع کنیم.

صرافی های ارز دیجیتال

صرافی‌های ارز دیجیتال به دو دسته تقسیم می‌شوند: صرافی متمرکز (CEX) و صرافی غیر متمرکز DEX. صرافی‌های متمرکز با استفاده از تریدرهای حرفه‌ای و نهادهای مالی قدرتمند به تأمین نقدینگی می‌پردازند و در نتیجه، قادر به کنترل پدیده اسلیپیج (نوسان قیمت در زمان تریدهای سنگین) هستند. این نهادها به عنوان بازارسازهای خودکار عمل می‌کنند.

در مقابل، صرافی‌های غیر متمرکز که وابستگی بیرونی ندارند و به صورت غیرحضانتی عمل می‌کنند، از پروتکل‌های مستقل و قراردادهای هوشمند برای تأمین نقدینگی و ایجاد ثبات در بازار استفاده می‌کنند. این قراردادهای هوشمند، که به صورت خودکار اجرا می‌شوند، به تنظیم استخرهای نقدینگی بر اساس نیاز خریداران و فروشندگان کمک می‌کنند. در صرافی‌های غیر متمرکز، هر فردی می‌تواند به تأمین لیکوئیدیتی (Liquidity) کمک کند، در حالیکه در صرافی‌های متمرکز، این نقش معمولاً به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مالی بزرگ محدود می‌شود.

بازارساز خودکار یا AMM چیست؟

بازارساز خودکار یا Automated Market Maker که به اختصار AMM نامیده می‌شود، یک نوآوری در عرصه مالی دیجیتال است که به طور عمده در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) استفاده می‌شود. این سیستم‌ها از الگوریتم‌های خاصی برای تعیین قیمت دارایی‌ها به جای استفاده از سفارشات خرید و فروش سنتی استفاده می‌کنند. در یک بازارساز سنتی، خریداران و فروشندگان برای یافتن قیمت مناسب به یکدیگر وابسته هستند، اما در AMM، قیمت‌ها توسط یک فرمول ریاضی تعیین می‌شوند.

یکی از مزایای اصلی آن، دسترسی پیوسته و بدون وقفه به معاملات است. این سیستم‌ها به طور خودکار تعادل بین عرضه و تقاضا را برقرار می‌کنند و این امکان را فراهم می‌آورند که کاربران در هر زمان بتوانند دارایی‌های خود را خرید و فروش کنند. علاوه بر این، AMM‌ها از لحاظ هزینه‌های معاملاتی نیز معمولاً مقرون به صرفه‌تر از صرافی‌های متمرکز هستند.

یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی این سیستم، امکان ارائه لیکوئیدیتی توسط کاربران است. در این سیستم‌ها، کاربران می‌توانند دارایی‌های خود را در استخرهای نقدینگی قرار دهند و در ازای آن، سود کسب کنند. در نهایت، این بازارسازها به دلیل ساختار غیرمتمرکز خود، امنیت و شفافیت بیشتری را نسبت به سیستم‌های متمرکز ارائه می‌دهند. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که بازارسازهای خودکار به یکی از مهم‌ترین اجزای اکوسیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) تبدیل شوند.

نقش تأمین کنندگان نقدینگی در AMM

همان طور که گفته شد، بازارساز خودکار برای اجرای سریع و درست تراکنش‌های تریدرها نیاز به سرمایه مناسب دارند. به منظور تأمین این اعتبار، بازارسازهای خودکار به کاربران انگیزه‌های مالی می‌دهند تا با واریز دارایی‌های دیجیتال خود در استخرهای نقدینگی به پیشبرد ترید سایر تریدرها کمک کنند. افرادی که لیکوئیدیتی این سیستم‌های خودکار را تأمین می‌کنند با عنوان تأمین‌کنندگان نقدینگی (liquidity providers) شناخته می‌شوند که به صورت اختصاری “LP” گفته می‌شود.

معمولاً درصدی از کارمزد تراکنش‌های استخر نقدینگی به تأمین کنندگان نقدینگی آن استخر اهدا می‌شود. بگذارید این موضوع را با یک مثال به شما نشان دهیم. اگر مقدار واریز شما یک درصد از سرمایه موجود در استخر نقدینگی باشد، به شما یک توکن LP داده خواهد شد که ارزش آن برابر با یک درصد از کارمزد تراکنش‌های آن استخر خواهد بود.

زمانی که تأمین‌کننده لیکوئیدیتی بخواهد از استخر بیرون برود، توکن LP خود را بیرون می‌کشد (فرآیند redeem) و متناسب با آن صاحب کارمزدهای آن استخر خواهد شد. علاوه بر این انگیزه مالی، بازارهای AMM گاهی دارای توکن‌های حاکمیتی هم هستند که به دارندگان آن اجازه می‌دهد تا در فرآیندهای تصمیم‌گیری شرکت داشته باشند و نسبت به نحوه مدیریت یا نقشه راه آینده پروژه نظر بدهند.

آشنایی با استخرهای نقدینگی

تا به اینجا با ساختار کلی استخرهای نقدینگی آشنا شده‌اید. در این بخش می‌خواهیم به صورت مفصل‌تر در مورد بازارساز خودکار صحبت کنیم. حتماً دو نکته مهم را در این مورد مد نظر داشته باشید:

• جفت‌های معاملاتی مرسوم که در صرافی‌های متمرکز به صورت جداگانه قرار داده شده‌اند، در صرافی‌های غیر متمرکز به عنوان یک استخر منفرد طراحی می‌شوند. برای مثال اگر می‌خواهید کوین اتر را با تتر مبادله کنید باید یک استخر نقدینگی ETH/USDT را پیدا کنید و از آن استفاده کنید.
• نکته مهم اینجاست که اگر می‌خواهید به عنوان LP در یک استخر حضور داشته باشید باید هر دو جفت ارز معاملاتی آن استخر را واریز کنید. برای مثال اگر می‌خواهید نقدینگی استخر ETH/USDT را تأمین کنید باید هر دو کوین ETH و USDT را (به نسبت درخواست‌شده از سوی استخر نقدینگی) واریز نمایید.

تاریخچه بازارسازهای خودکار amm

تاریخچه بازارساز خودکار به دهه 2000 بازمی‌گردد، زمانی که ایده‌های اولیه‌ای در مورد سیستم‌های معاملاتی خودکار مطرح شد. اما این مفهوم به طور جدی‌تر با ظهور ارزهای دیجیتال و بلاک چین در دهه 2010 شکل گرفت. یکی از نخستین و معروف‌ترین پلتفرم‌هایی که از مفهوم بازارساز خودکار استفاده کرد، صرافی غیر متمرکز به نام یونی سواپ (Uniswap) بود که در سال 2018 راه‌اندازی شد.

Uniswap از یک الگوریتم خاص برای تعیین قیمت‌ها استفاده می‌کند که بر پایه نسبت ثابتی از دو دارایی در یک استخر نقدینگی (liquidity pool) استوار است. این سیستم امکان معامله مستقیم دارایی‌ها را بدون نیاز به طرف مقابل در معامله فراهم می‌کند. پس از یونی سواپ، پلتفرم‌ها و پروژه‌های دیگری نیز با استفاده از این مفهوم شکل گرفتند و AMM به یکی از اجزای اصلی در اکوسیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) تبدیل شدند.

این سیستم‌ها به کاربران امکان می‌دهند تا به طور خودکار و بدون نیاز به واسطه‌های سنتی، دارایی‌های خود را معامله کنند. بازارساز خودکار نه تنها در زمینه ارزهای دیجیتال، بلکه در زمینه‌های مالی دیگر نیز تأثیرگذار بوده‌اند، به طوری‌که ایده‌های مربوط به خودکارسازی و دسترسی آسان‌تر به بازارهای مالی را ترویج داده‌اند. این تکنولوژی همچنان در حال توسعه است و انتظار می‌رود که در آینده نقش بیشتری در بازارهای مالی داشته باشد.

بازارساز خودکار (amm) چگونه کار می‌کند؟

برای اطمینان خاطر از ثبات حجم استخر نقدینگی از یک فرمول ریاضی ثابت استفاده می‌کند. اکثر پروتکل‌ها و صرافی‌ها در حوزه امور مالی غیر متمرکز یا دیفای (DeFi) همچون یونی سواپ (Uniswap) از یک معادله ساده (X*Y=K) استفاده می‌کنند. این فرمول موجب ایجاد ثبات در این استخرها می‌شود و همچنین قیمت‌گذاری دارایی‌ها را نیز مدیریت می‌کند.

در این فرمول، مجهول X به ارزش دارایی اول و مجهول Y به ارزش دارایی دوم گفته می‌شود. عبارت K در این فرمول یک مقدار ثابت است. اگر نگاهی به استخرهای نقدینگی یونی سواپ بیندازیم همیشه حاصلضرب قیمت دارایی‌های اول و دوم باید یک عدد ثابت شود. ضریب ثابت K مستقیماً بر میزان موجودی دو کوین تأثیر دارد. البته خب طبیعیست که وقتی میزان موجودی یکی از کوین‌ها به دلیل خرید تریدرها کاهش یابد، قیمت آن افزایش خواهد داشت.

با توجه به اینکه حجم توکن مقابل در استخر نقدینگی کمتر شده، پس قیمت آن نیز بالا خواهد رفت. نهایتاً، ارزش کلی هر دو توکن باید یک مقدار ثابت باشد. در پلتفرم‌هایی مانند یونی سواپ که صرفاً مبادله بین دو توکن هستند، کار انتقال و محاسبه ضرایب آسان است. به محض اینکه شما بر روی گزینه سواپ (Swap) کلیک کنید، الگوریتم پلتفرم اقدام به محاسبه تأثیر ترید شما بر Liquidity Pool می‌کند. با توجه به تأثیر احتمالی شما، قیمت مبادله تعیین می‌گردد.

درصورت قبول تراکنش از سوی شما طبق قیمت‌های پیشنهادی از سوی استخر نقدینگی، بازارساز خودکار مقدار دلخواه (از کوین دلخواهتان) را از استخر جفت معاملاتی مورد نظر (مثلاً ETH/USDT) بیرون می‌کشد و به شما می‌دهد. برای آشنایی بیشتر و درک بهتر این فرمول بیایید همچون مثال‌های بالا از استخر نقدینگی ETH/USDT استفاده کنیم. زمانی که کوین ETH توسط تریدرها خریداری شود، آن کوین‌ها از استخر بیرون گذاشته می‌شوند و به همان نسبت کوین تتر به استخر تزریق می‌گردد.

در نتیجه، موجودی کوین ETH در استخر کاهش می‌یابد که باعث افزایش قیمت این کوین در استخر می‌گردد تا ثبات در فرمول برقرار گردد. در مقابل نیز از آنجا که تتر بیشتری به استخر اضافه شده، قیمت USDT پایین می‌آید. خلاف این موضوع زمانی پیش می‌آید که تریدر اقدام به خرید تتر کند. در صورت انجام تراکنش‌های سنگین در استخر ممکن است قیمت دارایی‌ها با نوسان زیادی رو به رو شوند و کاملاً نسبت به قیمت بازار متفاوت شوند.

برای مثال اگر یک شخص برای برداشت یک توکن دیگر مقدار زیادی ETH به استخر تزریق کند، ممکن است قیمت اتریوم چندین درصد نسبت به قیمت بازار پایین‌تر بیاید. توجه داشته باشید این فرمول ساده‌ترین معادله ریاضی برای ایجاد ثبات در استخر نقدینگی است که در پلتفرم یونی سواپ به کار می‌رود. برای نمونه کافیست به پلتفرم بلنسر (Balancer) نگاهی بیندازیم که از رابطه ریاضی بسیار پیچیده‌تری استفاده می‌کند و به کاربر اجازه می‌دهد تا سقف 8 رمز ارز را در یک استخر نقدینگی ذخیره کند. پروژه کرو فایننس (Curve) نیز مخصوصاً برای استیبل کوین‌ها طراحی شده است.

بهترین بازارسازهای خودکار amm

بسیاری از صرافی‌های غیر متمرکز از سال 2018 شروع به کار کرده‌اند. توسعه اتریوم باعث شد راه اندازی اپلیکیشن‌های غیر متمرکز ساده شود و صرافی‌های همتا به همتا نیز با تبعیت از ساختار غیر متمرکز تبدیل به یک انتخاب خوب برای کاربران شدند. معمولاً برترین صرافی‌های غیر متمرکز از فناوری AMM برای ایجاد یک محیط ترید استفاده می‌کنند. این صرافی‌ها توانسته‌اند کارایی بالای بازارساز خودکار را به خوبی نشان دهند. در ادامه به برخی از این پروژه‌ها اشاره می‌کنیم:

1. یونی سواپ

یونی سواپ یک پروتکل اوپن سورس غیر متمرکز است که در سال 2018 به عنوان اولین صرافی غیر متمرکز معرفی شد که از ساختار AMM برای ایجاد بازار استفاده می‌کرد. پلتفرم یونی سواپ بر بستر اتریوم ساخته شد و هنوز با بالاترین حجم بازار به عنوان برترین بازارساز شناخته می‌شود که بیشترین لیکوئیدیتی را در اختیار دارد. استخر نقدینگی یونی سواپ متشکل از دو توکن می‌شود.

2. سوشی سواپ (SushiSwap)

سوشی سواپ به عنوان یک فورک از یونی سواپ به دست آمد. ساختار اوپن سورس یونی سواپ باعث می‌شود هر کسی بتواند به بهبود این شبکه کمک کند. هر دو این پروژه‌ها تقریباً از هر لحاظ شبیه به یکدیگر هستند. مهم‌ترین تفاوت آن‌ها مربوط به ساختار توکنی و نحوه توزیع آن می‌شود. پروژه سوشی سواپ دارای توکن بومی SUSHI است و به عنوان یک طرح انگیزشی مضاعف برای تأمین کنندگان نقدینگی عمل می‌کند.

3. پنکیک سواپ (PancakeSwap)

صرافی پنکیک سواپ نیز همانند یونی سواپ طراحی شد و از همان فرمول توسعه استفاده کرد. مهم‌ترین تفاوت این دو پروژه در این است که پنکیک سواپ همچون یونی سواپ بر بستر اتریوم توسعه پیدا نکرد و بر بستر زنجیره هوشمند بایننس (BSC) راه اندازی شد. اگر چه تعداد توکن‌های کمتری بر بستر بایننس ساخته شده‌اند، اما این توکن‌ها از لحاظ کارایی کارآمدتر از توکن‌های اتریوم هستند که معمولاً کارمزد بالایی دارند و به دلیل ترافیک بالای شبکه اتریوم اصولاً سرعت تراکنش بالاتری دارند.

4. بلنسر (Balancer)

پلتفرم بلنسر با وجود افت اخیر خود همچنان در میان برترین پلتفرم‌های بازارساز خودکار است. این پلتفرم ویژگی‌های جدید و نوآورانه زیادی دارد که آن را برای کاربران جذاب می‌سازد. استخرهای نقدینگی بلنسر می‌توانند تا حداکثر هشت توکن را پشتیبانی کنند. پشتیبانی از توکن‌های بیشتر باعث می‌شود که این استخرها نسبت به استخرهای نقدینگی دو توکنی دارای ثبات بسیار بیشتری باشند. پلتفرم بلنسر از یک ساختار منعطف برای تعیین کارمزدهای هر استخر استفاده می‌کند.

بدین ترتیب و طبق این ساختار، هر استخر می‌تواند به صورت جداگانه کارمزدهای تراکنش خود را تعیین کند. سازندگان هر استخر اصلی‌ترین فرد یا گروه برای تعیین کارمزد آن استخر هستند. این اتفاق باعث می‌شود که یک ساختار رقابتی به وجود بیاید و هر استخر تلاش کند که کارمزدهای کمتر و منطقی‌تری را ارائه دهد.

مزایای بازارساز خودکار (amm)

• تمرکززدایی: بازارسازهای خودکار از قراردادهای هوشمند در وهله اول استفاده می‌کنند که بدون واسطه و به صورت اتوماتیک اجرا می‌شوند. با استفاده از مدل‌های حاکمیتی، صرافی‌های غیر متمرکز می‌توانند مالکیت دارایی‌ها و پلتفرم را برای خود افراد محفوظ نگه دارند تا هیچ نهاد متمرکزی بر amm حاکمیت نداشته باشد.
• بدون حضانت: تمام تراکنش‌ها از طریق قراردادهای هوشمند تعریف و تکمیل می‌شوند. اتصال تریدرها به صرافی‌های غیر متمرکز از طریق کیف پول دیجیتال آن‌ها است. استفاده از فناوری رمزنگاری در همه کیف پول‌های دیجیتال باعث می‌شود پلتفرم‌های بازارساز خودکار صرفاً یک تسهیل کننده خدمات مالی باشند و کنترلی بر دارایی دیجیتال افراد نداشته باشند.
• امنیت: صرافی‌های غیر متمرکز برای جلوگیری از خطرات از ساختارهای غیر متمرکز دیجیتال استفاده می‌کنند. جالب اینجاست بدانید هکرها به هیچ عنوان به صورت مستقیم به کاربران دسترسی ندارند و تنها راه نفوذ به شبکه از طریق خود استخر نقدینگی است که اصولاً به صورت اتوماتیک و اوپن سورس فعالیت می‌کند.
• شفافیت: با ثبت تراکنش‌ها در قالب قرارداد هوشمند در بلاک چین می‌توان انتظار داشت که شفافیت امور مالی بالاتر برود. قیمت‌ها برای سواپ یا نرخ سود برای تأمین نقدینگی طبق شرایط هر استخر بر حسب قرارداد هوشمند بلافاصله تعیین می‌گردد تا کاربران بتوانند با اطمینان خاطر اقدام به سرمایه‌گذاری کنند.
• کسب درآمد از طریق آربیتراژ: طبعاً کاهش قیمت یک توکن در استخر نقدینگی مانند این است که آن رمز ارز با تخفیف و سود آنی موجود است. همین موضوع باعث می‌شود تریدرهای فرصت طلب از روش آربیتراژ (arbitrage) برای کسب سود از خرید و فروش آن رمز ارز در دو استخر (یا صرافی) متفاوت استفاده کنند و از اختلاف قیمتی لحظه‌ای برای کسب سود استفاده نمایند. فعالیت تریدرهای آربیتراژ به سود استخر نقدینگی هم است. در همین مثال، هر چه ترید بیشتری انجام شود قیمت ETH در استخر به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت تا در نهایت مساوی با نرخ بازار شود.
• کسب درآمد از طریق ییلد فارمینگ (Yield farming): علاوه بر انگیزه‌های مالی متعارف و امکان آربیتراژ، تریدرها می‌توانند از فرصت‌های ییلد فارمینگ نیز برای افزایش درآمد خود استفاده کنند. ییلد فارمینگ به جمع آوری سودهای مرکب از پلتفرم‌های مختلف Defi گفته می‌شود. در این روش باز هم تریدر باید مقدار دلخواه خود از جفت رمزارز را به استخر نقدینگی بدهد. مطابق معمول در عوض به او توکن‌های LP داده می‌شود که نماینده دارایی‌های اصلی او خواهند بود.
  در ییلد فارمینگ، تریدر به همین‌جا بسنده نمی‌کند و از برخی اپلیکیشن‌های غیر متمرکز خاص استفاده می‌کند تا سود مضاعفی را از استیک توکن‌های نقدینگی خود به دست آورد. در نهایت هم تریدر باید به استخر اول برگردد تا توکن LP خود را برداشت کند.

معایب بازارسازهای خودکار amm

بازارسازهای خودکار دارای نسخه‌های متفاوت هستند و مرتباً برحسب نیاز کاربران و پلتفرم‌ها به روزرسانی می‌شوند. از جمله معایب نسخه‌های اولیه بازارهای AMM می‌توانیم به کارکرد سرمایه پایین اشاره کنیم:

• کارکرد سرمایه پایین: طراحی‌های قدیمی بازارسازهای خودکار نیاز به لیکوئیدیتی فراتر از معمول داشتند تا می‌توانستند در حد یک صرافی معمولی عمل کنند. سخت است یک پلتفرم همتا به همتا بتواند جایگزین اوردر بوک (Order Book) شود. به همین دلیل باید یک حجم سرمایه مضاعف برای این منظور در نظر گرفته شود.
• ضرر ناپایدار (impermanent loss): یکی از ریسک‌های مرتبط با استخرهای نقدینگی “ضرر ناپایدار” است. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت یک دارایی در استخر نقدینگی به طور چشمگیری دچار نوسان شود. هر چه نوسان قیمت بیشتر باشد، این ضرر بیشتر خواهد بود. ضرر ناپایدار به زبانی ساده، زمانی اتفاق می‌افتد که هولد توکن‌ها در کیف پول از واریز آن‌ها در یک بازارساز خودکار با ارزش‌تر باشد. کاهش قیمت یک ارز در این سیستم باعث می‌شود سهم تأمین کنندگان نقدینگی کاهش یابد و در نتیجه سود آن‌ها به مراتب کاهش پیدا کند.
  از آنجا که این ضرر به صورت بالفعل نیست، به آن ناپایدار یا موقت می‌گویند. زمانی این ضرر قطعی می‌شود که آن تأمین‌کننده نقدینگی اقدام به برداشت سرمایه خود کند. در نظر داشته باشید که درآمد حاصل از کارمزدها و سود استیک ممکن است تا حدی بتواند این ضرر را جبران کند.

تأثیر بازارسازهای خودکار بر اقتصاد و بازارهای مالی

بازارساز خودکار (Automated Market Maker)، که بخش مهمی از اکوسیستم مالی دیجیتالی هستند، تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و بازارهای مالی دارند. این سیستم‌ها، که بر پایه الگوریتم‌های پیچیده عمل می‌کنند، به طور خودکار و بدون نیاز به دخالت انسانی، قیمت‌ها را تعیین و معاملات را انجام می‌دهند. یکی از مهم‌ترین تأثیرات AMMها، افزایش کارایی بازار است.

با حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه‌های معاملاتی، این سیستم‌ها به کاهش اسپرد (فاصله بین قیمت خرید و فروش) کمک می‌کنند. این امر منجر به قیمت‌های دقیق‌تر و شفاف‌تر در بازار می‌شود، که به نوبه خود به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیرند. علاوه بر این، بازارسازهای خودکار لیکوئیدیتی بیشتری را به بازارها می‌آورند.

در سیستم‌های سنتی، سرمایه توسط بازارسازهای انسانی تأمین می‌شود که ممکن است در شرایط بازار ناپایدار، نقدینگی را کاهش دهند. اما در این سیستم‌ها، نقدینگی به طور مداوم و بدون توجه به شرایط بازار فراهم می‌شود. با این حال، وجود AMMs نیز چالش‌هایی را به همراه دارد. به عنوان مثال، این سیستم‌ها ممکن است در مواجهه با شرایط بازار غیرمعمول، مانند نوسانات شدید قیمت، کارایی کمتری داشته باشند. همچنین، امنیت سیستم‌های خودکار همواره یک نگرانی است، زیرا آن‌ها ممکن است هدف حملات سایبری قرار گیرند.